Ασκήσεις ισορροπίας Αιγύπτου - Ισραήλ στη συμφωνία για το αέριο

Της Ellen Clarke

Στις 7 Αυγούστου, η Αίγυπτος υπέγραψε μια συμφωνία αξίας 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ με το Ισραήλ για την επέκταση και τη διεύρυνση των εισαγωγών φυσικού αερίου από το κοίτασμα Λεβιάθαν του Ισραήλ, προσφέροντας  ανακούφιση στο αυξανόμενο ενεργειακό έλλειμμα της Αιγύπτου.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου απείλησε ότι θα ματαιώσει τη συμφωνία καθώς οι δύο χώρες αλληλοκαυηγούνταν για παραβιάσεις των Συμφωνιών του Κάμπ Ντέιβιντ. Η πολιτική ρητορική του Καΐρου έναντι του Ισραήλ κλιμακώθηκε καθώς το τελευταίο πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές στο Κατάρ στοχεύοντας την ηγεσία της Χαμάς και έβαφε με βόμβες την πόλη της Γάζας, με τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι να χαρακτηρίζει το Ισραήλ ως "εχθρό" της περιοχής και να στέλνει τανκς στο Σινά για να αποτρέψει τη μετακίνηση κατοίκων της Γάζας προς το νότιο τμήμα της Λωρίδας. Ενώ αυτές οι εξελίξεις υπογράμμισαν το πόσο εύθραυστη από πολιτική άποψη είναι η εξαγωγή κρίσιμου αερίου προς τον σημαντικότερο αραβικό εταίρο του Ισραήλ, ο πραγματισμός και από τις δύο πλευρές αποτελεί τη βάση για την επιβίωση της συμφωνίας.

Το δίλημμα της Αιγύπτου 

Με κοιτάσματά αερίου που μένουν στάσιμα και εγχώρια ζήτηση που εκτοξεύεται, η Αίγυπτος εξαρτάται σε συντριπτικό βαθμό από τις εισαγωγές για την εγχώρια ενεργειακή της παροχή. Αναμένεται να δαπανήσει πάνω από 20 δισεκατομμύρια δολάρια εισάγοντας υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) και πετροχημικά προϊόντα το 2025. Περίπου το 60% των συνολικών εισαγωγών αερίου της Αιγύπτου προέρχεται από το Ισραήλ, και είναι επομένως εξαιρετικά ευάλωτη στη ροή ισραηλινού αερίου, έχοντας βιώσει θανατηφόρες διακοπές ρεύματος το 2024, εν μέρει λόγω του κλεισίματος του Λεβιάθαν κατά τις ιρανο-ισραηλινές εντάσεις, καθώς και λόγω προγραμματισμένης συντήρησης. Για να κατευνάσει την εγχώρια αναστάτωση, η Αίγυπτος αναγκάστηκε να δεχτεί τις υψηλές τιμές της spot αγοράς LNG, με τη Σαουδική Αραβία και τη Λιβύη να παρεμβαίνουν για να χρηματοδοτήσουν αποστολές.

Οι βαθιές σχέσεις αερίου και ασφάλειας του Καΐρου με το Ισραήλ κινδυνεύουν να επηρεάσουν την ιστορική, κοινωνική αλληλεγγύη προς τους Παλαιστινίους στην Αίγυπτο και να υπονομεύσουν την εγχώρια πολιτική σταθερότητα. Δίκτυα παλαιστινιακών ακτιβιστικών οργανώσεων είχαν δανείσει τη δομή τους για την κινητοποίηση της Αραβικής Άνοιξης το 2011, και οι διαδηλωτές διέκριναν τα πραγματικά κίνητρα των προσπαθειών του Σίσι να καλλιεργήσει μια δημόσια εντολή για την προσέγγισή του στη Γάζα στην πορεία προς τις εκλογές του 2023. Αντ' αυτού, πορεύτηκαν προς την πλατεία Ταχρίρ και αποκάλεσαν την υπόκριση της κυβέρνησης, καθώς το ποσοστό των εισαγωγών αερίου της Αιγύπτου από το Ισραήλ αυξανόταν.

Ταυτόχρονα που ο Σίσι προωθούσε μια ατζέντα περιφερειακής ολοκλήρωσης με το Ισραήλ, έχει επίσης δεσμευτεί να τερματίσει τις ελλείψεις ηλεκτρισμού που κάποτε τροφοδότησαν μαζική δυσαρέσκεια και διαμαρτυρίες εναντίον του πρώην προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι. Ωστόσο, παρά τις υποσχέσεις του Σίσι ότι οι διακοπές ρεύματος του 2023 δεν θα επαναλαμβάνονταν, το επόμενο καλοκαίρι παρατάθηκαν – με ακόμη και τα φιλο-καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης να αναδεικνύουν τη δημόσια οργή. Το 2025, οι ελλείψεις ηλεκτρισμού παραμένουν μια υλική πρόκληση για πολλούς Αιγύπτιους. Η απόφαση της κυβέρνησης να διακόψει την παροχή αερίου στα κρατικά εργοστάσια λιπασμάτων τον Ιούνιο επιδίωξε να αποφύγει μια επανάληψη της αντίδρασης της προηγούμενης χρονιάς – πιθανώς αντικατοπτρίζοντας μια σιωπηρή αναγνώριση ότι ο καλύτερος τρόπος για τη διατήρηση της εγχώριας σταθερότητας είναι η μείωση της αντίκτυψης του ενεργειακού ελλείμματος στους πολίτες.

Το αντιστάθμισμα: βραχυπρόθεσμη εξάρτηση για μακροπρόθεσμη αυτάρκεια

Για το Κάιρο, η βραχυπρόθεσμη εξάρτηση από τις ισραηλινές εισαγωγές μπορεί να παρέχει μια διαδρομή προς τη μακροπρόθεσμη αυτάρκεια. Οι σοβαρός πληθωρισμός έχει μειώσει την αξία της αιγυπτιακής λίρας, έχει κάνει τις εισαγωγές spot αερίου απαγορευτικά ακριβές και έχει ενισχύσει τις τρωτότητες του ισοζυγίου πληρωμών. Η αγορά αγωγών αερίου από το Ισραήλ σε σχεδόν το μισό τιμή από τις αποστολές LNG (7,75 δολάρια έναντι 13,50 δολαρίων ανά ένα εκατομμύριο Βρετανικές Θερμικές Μονάδες) σημαίνει ότι η Αίγυπτος μπορεί καλύτερα να αντιμετωπίσει τα εκκρεμή οφειλές της προς διεθνείς εταιρείες αερίου και να δημιουργήσει κίνητρα για επενδύσεις στην εγχώρια ενεργειακή παροχή. Πράγματι, έναν μήνα μετά την επέκταση της συμφωνίας, η Αίγυπτος απέκτησε 340 εκατομμύρια δολάρια μέσω τεσσάρων συμφωνιών για περαιτέρω εξερεύνηση αερίου.

Για να επαναπροσαρμοστεί σε μια οικονομία εισαγωγών αερίου, η Αίγυπτος ολοκληρώνει μια μακροπρόθεσμη συμφωνία εισαγωγής LNG με την QatarEnergy και μια δεκαετή συμφωνία μίσθωσης για πλωτές μονάδες αποθήκευσης και επαναυγροποίησης με την Höegh Evi. Εάν καταφέρει να ξεπεράσει γραφειοκρατικά εμπόδια, η κυπριακή παραγωγή θα καλύψει επίσης τις ισραηλινές εισαγωγές εάν ξεκινήσει μέχρι τον στόχο-έτος 2027, με τα κοιτάσματα Cronos και Αφροδίτη να μπορούν δυνητικά να παραδίδουν 1,3 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου στην Αίγυπτο ημερησίως μέχρι το επόμενο έτος.

