Η παιδεία είναι η πιο ανθεκτική μορφή Ιστορίας

Η Ιστορία δεν είναι για µένα µια χρονολογία σε βιβλίο, ούτε µια σειρά γεγονότων σε χρόνο παρελθοντικό. Είναι παρόν, είναι ζωή, ευθύνη, καθηµερινή πράξη και ελπίδα. Είναι οι άνθρωποι που ζουν, αγωνίζονται και µεταδίδουν τη σκυτάλη από γενιά σε γενιά. Αν κάτι µου δίδαξε η ζωή µου, είναι ότι η Ιστορία κατοικεί µέσα στους χώρους όπου σµιλεύτηκαν οι µνήµες. Ένας τέτοιος χώρος είναι το Ζωγράφειο Λύκειο, στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, όπου έχω περάσει το µεγαλύτερο µέρος της ζωής µου, πάνω από 42 χρόνια (6 χρόνια µαθητής, 5 χρόνια εκπαιδευτικός, 31 χρόνια διευθυντής).

Στην Πόλη των πόλεων, εκεί όπου η Ιστορία µοιάζει να ανασαίνει σε κάθε γωνιά, στο Turnacibasi Sokak, το Ζωγράφειο Λύκειο, το οποίο έχω την τιµή να διευθύνω από το 1994, αποτελεί ζωντανή µαρτυρία ότι η πορεία των κοινοτήτων δεν µετριέται µόνο µε αριθµούς, αλλά µε την αντοχή, την πίστη και την αδιάκοπη παρουσία τους. Το Ζωγράφειο γνώρισε ακµές και δοκιµασίες. Στις αίθουσες και στα φαγωµένα από τον χρόνο σκαλιά του καθρεφτίζεται η διαδροµή του Ελληνισµού της Κωνσταντινούπολης: οι θρίαµβοι και οι πληγές, οι χαρές και οι απώλειες. Ακόµη και στις πιο σκοτεινές στιγµές η σχολική αυλή έµεινε χώρος µνήµης και συνέχειας, τόπος όπου η γνώση και ο πολιτισµός λειτουργούσαν σαν καταφύγιο απέναντι στις πιέσεις της Ιστορίας. Γιατί η παιδεία είναι η πιο ανθεκτική µορφή Ιστορίας· αυτή που γράφεται µε ψυχές. Από την ίδρυσή του το 1893 έως σήµερα, η πορεία του αποδεικνύει ότι η Ιστορία είναι µια αλυσίδα πράξεων, αποφάσεων και θυσιών.

Ήταν την άνοιξη του 2025 που Διεύθυνση και Εφοροεπιτροπή της Μεγαλωνύµου Κοινότητας Σταυροδροµίου - Πέρα κληθήκαµε να αποφασίσουµε για την αφαίρεση των δύο τελευταίων ορόφων του Ζωγραφείου. Μελέτες του Πολυτεχνείου της Πόλης αλλά και της Αθήνας έδειξαν ότι σε περίπτωση µεγάλου σεισµού το κτίριο θα επιβαρυνθεί και κυρίως θα κινδυνεύσει η ασφάλεια µαθητών και εκπαιδευτικών. Η απόφαση ήταν δύσκολη... Οι µνήµες πολλές. Οι δεσµοί περισσότεροι. Οι εκδηλώσεις, οι άνθρωποι, οι µαθητές και οι µαθήτριες, οι απόφοιτοι και οι συνάδελφοι, παρόντες και απόντες, είχαν δέσει τη ζωή τους µε τους δύο τελευταίους ορόφους, είχαν αφήσει το ανεξίτηλο αποτύπωµά τους εδώ και 63 χρόνια. Προείχε όµως η ασφάλεια και, βέβαια, η ιστορία του κτιρίου. Την απόφασή µας έκανε πιο εύκολη η σκέψη ότι το κτίριο θα έπαιρνε πάλι την αρχική του όψη, όπως σχεδιάστηκε από τον γνωστό αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη 131 χρόνια πριν.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι δύο τελευταίοι όροφοι προστέθηκαν το 1962, για να ανταποκριθούν στις ανάγκες στέγασης των µαθητών που ο αριθµός τους είχε αυξηθεί ιδιαίτερα, είχε φτάσει τους 720 περίπου. Η διεύθυνση τότε κλήθηκε να πάρει άµεσα την απόφαση προσθήκης δύο ορόφων, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται... Δύο χρόνια όµως αργότερα, το 1964, οι απελάσεις των Ελλήνων υπηκόων οδήγησαν στη συρρίκνωση του ελληνορθόδοξου πληθυσµού και στη συντριπτική µείωση του αριθµού των µαθητών σε όλα τα ελληνικά σχολεία της Πόλης.

Η χαριστική βολή δόθηκε το 1974. Τα προβλήµατα της Μεγαλονήσου είχαν πάντα αντίκτυπο στον ελληνισµό της Πόλης, της Ίµβρου και της Τενέδου.

Όταν το 1972 ξεκίνησα να φοιτώ στην Α' Γυµνασίου του Ζωγραφείου, ήµασταν 92 συµµαθητές. Το 1978 αποφοιτήσαµε 37. Σήµερα στην Πόλη ζούµε τέσσερις. Οι αριθµοί αµείλικτοι, όχι όµως ικανοί να ανακόψουν την πορεία του ιστορικού σχολείου αλλά και των άλλων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων µας, συλλόγων και συνδέσµων µας.

Το Ζωγράφειο, σε πείσµα των καιρών, συνεχίζει να είναι φάρος παιδείας και πολιτισµού και σήµερα αριθµεί 75 µαθητές/ριες, τον ανθό του µέλλοντος, την ελπίδα της Ρωµιοσύνης. Το σχολείο δεν έκλεισε ποτέ, ακόµη και σε δύσκολους καιρούς. Στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο, όπως γράφει ο Γιώργος Θεοτοκάς στο αυτοβιογραφικό του µυθιστόρηµα "Λεωνής", αν και το Ζωγράφειο επιτάχθηκε και µετατράπηκε σε γερµανικό νοσοκοµείο, τα µαθήµατα συνεχίστηκαν σε κτίρια του Πέρα που µίσθωσε η κοινότητα.

Από το 1893 το Ζωγράφειο και οι άνθρωποί του ζούνε την ιστορία. Πόλεµοι, δικτατορίες, ελληνοτουρκικά, βοµβιστικές ενέργειες και αναρχία, απελάσεις και οικονοµικές κρίσεις κλόνιζαν, αλλά δεν κατάφεραν να ανακόψουν την πορεία του σχολείου που η ιστορία του είναι συνυφασµένη µε την ιστορία του Ελληνισµού της Πόλης.

Κι όµως, το σχολείο στάθηκε όρθιο. Για µένα αυτό είναι η απόδειξη ότι η Ιστορία δεν σβήνει όσο υπάρχουν άνθρωποι να την κρατούν ζωντανή.

Ας µην ξεχνάµε ότι το σχολείο ιδρύθηκε για να καλύψει τις ανάγκες που προέκυψαν από την αύξηση του ελληνικού στοιχείου στην Πόλη, και συγκεκριµένα στο Σταυροδρόµι, στο Πέρα και στον Γαλατά, στα τέλη του 19ου αιώνα. Χρειαζόταν τότε ένα σχολείο για να στεγάσει τους µαθητές αλλά και να εκπαιδεύσει τους αυριανούς πρωταγωνιστές, καθώς το Ζωγράφειο είχε προσανατολισµό τις θετικές και οικονοµικές σπουδές, κατόπιν επιθυµίας του ιδρυτή του, Ηπειρώτη ευεργέτη, Χρηστάκη Ζωγράφου.

Η ελληνική εκπαίδευση στην Κωνσταντινούπολη φαίνεται πως έχει βαθιές ρίζες, γερά θεµέλια. Αρκεί κανείς να αναφερθεί στην ίδρυση της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής το 1454, έναν χρόνο µετά την Άλωση της Πόλης. Πεδίο δόξης λαµπρό όµως γνώρισε τον 19ο αιώνα, όταν ιδρύονται τα µεγαθήρια της ελληνικής παιδείας: το 1844 η Θεολογική Σχολή της Χάλκης και το Κεντρικό Παρθεναγωγείο, το 1875 το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, το 1881 η Μεγάλη του Γένους Σχολή λειτουργεί στο νέο µεγαλοπρεπές κτίριο, το 1882 το Ιωακείµειο Παρθεναγωγείο, το 1893 το Ζωγράφειο.

Το µεγαλύτερο πρόβληµά µας, βέβαια, σήµερα παραµένει ο αριθµός. Συνηθίζω να λέω ότι η δύναµη των µαθητών των σχολείων µας θυµίζει το καρδιογράφηµα. Όσο υπάρχει παλµός, δεν φοβόµαστε. Όσο υπάρχουν παιδιά, η ευθύνη µας µεγαλώνει. Συνεχίζουµε να δίνουµε το µήνυµα ζωής, ύπαρξης και ελπίδας. Η εξωστρέφεια που χαρακτηρίζει το Ζωγράφειο και η συνδεσιµότητα που καλλιεργείται, κυρίως από τότε που ανέλαβα τη διεύθυνση, συµβάλλουν τα µέγιστα στη λαµπρή του πορεία. Φροντίζουµε να συνδεόµαστε µε σχολεία από την Ελλάδα και τον κόσµο, στο πλαίσιο διοργανώσεων όπως το Διεθνές Μαθητικό Συνέδριο Λογοτεχνίας, καθώς και µε φίλους και αποφοίτους από όλον τον κόσµο µέσα από εκδηλώσεις και κοινές δράσεις (φεστιβάλ παραδοσιακών χορών κ.ά.), χάρη στη συµπαράσταση των οποίων προχωράµε, νιώθουµε αµέτρητοι και συνεχίζουµε. Ακόµη κι ένα τηλεφώνηµα είναι αρκετό κάποιες φορές για να πάρω δύναµη και να αισθανθώ ότι δεν είµαι µόνος.

Με γνώµονα πάντα το καλό των νέων µας και τη συνέχεια της Ρωµιοσύνης στη γη των πατέρων µας, στο κέντρο της Ορθοδοξίας, δεν στεκόµαστε στα µικρά, αλλά αναζητούµε τα µεγάλα, όπως ταιριάζει στη λαµπρή παράδοση και στη µεγάλη ιστορία µας. Δυσκολίες υπάρχουν βέβαια πολλές, όµως εµείς οι λίγοι και αµέτρητοι Ρωµιοί κοιτάζουµε µπροστά και συνεχίζουµε να δίνουµε καθηµερινά τον αγώνα µας στη γη των πατέρων µας, µε σηµατωρό και κήρυκα τον πρώτο των πρώτων της Ορθοδοξίας, τον Οικουµενικό µας Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολοµαίο, που πέρασε κι από τα θρανία του Ζωγραφείου για ενάµιση χρόνο. Συνεχίζουµε να στήνουµε γέφυρες εκεί όπου παλαιότερα υπήρχαν τείχη. Σε έναν κόσµο που συχνά ορθώνει σύνορα, το σχολείο απέδειξε ότι η φιλία και η συνεργασία ανάµεσα σε Έλληνες και Τούρκους δεν είναι όραµα, αλλά πραγµατικότητα. Η Ιστορία δεν είναι µόνο καταγραφές συγκρούσεων· είναι και γραφές συµφιλίωσης.

Σηµαντικό ρόλο σε αυτήν τη συνέχεια έχουν όσοι στηρίζουν το Ζωγράφειο, είτε µε τη φυσική τους παρουσία είτε µε την υλική τους προσφορά. Όσοι συνεισφέρουν, µε χρήµατα ή µε έργο, δεν στηρίζουν µόνο ένα σχολείο. Γίνονται συνδηµιουργοί µιας Ιστορίας που συνεχίζει να γράφεται. Και η ίδια η Ιστορία θα τους καταγράψει ως συνοδοιπόρους ενός αγώνα που υπερβαίνει τα όρια µιας κοινότητας.

Γιατί η Ιστορία είναι ένας συνεχής διάλογος του παρόντος µε το παρελθόν και το µέλλον. Το Ζωγράφειο, µε την πορεία του, µας θυµίζει ότι η αληθινή Ιστορία είναι να παραµένεις όρθιος ακόµη κι όταν όλα γύρω µοιάζουν να καταρρέουν. Είναι να κρατάς ζωντανή την ψυχή σου, να συνεχίζεις να δηµιουργείς, να προσφέρεις και να αφήνεις το αποτύπωµά σου στην Ιστορία όχι µε λόγια, αλλά µε έργα.

Στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, εκεί όπου οι εποχές αλλάζουν και οι ισορροπίες δοκιµάζονται, το Ζωγράφειο παραµένει φωτεινός φάρος. Κι όσο υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν στην αξία του, όσο υπάρχουν παιδιά που γεµίζουν την αυλή του µε φωνές και όνειρα, η Ιστορία θα συνεχίζει να γράφεται. Και το Ζωγράφειο θα αφήνει πάντοτε το δικό του ανεξίτηλο αποτύπωµα πάνω της, ως πράξη µνήµης που ανήκει όχι µόνο σε µια κοινότητα, αλλά στην ανθρωπότητα.

Ίσως αυτή να είναι η µεγαλύτερη χαρά µου έπειτα από 31 χρόνια διεύθυνσης: ότι µπορώ να πω µε σιγουριά πως η Ιστορία συνεχίζεται. Κι όσο συνεχίζεται, υπάρχει λόγος να αγωνιζόµαστε, να δηµιουργούµε, να ονειρευόµαστε. Γιατί το Ζωγράφειο δεν είναι απλώς το σχολείο µας· είναι η ψυχή µας.
 

Ο Γιάννης Δεµιρτζόγλου είναι Διευθυντής Ζωγραφείου Γυµνασίου - Λυκείου Κωνσταντινούπολης, Άρχων Μ. Ρεφερενδάριος της Μ.Χ.Ε.