Μια ψυχρή αποτίμηση των διαπραγματεύσεων Τραμπ

Του Άγη Βερούτη

Το ραντεβού της 18ης Αυγούστου στον Λευκό Οίκο έφερε τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι πρόσωπο με πρόσωπο με τον Ντόναλντ Τραμπ, παρέα με μια ομάδα Ευρωπαίων ηγετών. 

Το άμεσο, μετρήσιμο αποτέλεσμα δεν ήταν κάποια ειρηνευτική συμφωνία, ούτε καν η κατάπαυση του πυρός. Σύμφωνα με το Politico σκοπός της συνάντησης ήταν να επιτευχθεί μια πολιτική δέσμευση ώστε να γίνει μια τριμερής συνάντηση Τραμπ, Πούτιν και Ζελένσκι, και δευτερευόντως να αρχίσει να συζητείται ένα πλαίσιο ευρωπαϊκών εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία με αμερικανικό "συντονισμό". Με άλλα λόγια: περισσότερη διπλωματία, αλλά όχι ακόμα ειρήνη.

Το μήνυμα που έστειλε ο Τραμπ προς Μόσχα και Κίεβο ήταν ότι αν δεν επιτευχθεί συμφωνία σε αυτό το γύρο, τα πράγματα θα είναι χειρότερα και για τους δυο μαχόμενους στον επόμενο γύρο. Ο Αμερικανός πρόεδρος άφησε επίσης ανοιχτό το ενδεχόμενο ο Βλαντίμιρ Πούτιν "να μην θέλει συμφωνία", προειδοποιώντας τότε για "δύσκολη κατάσταση" για τον Πούτιν, εάν δεν υπάρξει κίνηση προς την ειρήνη. 

Ταυτόχρονα απέκλεισε την αποστολή αμερικανικών χερσαίων δυνάμεων, υπονοώντας ότι η πίεση θα είναι κυρίως οικονομική/ενεργειακή και διπλωματική. Είναι σημαντικό ότι οι δηλώσεις αυτές έγιναν ενώ οι ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία συνεχίζονταν, άρα καμία αποσύνδεση της βίας στο μέτωπο δεν επιτεύχθηκε από τις συνομιλίες. 

Ο ρόλος της Ευρώπης θα είναι να αποτελέσουν τους φρουρούς των συμφερόντων του Κιέβου. Η εικόνα ήταν σαφής: Βρυξέλλες, Παρίσι, Λονδίνο, Ελσίνκι, Βερολίνο, Ρώμη και ΝΑΤΟ παρατάχθηκαν δίπλα στον Ζελένσκι για να κρατήσουν εστιασμένες τις συνομιλίες στις θεμελιώδεις αρχές: σύνορα/κυριαρχία/εγγυήσεις. 

Η παρουσία των Ευρωπαίων δεν ήταν βέτο κατά της διαπραγμάτευσης, αλλά κατά μιας πιθανής "ειρήνης" η οποία δυνητικά θα νομιμοποιούσε την αρπαγή Ουκρανικών εδαφών από τη Ρωσία. Η Ουάσιγκτον Ποστ περιγράφει την προσπάθεια των Ευρωπαίων ηγετών ως ελιγμό απομάκρυνσης του Τραμπ από τα ρωσικά αφηγήματα, ενώ ο Guardian σχολίασε σκηνικά τύπου "bodyguards" γύρω από τον Ουκρανό πρόεδρο. Το ξεκάθαρο συμπέρασμα είναι ότι η Ευρώπη μπαίνει μπροστά στις εγγυήσεις, ιδίως καθώς η Ουάσιγκτον μοιάζει να θέλει να περιοριστεί στον ρόλο του συντονιστή. (The Washington Post, The Guardian)

Η ουκρανική πρόταση, από την άλλη, προβάλει τα βιομηχανικά συμβόλαια με την Ουκρανική βιομηχανία, αντί για παροχή παραχωρήσεων. Αντί να μιλήσει για παραχώρηση εδαφών, το Κίεβο έριξε στο τραπέζι έναν οικονομικο-βιομηχανικό φάκελο: πρόταση αγοράς οπλικών συστημάτων αξίας $100 δισ. δολαρίων από τις ΗΠΑ, με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, και ξεχωριστή συμφωνία για κοινή παραγωγή drones με τις ΗΠΑ αξίας ~$50 δισ. δολαρίων.

Ο σκοπός της πρότασης αυτής της Ουκρανίας είναι διπλός: να προσδέσει τις ΗΠΑ στο σύστημα ασφαλείας της Ουκρανίας μέσω βιομηχανικών ωφελημάτων, και να δώσει στην Ευρώπη ρόλο χρηματοδότη/εγγυητή. Το πακέτο συνοδεύτηκε από τις ουκρανικές κόκκινες γραμμές: όχι σε μόνιμες εδαφικές παραχωρήσεις, ναι σε αξιοποίηση παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για αποζημιώσεις και σε σταδιακή άρση κυρώσεων μόνο με ρωσική συμμόρφωση.

Μετά το πέρας των συνομιλιών, άλλαξαν αρκετά πράγματα. 

- Κατεύθυνση των εγγυήσεων: Η ιδέα να "σηκώσει" η Ευρώπη τις εγγυήσεις με αμερικανικό συντονισμό πήρε πολιτικό βάρος. Αυτό δεν λύνει το πρόβλημα αύριο, αλλά μεταφέρει την ευθύνη διαφύλαξης της ειρήνης πρωτίστως στην ευρωπαϊκή ήπειρο. (Al Jazeera)

- Τριμερής προοπτική: Η προοπτική για συνάντηση Πούτιν–Ζελένσκι πέρασε σε φάση προετοιμασίας, χωρίς όμως σαφή δέσμευση του Κρεμλίνου. Το Politico υποστηρίζει ότι και εδώ μετρά ο χρόνος καθοριστικά: αν δεν κλειδώσει εντός ολίγων εβδομάδων, η δυναμική θα χαθεί. (Politico)

- Ρωσικό σήμα: Οι επιθέσεις που συνεχίστηκαν ή και εντάθηκαν, δείχνουν ότι ο Πούτιν δεν συναινεί σε κατάπαυση πυρός ως προαπαιτούμενο αλλά αντιθέτως, διαπραγματεύεται υπό πίεση πεδίου. (Reuters)

Τι δεν άλλαξε μετά τις συνομιλίες μεταξύ Τραμπ και Ζελένσκι+

- Ο πυρήνας της διαφοράς ανάμεσα στις δυο πλευρές. Καμία πλευρά δεν μετακινήθηκε δημόσια σε θέση που να επιτρέπει άμεσο κλείσιμο συμφωνίας.

- Ο μηχανισμός επιβολής της Ειρηνευτικής διαδικασίας. Ακόμα και αν υπάρξει συμφωνία, θα χρειάζεται ένας ισχυρός εγγυητικός μηχανισμός με δυνατότητα επιβολής, δηλαδή κυρώσεις, ασφάλεια, επιτήρηση, και επαναφορά των ποινών προς την Ρωσία. Αυτό δεν περιγράφτηκε πλήρως.

- Η ισορροπία στρατιωτικής ισχύος: χωρίς παύση πυρός, το πεδίο της μάχης συνεχίζει να διαμορφώνει την πολιτική.

Ποια είναι τα τρία ρεαλιστικά δυνητικά σενάρια του επόμενου διμήνου;

1. Σενάριο "Οδικός Χάρτης": κλειδώνει τριμερής κορυφής, συμφωνείται πάγωμα των γραμμών επαφής υπό διεθνή επιτήρηση, και ξεκινά διαπραγμάτευση για εγγυήσεις, ανοικοδόμηση και αποζημιώσεις. Πολιτικά δύσκολο, αλλά το πιο θεσμικό.

2. Σενάριο "Ανοιχτό Παράθυρο": συνεχίζονται προσυνεννοήσεις χωρίς κατάπαυση πυρός, με την Ευρώπη να προχωρά de facto σε εγγυήσεις/βιομηχανικές συμφωνίες με την Ουκρανία, ελπίζοντας ότι η σύγκλιση οικονομικών κινήτρων θα σύρει τη Μόσχα στο τραπέζι. Ρίσκο: η βία στο μέτωπο υπονομεύει τη νομιμοποίηση

3. Σενάριο "Εκτροχιασμός": κλιμάκωση επιθέσεων, αποτυχία συμφωνίας συνάντησης κορυφής, επιστροφή σε πόλεμο φθοράς με ευρωπαϊκές εγγυήσεις "στα χαρτιά". Η πίεση σε ενέργεια/εφοδιαστικές αλυσίδες/άμυνα της Ευρώπης αυξάνει εκ νέου.

Ποιος κερδίζει τι, προσώρας:

- Ουκρανία: Κέρδισε μια συμμαχική "ζώνη ασφαλείας" και έβαλε δυναμικά στο παιχνίδι μια βιομηχανική αρχιτεκτονική που απαντά επιτυχώς στον κυνισμό της ρεαλπολιτίκ με σκληρά οικονομικά κίνητρα. Χάνει γιατί ο χρόνος και οι εξελίξεις στο πεδίο δεν σταματούν. (Financial Times) 

- Ευρώπη: Από σιωπηλός χρηματοδότης γίνεται επίδοξος εγγυητής της ειρήνης, αλλά αυτό σημαίνει ότι αναλαμβάνει στρατηγική ευθύνη και δεσμεύεται για την αμυντική ανασυγκρότηση της, και όχι να περιορίζεται απλά ανακοινώσεις. Το πολιτικό κόστος των Ευρωπαίων θα προκύψει όταν οι εγγυήσεις απαιτήσουν ευρωπαϊκή παρουσία στο έδαφος και επιβολή, κατά την Washington Post.

- ΗΠΑ: Ο Τραμπ πετυχαίνει να εμφανιστεί ως ρυθμιστής, χωρίς μάλιστα να υποσχεθεί καν ότι θα παρέχει αμερικανικά στρατεύματα. Όμως η προοπτική μη-αξιοποίησης αυτής της διαπραγματευτικής ευκαιρίας μεταφράζεται σε δεύτερο γύρο κυρώσεων/εμπορικής πίεσης προς την Ρωσία, αν αυτή δεν κινηθεί εγκαίρως, και αυτό απειλεί τις παγκόσμιες αγορές.

- Ρωσία: Κερδίζει λίγο χρόνο και διαπραγματεύεται όσο οι πολεμικές επιχειρήσεις συνεχίζονται. Χάνει το αφήγημα της διεθνούς κόπωσης των συμμάχων της Ουκρανίας. Η εικόνα της Δύσης ως μπλοκ εγγυήσεων ανασυντίθεται, αντί να καταρρέει σύμφωνα με το Ρωσικό αφήγημα.

Τι πρέπει να κάνει η Ευρώπη (και η Ελλάδα μέσα σε αυτήν); 

α. Να μετατρέψει τις "εγγυήσεις" σε σχέδιο επιβολής, με σφιχτό νομικό κείμενο, όρους συμμόρφωσης, ρήτρες αυτόματης επαναφοράς κυρώσεων και μηχανισμό επιτήρησης. Χωρίς επιβολή δεν θα υπάρξει ειρήνη. Θα υπάρχει ανακωχή υπό αίρεση.

β. Να κλειδώσει τη βιομηχανική διάσταση. Την κοινή παραγωγή αμυντικών συστημάτων, τα μακροχρόνια συμβόλαια και τη δυνατότητα ανεφοδιασμού. Αυτό ρίχνει το κόστος ασφάλειας στο βάθος του χρόνου και σύμφωνα με τους Financial Times δημιουργεί πολιτική αδράνεια υπέρ της συμφωνίας. 

γ. Να κρατήσει το διπλωματικό κέντρο βάρους στην Ευρώπη. Ο αμερικανικός συντονισμός είναι πολύτιμος, αλλά η εφαρμογή θα παιχτεί μέσα από τα ευρωπαϊκά σύνορα. Για την Ελλάδα αυτό θα σημαίνει ενεργή συμμετοχή σε σχήματα επιτήρησης/εκπαίδευσης/υποστήριξης, σε αξιοποίηση των αμυντικών υποδομών μας και της ναυτιλίας, με έμφαση στις δευτερογενείς κυρώσεις που επηρεάζουν την ενέργεια και τις εξαγωγές μας.

Στην τελική αποτίμηση, οι συναντήσεις στην Ουάσιγκτον δεν έφεραν ειρήνη. 

Δημιούργησαν όμως μια αρχιτεκτονική  για την μελλοντική πορεία των διαπραγματεύσεων: ευρωπαϊκές εγγυήσεις με αμερικανική ομπρέλα συντονισμού, οικονομικές/βιομηχανικές δεσμεύσεις υπέρ της Ουκρανίας, και ένα παράθυρο για τριμερή σύνοδο κορυφής. 

Αν αυτό το παράθυρο δεν αξιοποιηθεί γρήγορα, το πεδίο της μάχης θα καθορίσει την πολιτική.

Αν αξιοποιηθεί, θα είναι η πρώτη φορά που η Ευρώπη θα κληθεί να επιβάλει ειρηνευτική αρχιτεκτονική στην αυλή της, και εκεί θα κριθούν όλα.

agissilaos@gmail.com