Για να μετριασθεί η κεντρικότητα των ισραηλινών εισαγωγών για την οικονομία της μακροπρόθεσμα, η Αίγυπτος προσελκύει ρεκόρ επιπέδων επενδύσεων από την Αραβία και την Ευρώπη σε μερικά από τα μεγαλύτερα περιφερειακά μεγα-προγράμματα αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Σε αντίθεση με το Ισραήλ, που έχει περιορισμένη γεωγραφία για μεγάλης κλίμακας διαφοροποίηση, η Αίγυπτος είναι σε θέση να υλοποιήσει έναν στόχο 40% ανανεώσιμης ενέργειας μέχρι το 2040. Και με το έργο αλληλοσύνδεσης ηλεκτρικού ρεύματος με τη Σαουδική Αραβία που αναμένεται να γίνει λειτουργικό το 2026 – καθώς και μέρος του πρώτου της πυρηνικού εργοστασίου – η χώρα μονώνεται προοδευτικά από την πολιτικά φορτισμένη αλληλεξάρτηση του αερίου.

Όλοι οι αγωγοί οδηγούν στην Αίγυπτο

Έχοντας τη μοναδική υποδομή εξαγωγής LNG στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αίγυπτος τοποθετεί τον εαυτό της ως τον κύριο δρόμο για να ξεκλειδώσει το διεθνές εξαγωγικό δυναμικό της περιοχής. Επιπλέον, το Ισραήλ δεν έχει άλλη βιώσιμη επιλογή για να φθάσει στην ήπειρο, δεδομένων των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα έργα αλληλοσύνδεσης ενέργειας με την Ευρώπη: οι ενδιαφερόμενοι εγκατέλειψαν τον προτεινόμενο αγωγό αερίου Ανατολικής Μεσογείου Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας λόγω του κόστους των 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, που επιδεινώθηκε από χρόνιες κυπριακές καθυστερήσεις και κακή διαχείριση των έργων υποδομής· και οι τουρκικές ναυτικές διαφορές με την Κύπρο έχουν αναζωπυρωθεί ακόμη και από απλές έρευνες για τον εναλλακτικό ηλεκτρικό Μεγάλο Διασυνδετήρα της Θάλασσας, αφήνοντας το μέλλον του αβέβαιο.

Υποστηριζόμενη από τις επενδύσεις της αμερικανικής γίγαντιας Chevron σε αγωγούς φέτος, η Κύπρος είναι πλέον επίσης προσανατολισμένη προς το εξαγωγικό δυναμικό της Αιγύπτου στις ταχέως αναπτυσσόμενες ασιακές αγορές LNG, μέσα στην αβεβαιότητα της ενεργειακής μετάβασης της Ευρώπης. Η Chevron έχει ξεκινήσει έρευνες για έναν αγωγό που θα συνδέει το κοίτασμα Αφροδίτη με την Αίγυπτο, και ξεχωριστά επένδυσε 610 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στην κατασκευή του αγωγού Ισραήλ-Αιγύπτου Nitzana. Τον Φεβρουάριο, η Eni υπέγραψε επίσης συμφωνία για την εξαγωγή κυπριακού αερίου από το κοίτασμα Cronos στις εγκαταστάσεις LNG της Αιγύπτου.

Τα επικείμενα προβλήματα για το Ισραήλ

Παρά το ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη συμφωνία εξαγωγής αερίου στην ιστορία του Ισραήλ, αυτή έχει αντιμετωπίσει εγχώρια κριτική για την αποτυχία της να εξαγάλει ευρύτερες παραχωρήσεις από την Αίγυπτο πέρα από μια αύξηση τιμής 14%. Όποιο γεωπολιτικό όφελος κι αν ελπίζει να αποκομίσει το Ισραήλ εξασφαλίζοντας τη συμφωνία, αυτό συνεπάγεται τον κίνδυνο να διακυβεύσει την εμπιστοσύνη που υποστηρίζει τη μελλοντική περιφερειακή ενεργειακή συνεργασία και να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών σε μια εποχή που οι διεθνείς φορείς εξετάζουν ήδη τις οικονομικές σχέσεις τους με το Ισραήλ ως συνέπεια του πολέμου στη Γάζα.

