Ελληνική Διαφθορά: Απόπειρα ανατομίας της

Του Γιώργου Ι. Κωστούλα

Επιστημονικότατα, υποθέτω, ο δείκτης διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας αποκαλείται Corruption Perceptions Index, CPI- Δείκτης Αντίληψης για τη Διαφθορά. Η διαφθορά δεν είναι απτή. Την αισθανόμαστε όμως περρέουσα απανταχού.

Φυσικά δεν είναι τυχαίο ότι η  Ελλάδα κατατάσσεται 22η στην Ευρώπη, με 49 μοναδες-15 μονάδες κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μονίμως κάτω από τις 50 μονάδες για δεκαετίες τώρα. Πρώτες χώρες: η Δανία (90 μονάδες), Φινλανδία (88), Σουηδία (80). Τελευταίες: η Ουγγαρία (41), Βουλγαρία (43) και Ρουμανία (46).

Πώς μονιμοποιηθήκαμε τόσο χαμηλά;

"Το μυστήριο της ανομίας ήδη ενεργείται”, γράφει ο Απόστολος Παύλος. Αιώνες αργότερα ο Έζρα Πάουντ λέει: "Ω αγάπη, έλα τώρα, αυτή η χώρα σιγά-σιγά γίνεται κακιά”. Και τα δύο φωτογραφίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα: Η χώρα βυθίζεται στην ανομία. Το κακό ανθεί και σιγά-σιγά κυριαρχεί. Προσοχή: Το κακό. Δεν γίνεται αναφορά στους κακούς, τους απατεώνες, τους εκβιαστές, τους κλέφτες. Ο λόγος πλέον γίνεται για το  Κακό που εισχωρεί και μολύνει τους θεσμούς της χώρας, την οποία και μετατρέπει σε κόλαση.

Τι επέτρεψε λοιπόν την διείσδυση του απόλυτου Κακού μέσα στο σώμα της Ελληνικής κοινωνίας; Μεταφέροντας τις απόψεις αρμοδιότερων εμού, τέσσερις παράγοντες εντοπίζονται παρακάτω:

1.Η Ανατολίτικη συμπάθεια 

Περισσότερο στον δημόσιο αλλά, περιέργως, και στον ιδιωτικό τομέα το σύστημα διακυβέρνησης βασίζεται στην ανατολίτικη συμπάθεια μάλλον, παρά στην δυτική αποστασιοποίηση.

Κυβερνιόμαστε- γενικώς και σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα- από ανθρώπους που αδυνατούν να ξεχωρίσουν την ατομική από τη δημόσια σφαίρα, τον ηθικό κώδικα της αφοσίωσης στον κοντοχωριανό, τον κολλητό από τους δεοντολογικούς κανόνες της αξιοκρατικής διακυβέρνησης. Από ανθρώπους που προτάσσουν  την προστασία της κουμπαριάς ή της παιδικής φιλίας έναντι της προστασίας της πολιτικής τους υπόληψης, που συγχέουν τα διαπροσωπικά, συναισθηματικά ή κερδοσκοπικά, κριτήρια της ιδιωτικής σφαίρας με τις αφηρημένες, αντικειμενικές αρχές της δημόσιας σφαίρας. Έτσι, η ανατολική συμπάθεια υπερτερεί του δυτικού ορθολογισμού.

Η πολιτική θα εξακολουθεί να ασθενεί  στη χώρα μας στο μέτρο που η ιδιωτικής εντάσεως νοοτροπία των κολλητών θα ορίζει τον τρόπο που συγκροτείται η δημόσια, η συλλογική μας συνείδηση.

2.Το τρίπτυχο: Γραφειοκρατία-Ανικανότητα -Διαφθορά

Κάθε γραφειοκρατία μαστίζεται από διαφθορά και ανικανότητα. Κι αυτό γιατί κάθε γραφειοκρατία αναπτύσσει μηχανισμούς αυτοεξυπηρέτησής της, οι οποίοι πνίγουν τον πρωταρχικό σκοπό που είναι η εξυπηρέτηση των φορολογούμενων πολιτών. Κυνική καταληκτική παραδοχή: Ο γραφειοκράτης έχει πάντα ένα πρόβλημα για κάθε λύση.

Το τελευταίο αντανακλά στη μορφή του σημερινού κράτους. Ένα κράτος πονηρό, υστερόβουλο, αδρανές, γεμάτο σκόπιμες ασάφειες, πολύ-αρμοδιότητες και πολυνομία. Η διαφθορά δεν εξαντλείται πλέον σε κάποιες στιγμιαίες πράξεις αλλά μάλλον συνιστά κοινωνική σχέση ή και κατάσταση με δομή και συνέχεια. Αυτό που τρομάζει δεν είναι τα κρούσματα διαφθοράς αυτά καθαυτά αλλά ο "συστημικός” χαρακτήρας τους.

3."Εκσυγχρονισμός ίσον έργα συν διαφθορά”

Χωρίς να έχει εξαλειφθεί εντελώς, στη χώρα επεκράτησε για μεγάλα διαστήματα η άποψη –δόγμα: Εκσυγχρονισμός ίσον έργα συν διαφθορά. Η άποψη δηλαδή ότι η διαφθορά δεν είναι θέμα ηθικής, αλλά ζήτημα οικονομικής ανάπτυξης. Κι ακόμα ότι, είναι προτιμότερη η συνύπαρξη του δίδυμου "διαφθορά – ανάπτυξη” παρά του δίδυμου "διαφάνεια – στασιμότητα”. 

Η καφενειο-κοινωνία αποφαινόταν  με ένα μείγμα πραγματισμού και κυνισμού ότι η διαφθορά ούτε λίγο ούτε πολύ είναι ένα δομικό, έως και δημοκρατικό, οικονομικό στοιχείο και ότι η ανάπτυξη συνεπιφέρει αναπόφευκτα και διαφθορά, ένα είδος (να το πούμε τεχνοκρατικά) side effect της ανάπτυξης.

Απολαυστική η αναφορά του Διονυσίου Ρώμα επ’ αυτού: Νεαρός ανεψιός του Δόγη, τοποτηρητής του στο Τζάντε, ζήτησε από το θειο του επιχορήγηση για να μπορεί να αντιπροσωπεύει αντάξια τη Βενετία. Αντί άλλης απάντησης, ο Δόγης έστειλε στον ανεψιό το εξής μήνυμα: "Φάμπρικες, φαμπρικέ, κογιόν!”. Δηλαδή αναλυτικότερα: "Τι ζητάς επιχορήγηση και κουραφέξαλα! Χτίζε! χτίζε! ανόητε…”.  

4. Ζήτημα γενικής παιδείας  

Υπάρχουν "ο πολιτισμός και η ηθική της ντροπής” και ο "πολιτισμός και η ηθική της ευθύνης”. Ανέκαθεν, η ελληνική κοινωνία συμμεριζόταν την ηθική της ντροπής μάλλον παρά την ηθική της ευθύνης: Για εμάς τους Έλληνες μετράει περισσότερο τι λέει ο γείτονάς μας, παρά η συνείδησή μας. Να ευθύνεται, άραγε, γι’ αυτό η αιώνια παιδικότητά μας, με την αντίστοιχη αντίληψη ότι όλα επιτρέπονται, φτάνει να μη μας πιάσουν; 

Υπάρχει, βεβαίως, και η γενική, βολική αντίληψη: Η διαφθορά παραμένει ένα "λευκό έγκλημα” εξαιτίας των περιορισμένων κοινωνικών αντιδράσεων που προκαλεί: Πρόκειται για ένα έγκλημα χωρίς θύμα. Τουλάχιστον χωρίς ένα άμεσο και ρητά προσδιορισμένο θύμα, το οποίο θα είχε συμφέρον να αντιδράσει και να ζητήσει την επέμβαση της δικαιοσύνης.

Πού καταλήγουμε; Η ελληνική κοινωνία, εάν φτυάρι που στο τέλος γίνεται ένα με ό,τι φτυαρίζει: Εν χλιδή και αμεριμνησία, ανεχόμενη τη μεγάλη διαφθορά για να απολαμβάνει η ίδια το κάτι τι της.

Αναφορές: 

Το κείμενο βοηθήθηκε από παρεμφερή κείμενα των: Α. Δοξιάδη,  Θ. Λιανού, Π. Μανδραβέλη, Ν. Ξυδάκη, Στ. Ράμφου και Χ. Τσούκα.

O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού

gcostoulas@gmail.com