Ελλάδα: Αντιμέτωπη με την κλιματική αλλαγή, την επισιτιστική ασφάλεια και το νερό

Του Βάσου Ευθυμιάδη*

Η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η κλιματική κρίση επιταχύνεται, οι φυσικοί πόροι πιέζονται ολοένα και περισσότερο και η επισιτιστική επάρκεια δεν θεωρείται πλέον δεδομένη. Οι εξελίξεις αυτές αγγίζουν όχι μόνο τον πρωτογενή τομέα, αλλά και την οικονομία, την υγεία, την κοινωνική συνοχή και την ίδια την εθνική ασφάλεια. 

Κλιματική αλλαγή: ένας μεγάλος, ορατός πλέον, κίνδυνος

Οι τελευταίες δεκαετίες φέρνουν ολοένα και συχνότερα ακραία φαινόμενα: παρατεταμένους καύσωνες, πολύμηνες ξηρασίες, έντονες βροχοπτώσεις και πρωτοφανείς πλημμύρες. Η μέση θερμοκρασία στην Ανατολική Μεσόγειο αυξάνεται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, ενώ τα πρότυπα βροχοπτώσεων μεταβάλλονται, προκαλώντας αστάθεια στις καλλιέργειες. Οι ελιές, το αμπέλι, τα σιτηρά και τα φρούτα – βασικά ελληνικά προϊόντα – αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση από νέες ασθένειες και παράσιτα που ευνοούνται από τις υψηλές αυτές θερμοκρασίες.

Η κλιματική αλλαγή – ανεξάρτητα από το ποια γενεσιουργό αιτία πιστεύει ο καθένας ότι την προκαλεί – είναι αδιαμφισβήτητα εδώ. Και ήρθε για να μείνει.

Επισιτιστική ασφάλεια: η σιωπηλή πρόκληση

Παρά τη μακρά αγροτική παράδοση, η Ελλάδα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές για ζωοτροφές, σιτηρά και πρωτεΐνες. Η πανδημία, οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι πρόσφατες διαταραχές στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού έδειξαν πόσο ευάλωτη είναι η χώρα σε εξωγενείς κρίσεις. Η "κρυφή πείνα" – η έλλειψη, δηλαδή,  μικροθρεπτικών συστατικών παρά την επάρκεια θερμίδων – αποτελεί επίσης υπαρκτό κίνδυνο, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες.

Η επισιτιστική ασφάλεια απαιτεί διαφοροποίηση καλλιεργειών και ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής. Πρωτοβουλίες όπως η συμβολαιακή γεωργία, που συνδέει αγρότες, μεταποιητές και διανομείς, συμβάλλουν στη σταθερότητα των τιμών και στην ιχνηλασιμότητα των προϊόντων. Η βιοενίσχυση (biofortification) καλλιεργειών με συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά μπορεί να προσφέρει τροφή υψηλότερης και πιο στοχευμένης διατροφικής αξίας χωρίς αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. 

Το νερό ως στρατηγικός πόρος

Η Ελλάδα, αν και πλούσια σε υδάτινους πόρους σε σχέση με άλλες χώρες της Μεσογείου, αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις στη διαχείριση του νερού. Η ζήτηση για άρδευση ξεπερνά ήδη τη φυσική ανανέωση πολλών υδροφόρων οριζόντων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Κρήτη. Σύμφωνα με διεθνείς προβλέψεις, έως το 2035 η παγκόσμια ζήτηση γλυκού νερού μπορεί να υπερβεί τη διαθέσιμη προσφορά κατά 40%. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση, ενώ η κακή συντήρηση των αρδευτικών δικτύων, οι μεγάλες απώλειες λόγω θερμικής εξάτμισης και η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα εντείνουν το πρόβλημα. 

Η λεπτομερής κατάστρωση μιας πολυετούς και υπερκομματικής Εθνικής στρατηγικής για την προστασία των υδάτινων πόρων είναι πλέον αδήριτη ανάγκη. Απαιτείται όραμα, τεράστιες συντονισμένες επενδύσεις και η εισαγωγή εξειδικευμένης τεχνογνωσίας για την "έξυπνη" διαχείριση του νερού : φράγματα συγκράτησης που "επικοινωνούν" μεταξύ τους, συστήματα άρδευσης ακριβείας, αισθητήρες υγρασίας, ανακύκλωση επεξεργασμένων υδάτων και αφαλάτωση μπορούν να περιορίσουν τις σπατάλες και να εξασφαλίσουν την πολυπόθητη επάρκεια νερού.

Τεχνολογία και καινοτομία ως διέξοδος

Η απάντηση στις προκλήσεις αυτές δεν μπορεί παρά να είναι πολυεπίπεδη. Η γεωργία ακριβείας, με την χρήση προηγμένων ψηφιακών εργαλείων, επιτρέπει στοχευμένη λίπανση, έγκαιρη ανίχνευση ασθενειών και ακριβή άρδευση, μειώνοντας τόσο το κόστος όσο και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Νέες γενετικές τεχνικές (NGTs) δημιουργούν ποικιλίες ανθεκτικές σε ξηρασία και ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ καινοτόμα βιοπροστατευτικά προϊόντα, σε συνδυασμό πλέον με τα βελτιωμένα προϊόντα της συνθετικής χημείας, βοηθούν στην προστασία του περιβάλλοντος, του χρήστη και του καταναλωτή. 

Παράλληλα, η αναγεννητική γεωργία και οι καλλιέργειες κάλυψης βελτιώνουν τη δομή του εδάφους και αυξάνουν τη συγκράτηση υγρασίας, ενώ η ψηφιακή παρακολούθηση του αποτυπώματος άνθρακα ανοίγει τον δρόμο για πράσινες πιστοποιήσεις και καλύτερη πρόσβαση σε αγορές και χρηματοδότηση.
Προς ένα ανθεκτικό αγροδιατροφικό μοντέλο

Για να θωρακιστεί απέναντι στην κλιματική αλλαγή και να διασφαλίσει την επισιτιστική της επάρκεια, η Ελλάδα χρειάζεται μακροπρόθεσμη στρατηγική. Επενδύσεις σε έρευνα, συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, εκπαίδευση των αγροτών στη χρήση νέων τεχνολογιών και προστασία των υδάτινων πόρων αποτελούν θεμέλια για ένα βιώσιμο μέλλον.

Η χώρα έχει τις γνώσεις, το κλίμα και το ανθρώπινο δυναμικό να πρωτοπορήσει. Όμως η επιτυχία θα κριθεί από την ταχύτητα και την αποφασιστικότητα με την οποία θα υιοθετηθούν οι καινοτομίες που θα εξασφαλίσουν όχι μόνο την επιβίωση, αλλά και την ευημερία των επόμενων γενεών.

*Αντιπρόεδρος Ομίλου EFTHYMIADIS AGROTECHNOLOGIES