H Ιστορία που τρώγεται

Η Ιστορία µάς προσφέρει το πλαίσιο και την προοπτική ώστε να αντιληφθούµε το "εδώ και τώρα". Ορισµένες φορές η Ιστορία µάς προσφέρει και κάτι πιο απτό: τροφή.

Κατά τη Νεολιθική Εποχή, πριν από περίπου 12.000 χρόνια, συνέβη µια µετάβαση: από το κυνήγι και την τροφοσυλλογή στην ανάπτυξη της γεωργίας.

Αυτή η µακρά γεωργική Ιστορία και οι καλλιέργειες που µας τρέφουν σήµερα αποτελούν κοινή κληρονοµιά της ανθρωπότητας. Αυτή η κληρονοµιά είναι το αποτέλεσµα τρισεκατοµµυρίων µικρών πειραµάτων από τους πρώτους αγρότες, που συνεχίστηκε µε κάθε καλλιεργητική περίοδο επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Η ανθρώπινη κοινωνία έχει εξελιχθεί µαζί µε τις καλλιέργειές της· υπάρχει σχέση αλληλεξάρτησης. Η διατήρηση της ποικιλοµορφίας των γεωργικών καλλιεργειών µας και η µελλοντική προσαρµοστικότητά τους ώστε να είναι ανθεκτικές στα παράσιτα, στις ασθένειες και στις νέες κλιµατικές συνθήκες είναι η "εξελικτική µας ευθύνη", διαπιστώνει ο σερ Ότο Φράνκελ.

Πέρυσι είχα προτείνει τη δηµιουργία µιας παγκόσµιας τράπεζας σπόρων, οπότε µου ανατέθηκε να αξιολογήσω τη σκοπιµότητά της. Προήδρευσα µιας µικρής διεθνούς επιτροπής, τα µέλη της οποίας όρισε η νορβηγική κυβέρνηση, και ξεκινήσαµε τον σχεδιασµό αυτού που εντέλει κατέληξε ως το Παγκόσµιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλµπαρντ. Το θησαυροφυλάκιο αυτό αποτελεί εφεδρικό σύστηµα ασφαλείας για πολυάριθµες συλλογές σπόρων παγκοσµίως µε γενετική ποικιλοµορφία, η οποία είναι απαραίτητη για την καλλιέργεια νέων ποικιλιών. Οι απειλές για την ποικιλοµορφία των καλλιεργειών είναι πολλές και διάφορες: φυσικές καταστροφές, περικοπές δαπανών, ανθρώπινα λάθη. Όλοι αυτοί οι λόγοι µάς οδήγησαν να δηµιουργήσουµε την τράπεζα σπόρων. Το νησί Σβάλµπαρντ βρίσκεται κοντά στον Βόρειο Πόλο. Αφενός επειδή επικρατούν πολύ χαµηλές θερµοκρασίες και αφετέρου επειδή –γεωγραφικά– είναι πολύ αποµακρυσµένο, µας φάνηκε ιδανικό µέρος για να καταψύξουµε και να αποθηκεύσουµε µε ασφάλεια σπόρους.

Οι άνθρωποι, εδώ και χιλιετίες, αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα της ποικιλοµορφίας στις καλλιέργειες. Ορισµένα είδη άγριων φυτών, οι πρόδροµοι των σύγχρονων καλλιεργειών, "θρυµµατίζονται" ή σκορπούν τους σπόρους τους ωριµάζοντας, καθιστώντας δύσκολη τη συλλογή τους προς κατανάλωση ή σπορά. Το µεγαλύτερο ποσοστό των σπόρων που συνέλεγαν οι πρόγονοί µας οπωσδήποτε δεν ανήκε στη συνοµοταξία αυτών που "θρυµµατίζονται", αλλά στην κατηγορία αυτών που έµεναν µες στον καρπό. Φυτεύοντας τους σπόρους που συνέλεγαν, οι πρόγονοί µας επί της ουσίας τούς διέσωζαν· έτσι αύξαναν τα αποθέµατα τροφής και δηµιουργούσαν νέους ορίζοντες για την ανθρωπότητα.

Ο Δαρβίνος φώτισε αυτή την πτυχή της Ιστορίας. Το 1859 υποστήριξε ότι η εξέλιξη όλων των ειδών είναι το αποτέλεσµα τεσσάρων στοιχείων: της ποικιλοµορφίας, της κληρονοµικότητας των χαρακτηριστικών τους, της φυσικής επιλογής και του χρόνου. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που είχαν την ικανότητα να προσαρµόζονται στο περιβάλλον είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν. Εποµένως, µε την πάροδο του χρόνου, τα χαρακτηριστικά αυτά θα γίνονταν κοινά στο κάθε είδος.

Η φυσική επιλογή λειτουργούσε εν είδει φίλτρου, σύµφωνα µε τον Δαρβίνο. Ωστόσο η επιλογή δεν γίνεται αποκλειστικά και µόνο από τη φύση. Για τα "εξηµερωµένα" φυτά και ζώα –από το σιτάρι και τα µήλα µέχρι τους σκύλους– η ανθρώπινη παρέµβαση έχει παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτό που ο Δαρβίνος όρισε ως "τεχνητή επιλογή".

Στο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων βλέπω το βιολογικό θεµέλιο της γεωργίας. Περπατώ ανάµεσα στους σπόρους που συλλέχθηκαν και διατηρήθηκαν: αποτέλεσµα τόσο της φυσικής όσο και της δικής µας "τεχνητής" επιλογής. Πρόκειται για το προϊόν των γενετικών προσαρµογών στις καλλιέργειες στο πέρας των χιλιετιών. Ένα εντυπωσιακό µωσαϊκό της ζωής.

Σήµερα, χάρη στη γενναιοδωρία της Νορβηγίας και χάρη στις γενεές αγροτών και επιστηµόνων, το Θησαυροφυλάκιο Σπόρων προστατεύει περίπου 1.301.000 δείγµατα –καθένα εκ των οποίων φέρει περίπου 400-500 σπόρους– από τουλάχιστον 6.300 είδη. Διατηρούνται 150.000 διαφορετικά είδη ρυζιού και ακόµα περισσότερα είδη σιταριού. Περισσότεροι από 100 καταθέτες έχουν στείλει σπόρους προς φύλαξη.

Το 2015, εν µέσω εµφυλίου πολέµου στη Συρία, µια ανεκτίµητης αξίας συλλογή σιταριού, κριθαριού, φακής, ρεβιθιών και άλλων καλλιεργειών, σε ένα διεθνές ερευνητικό ινστιτούτο έξω από το Χαλέπι, γλίτωσε τον αφανισµό επειδή καταφέραµε να µεταφέρουµε δείγµατα στο Σβάλµπαρντ. Κι έτσι, παρά την ένοπλη σύρραξη, οι σπόροι διασώθηκαν.

Συµµερίζοµαι την άποψη που διατύπωσε ο Δαρβίνος στο βιβλίο του "Η καταγωγή των ειδών µέσω της φυσικής επιλογής": "Υπάρχει κάτι το µεγαλειώδες σε αυτή την αντίληψη για τη ζωή […] ενώ ο πλανήτης συνεχίζει να κινείται σύµφωνα µε τον νόµο της βαρύτητας, τα πιο όµορφα και θαυµαστά είδη ζωής εξελίσσονται ασταµάτητα έχοντας ξεκινήσει από κάτι πολύ απλό".

Στο αγρόκτηµα όπου ζω στα βόρεια της πολιτείας της Νέας Υόρκης, συντάσσοµαι µε τη θεωρία του Δαρβίνου για τη ζωή. Καθώς περπατώ από τη µιαν άκρη του οπωρώνα µου στην άλλη, όπου έχω πάνω από εκατό διαφορετικές ποικιλίες µήλων, βρίσκω την πρώτη και παλαιότερη αµερικανική ποικιλία. Πιο κάτω βρίσκω µια ποικιλία µήλων µε οριακά µαύρο χρώµα. Σε άλλη ποικιλία η σάρκα είναι κόκκινη. Σε µιαν άλλη σειρά είναι οι αγαπηµένες ποικιλίες µήλων του Τόµας Τζέφερσον και πιο κάτω µια ποικιλία που πρωτοεµφανίστηκε γύρω στο 1700 και ο Δαρβίνος τη µελέτησε ενδελεχώς. Αυτή είναι η Ιστορία που τρώγεται. Και αυτή είναι η Ιστορία που µπορείτε να διαφυλάξετε και να παραδώσετε στις επόµενες γενιές.

Ο Cary Fowler είναι γεωπόνος και από τους ιδρυτές του Παγκόσµιου Θησαυροφυλακίου Σπόρων στο Σβάλµπαρντ. Διετέλεσε επίσης εκτελεστικός διευθυντής του Global Crop Diversity Trust.

©2025 The New York Times Company and Cary Fowler