Τι διακυβεύεται στη μάχη για την ανεξαρτησία της Fed στις ΗΠΑ

Σε μια ακόμα ένδειξη κλιμάκωσης της σύγκρουσής του με την ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve), ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε την απόλυση της Λίζα Κουκ, μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της Fed.

Η απόφαση ήρθε έπειτα από κατηγορίες κρατικού αξιωματούχου για απάτη σε στεγαστικά δάνεια, τις οποίες η ίδια αρνείται. Η ενέργεια αυτή έρχεται ως επιστέγασμα στη μακροχρόνια εκστρατεία πίεσης του Τραμπ προς την κεντρική τράπεζα, την οποία κατηγορεί για την επιμονή της στη διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα, παρά τις εκκλήσεις του για μείωση.

Η ανεξαρτησία της Fed υπό πίεση

Για μήνες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει ασκήσει συνεχή δημόσια πίεση στον πρόεδρο της Fed, Τζερόμ Πάουελ, εξαιτίας της απόφασής του να διατηρήσει τα επιτόκια σταθερά σε υψηλά επίπεδα (άνω του 4% μέχρι και σήμερα). Ο Τραμπ, που ζητά επίμονα τη μείωσή τους, έχει εκφράσει την πρόθεσή του να τον αντικαταστήσει με κάποιον "πιο υπάκουο" όταν λήξει η θητεία του Πάουελ το 2026. Στις 12 Αυγούστου, δήλωσε ότι εξετάζει ακόμα και νομική προσφυγή εναντίον του Πάουελ, με αφορμή τις υπερβάσεις κόστους στην ανακαίνιση των κεντρικών γραφείων της Fed.

Η απόφαση για απόλυση της Κουκ αποτελεί το πιο πρόσφατο βήμα αυτής της επιθετικής στρατηγικής, προκαλώντας ευρεία ανησυχία για την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας - έννοια-κλειδί για την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής στις ανεπτυγμένες χώρες.

Τι σημαίνει "ανεξάρτητη" Κεντρική Τράπεζα;

Η ανεξαρτησία της Fed έχει ιστορικές ρίζες στη Συμφωνία Υπουργείου Οικονομικών–Fed του 1951, η οποία διαχώρισε τη νομισματική από τη δημοσιονομική πολιτική. Πριν από αυτή τη συμφωνία, το Υπουργείο Οικονομικών πίεζε την Κεντρική Τράπεζα να κρατά τα επιτόκια τεχνητά χαμηλά.

Η Fed έχει τη δυνατότητα να ρυθμίζει τα επιτόκια χωρίς την έγκριση του προέδρου των ΗΠΑ ή του Κογκρέσου. Αν και τα μέλη του Διοικητικού της Συμβουλίου διορίζονται από τον πρόεδρο και επικυρώνονται από τη Γερουσία, οι θητείες είναι μακρές και εναλλασσόμενες, κάτι που μειώνει τις πολιτικές παρεμβάσεις. Επιπλέον, η Fed χρηματοδοτείται αυτόνομα — κυρίως μέσω των τόκων που εισπράττει από κρατικά ομόλογα — και δεν εξαρτάται από τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.

Παραδοσιακά, οι πρόεδροι των ΗΠΑ απέφευγαν να επιτίθενται δημοσίως στην κεντρική τράπεζα, ακόμη και όταν διαφωνούσαν ιδιωτικά με τις αποφάσεις της. Όμως, η προσέγγιση Τραμπ αποτελεί σημαντική ρήξη με αυτό το άτυπο αλλά κρίσιμο θεσμικό σύμφωνο.

Γιατί είναι σημαντική η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών;

Το βασικό επιχείρημα υπέρ της ανεξαρτησίας είναι ότι προστατεύει τη νομισματική πολιτική από τον πειρασμό των βραχυπρόθεσμων πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Έτσι, οι αποφάσεις για τα επιτόκια βασίζονται στις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και όχι στον εκλογικό κύκλο.

Από την κρίση πληθωρισμού των δεκαετιών 1970 και 1980, δεκάδες χώρες παραχώρησαν μεγαλύτερη αυτονομία στις κεντρικές τους τράπεζες. Μελέτες, όπως εκείνη του ΔΝΤ για την περίοδο 2007–2021, δείχνουν πως η ισχυρή ανεξαρτησία συνδέεται με καλύτερο έλεγχο του πληθωρισμού. Ανάλυση σε 17 κεντρικές τράπεζες της Λατινικής Αμερικής κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα: περισσότερη ανεξαρτησία, λιγότερος πληθωρισμός.

Ποια είναι τα αντεπιχειρήματα;

Οι επικριτές επισημαίνουν αποτυχίες των κεντρικών τραπεζών, όπως η αδυναμία πρόβλεψης της κρίσης του 2008 ή η αργή αντίδραση στην πληθωριστική έξαρση μετά την πανδημία της Covid-19. Επίσης, οι πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης (QE), παρότι κρίθηκαν απαραίτητες, κατηγορήθηκαν για ενίσχυση των ανισοτήτων μέσω αύξησης της αξίας των περιουσιακών στοιχείων.

Σήμερα, καθώς η ανάπτυξη επιβραδύνεται, εντείνονται οι πολιτικές πιέσεις για μείωση των επιτοκίων - κάτι που επαναφέρει τη συζήτηση για τη λογοδοσία και τη διαφάνεια των αποφάσεων της Fed.