Μια αναφορά του Απριλίου από την επιτροπή αναθεώρησης της πολιτικής φυσικού αερίου του Ισραήλ διαπίστωσε ότι, για πρώτη φορά, το ισραηλινό αέριο μπορεί να είναι ανεπαρκές για να καλύψει τις επόμενες 25 χρόνια εγχώριας ζήτησης με τους τρέχοντες ρυθμούς διαφοροποίησης. Η απαιτούμενη επέκταση του Λεβιάθαν για να εξασφαλιστεί η ενεργειακή παροχή του Ισραήλ μέχρι το 2040 εξαρτάται από ένα φιλικό προς τις επενδύσεις περιβάλλον για εξερεύνηση, καθώς και από το εξαγωγικό του δυναμικό. Με λίγους άλλους αγοραστές σε επαρκή κλίμακα, αυτό εξαρτάται από την αιγυπτιακή ζήτηση· χωρίς αυτή, το Ισραήλ κινδυνεύει με μακροπρόθεσμη εμπορική αναστροφή.

Η συμφωνία εξαγωγών Αιγύπτου-Ισραήλ του 2019 σφραγίστηκε σε μια ώθηση για περιφερειακή ολοκλήρωση μέσω ενισχυμένων δεσμών με το Ισραήλ, με τη διπλωματία του αερίου να παίζει κύριο ρόλο. Η επέκταση του 2025, που είδε τον Νετανιάχου να προωθεί οικονομικό απομονωτισμό ως στρατηγική για να αντέξει τις μεταβολές στη διπλωματική δυναμική, θέτει το ερώτημα αν η διπλωματική ή οικονομική συνεργασία πραγματικά αποτρέπει την ισραηλινή επιθετικότητα στην περιοχή.

Η απόσυρση του Ισραήλ από τη συμφωνία θα υπονόμευε έναν βασικό πυλώνα της περιφερειακής του ασφάλειας και θα μπορούσε να ωθήσει την Αίγυπτο σε βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση. Μέχρι στιγμής, η υπουργική διευκόλυνση έχει προωθήσει τις προϋποθέσεις της συμφωνίας, ιδιαίτερα με τη συμφωνία για τον αγωγό Nitzana τον Σεπτέμβριο. Χωρίς αυτή την πραγματιστική προσέγγιση, ο πολιτικός εξοπλισμός της συμφωνίας θα μπορούσε να απομονώσει περαιτέρω το Ισραήλ και να ωθήσει την Αίγυπτο προς περιφερειακούς φορείς ικανούς να διευκολύνουν μια οικονομικά βιώσιμη παροχή LNG, όπως το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία, με τους οποίους το Ισραήλ έχει συμβιβασμένη τις σχέσεις του λόγω του πολέμου του στη Γάζα. Σε αυτό το πλαίσιο, η μόνη εξέλιξη χειρότερη για τους Αιγύπτιους από το να εξαρτώνται από το Ισραήλ για τον ηλεκτρισμό είναι η χώρα να βυθιστεί στο σκοτάδι κατά το καπρίτσιο του Ισραήλ. Το να αναγκαστεί από τις πρόσφατες εξελίξεις να μειώσει αυτό το πλεονέκτημα πιέσεων πιθανότατα θα εξασφαλίσει μεγαλύτερη σταθερότητα για την Αίγυπτο και ανεξαρτησία από το Ισραήλ μακροπρόθεσμα.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου