Το μάθημα της Κίνας στις ΗΠΑ: περισσότεροι μηχανικοί, λιγότεροι δικηγόροι

Όταν ο Νταν Ουάνγκ άκουσε για πρώτη φορά τον Ντόναλντ Τραμπ να αποκαλεί την ημέρα επιβολής δασμών στους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ "Ημέρα Απελευθέρωσης", η φράση τού κίνησε την περιέργεια. "Η "απελευθέρωση” δεν είναι αμερικανική λέξη", σχολιάζει. "Είναι πολύ περισσότερο κινεζική". Ο Ουάνγκ γνωρίζει καλά τις σημασιολογικές λεπτομέρειες: για χρόνια, ως αναλυτής με έδρα την Κίνα, μελετούσε λόγους και ντοκουμέντα του Κομμουνιστικού Κόμματος, αποκρυπτογραφώντας τη γλώσσα της εξουσίας.

Στο νέο του βιβλίο Breakneck: China’s Quest to Engineer the Future, υποστηρίζει ότι ΗΠΑ και Κίνα παρουσιάζουν ανατριχιαστικές ομοιότητες: προσωπολατρία για τους ηγέτες, δαιμονοποίηση των ξένων και καλλιέργεια φόβου προς μετανάστες και μειονότητες. "Στην Αμερική έχουμε αυταρχισμό χωρίς τα "θετικά” του", λέει, εννοώντας τις υποδομές, τις λειτουργικές πόλεις, τη σταθερότητα.

Η βασική του θέση είναι ότι οι ΗΠΑ, αν θέλουν να διατηρήσουν το καθεστώς υπερδύναμης, πρέπει να μελετήσουν την Κίνα ορθά: να διδαχθούν από την ικανότητά της να χτίζει. Το κρίσιμο πλεονέκτημα του Πεκίνου, σημειώνει, είναι ότι κυβερνάται από μηχανικούς. Το 2002, όλα τα μέλη της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚ Κίνας είχαν πολυτεχνικό υπόβαθρο. Οι ΗΠΑ αντίθετα κυβερνώνται από δικηγόρους, με έμφαση στους κανόνες και τις διαδικασίες. Η Κίνα κατασκευάζει γέφυρες, σιδηροδρόμους υψηλής ταχύτητας, φράγματα και smartphones· η Αμερική συντάσσει και επιβάλλει ρυθμιστικά πλαίσια.

Αυτή η υπεροχή των νομικών είχε νόημα τη δεκαετία του ’60 και ’70, όταν οι δικηγόροι έβαζαν φρένο στην υπερβολική τεχνοκρατία που κατέστρεφε περιβάλλον, πόλεις και κοινωνική συνοχή. Σήμερα όμως, η υπερρύθμιση έχει καταστεί τροχοπέδη, επισημαίνει ο Ουάνγκ, εμποδίζοντας τις ΗΠΑ να ανταγωνιστούν την Κίνα.

Το επιχείρημά του συναντά την ανάλυση του μπεστ σέλερ Abundance των Έζρα Κλάιν και Ντέρεκ Τόμπσον, που ζητούν μείωση γραφειοκρατίας και αύξηση προσφοράς κατοικιών. Όμως το βιβλίο του Ουάνγκ δεν είναι μανιφέστο πολιτικής· είναι ταξίδι μέσα στην "κρατική μηχανική" της Κίνας, με τα θετικά (τρένα, drones), τα αρνητικά (πολιτικές του ενός παιδιού, Zero Covid) και τα σκοτεινά της σημεία (παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κιτς αντιγραφές ευρωπαϊκών πόλεων).

Ο Ουάνγκ επιμένει ότι η Δύση χρειάζεται μια πιο νηφάλια κατανόηση του κινεζικού μοντέλου. Απορρίπτει τις εύκολες αφηγήσεις: ότι δηλαδή η Κίνα δεν καινοτομεί και απλώς αντιγράφει - μια άποψη που διαψεύδεται στην εποχή των TikTok, BYD και DeepSeek. Εξίσου αβάσιμο θεωρεί τον ισχυρισμό ότι η Κίνα είναι ασταμάτητος κολοσσός που μοιραία θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ.

Μηχανική

Η δική του οπτική έχει διαμορφωθεί από μια πολυπολιτισμική πορεία. Γεννημένος το 1990 στην κινεζική επαρχία Γιουνάν, με πατέρα προγραμματιστή και μητέρα παρουσιάστρια, μεγάλωσε με προβλήματα υγείας που τον απομόνωσαν. Το 2000 η οικογένεια μετανάστευσε στον Καναδά. Ο Ουάνγκ φοίτησε σε δημόσια σχολεία, έπαιζε κλαρινέτο και σπούδασε φιλοσοφία στο Ρότσεστερ. Εργάστηκε σε Shopify και Flexport, ώσπου η ατμόσφαιρα της Silicon Valley τον απογοήτευσε. "Έλεγαν ότι το Σαν Φρανσίσκο είναι το κέντρο του κόσμου· δεν μου φάνηκε έτσι", θυμάται. Τον γοήτευαν τα έργα μηχανικής της Κίνας και όχι τα crypto και η εικονική πραγματικότητα.

Έτσι, το 2016 μετακόμισε στο Χονγκ Κονγκ για να εργαστεί στη Gavekal Dragonomics, αναλύοντας την κινεζική οικονομία για διεθνείς επενδυτές. Εκεί άρχισε να βλέπει το Κομμουνιστικό Κόμμα ως "παράξενο διανοητικό πείραμα" που συνδυάζει κρατικό έλεγχο με καπιταλισμό. Το 2017 ξεκίνησε να γράφει ετήσιες επιστολές σε φίλους, αναμειγνύοντας ταξιδιωτικές εμπειρίες με οικονομική και πολιτισμική ανάλυση. Τα κείμενα κέρδισαν αναγνωρισιμότητα και αναγνώστες όπως ο οικονομολόγος Τάιλερ Κόουεν.

Το 2018 εγκαταστάθηκε στη Σαγκάη για να δει "από κοντά το σύστημα". Η πανδημία αποτέλεσε καθοριστική εμπειρία: οι αυστηροί αποκλεισμοί, οι ελλείψεις τροφίμων, τα μεγάφωνα που καλούσαν σε "καταστολή της δίψας για ελευθερία" τον έκαναν να συνειδητοποιήσει το κόστος της κρατικής μηχανικής. Δεν πρόκειται μόνο για υποδομές, αλλά για κοινωνικό έλεγχο, δημογραφικές πολιτικές και πειθαρχία. "Αυτό είναι το πιο τρομακτικό κομμάτι", σημειώνει.

Το 2023 επέστρεψε στις ΗΠΑ με υποτροφία στη Νομική Σχολή του Γέιλ. Παρατήρησε ότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει γίνει υπερβολικά "εμμονική με τις διαδικασίες". Η εμπειρία αυτή αποτέλεσε τον πυρήνα του Breakneck.

Στο βιβλίο περιγράφει επιτυχίες της κινεζικής μηχανικής – από την βιομηχανία κατασκευής κιθαρών μιας μικρής πόλης έως την ευέλικτη οικολογία νεοφυών επιχειρήσεων στη Σενζέν – αλλά και το τίμημα: εξουθενωμένοι νέοι, μαζική μετανάστευση από τις πόλεις, κοινωνική κόπωση. Την ίδια ώρα, καλεί τις ΗΠΑ να ξαναβρούν το πάθος για κατασκευές. Δεν μπαίνει σε λεπτομέρειες πολιτικής. Αντίθετα, ζητά μια πολιτισμική στροφή: να γιορτάζουμε "τον κόσμο των ανθρώπων αντί για τον κόσμο των bits".

Ο Ουάνγκ αναφέρεται σε πρόσωπα όπως ο Ρόμπερτ Μόουζες, δημιουργός έργων υποδομής στη Νέα Υόρκη και ο ναύαρχος Ρίκοβερ, "πατέρας" του πυρηνοκίνητου υποβρυχίου. Η αναβίωση της βιομηχανικής βάσης, τονίζει, είναι κρίσιμη για τη στρατιωτική ισχύ: "Δεν έχει σημασία πόσες εφαρμογές φτιάχνουμε, αν μας τελειώσουν οι πύραυλοι".

Ρήγμα

Παρά την απαισιοδοξία του για τις τρέχουσες αμερικανικές πολιτικές – τους δασμούς, τις περικοπές στην έρευνα, την αποθάρρυνση της μετανάστευσης – ο Ουάνγκ δεν βλέπει την Κίνα ως σίγουρο μελλοντικό νικητή.

Το βάρος του χρέους, η γήρανση του πληθυσμού και ο φόβος της ίδιας της κοινωνίας, θεωρεί, θα εμποδίσουν το Πεκίνο να ξεπεράσει τις ΗΠΑ. Εάν όμως η Αμερική συνεχίσει να απομακρύνεται από την "κουλτούρα της κατασκευής", το ρήγμα θα μεγαλώσει.

Ο τίτλος του βιβλίου, Breakneck, παραπέμπει στην ταχύτητα της κινεζικής ανάπτυξης. Όμως, όπως προειδοποιεί, μπορεί να ισχύει και για την Αμερική: επειδή, σε μια κούρσα ισχύος, το ατύχημα στον αυχένα συμβαίνει ακριβώς όταν σκοντάψεις.

Απόδοση - Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος