Μεταβίβαση Επικαρπίας Μετοχών ή Εταιρικών Μεριδίων: Τι Ισχύει σε Περιπτώσεις Ορισμένης Διάρκειας

Του Γιώργου Δαλιάνη με τη συνεργασία του Γιάννη Αρτσίτα και της Νίκης Χατζοπούλου*

H μεταβίβαση της επικαρπίας μετοχών ή εταιρικών μεριδίων από γονέα προς τέκνο είναι μια πρακτική που συναντάται συχνά στο πλαίσιο οικογενειακού ή διαδοχικού σχεδιασμού. Σε περίπτωση που ο έχων την πλήρη κυριότητα θελήσει να μεταβιβάσει μόνο την επικαρπία για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (π.χ. 5 ή 10 έτη), η συναλλαγή αυτή υπάγεται σε φόρο γονικής παροχής, με φορολογητέα βάση που προσδιορίζεται με ειδικούς πίνακες.

1. Τι σημαίνει επικαρπία

Με τις διατάξεις του άρθρου 1142 του Αστικού Κώδικα ορίζεται ότι η προσωπική δουλεία της επικαρπίας συνίσταται στο εμπράγματο δικαίωμα του επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται ξένο πράγμα, διατηρώντας όμως ακέραιη την ουσία του. Με τις διατάξεις δε, του πρώτου εδαφίου του άρθρου 1161 του ίδιου Κώδικα ορίζεται ότι ο επικαρπωτής έχει υποχρέωση μετά τη λήξη της επικαρπίας να αποδώσει το πράγμα στον κύριο. Επιπλέον, στο άρθρο 1166 ΑΚ ορίζεται ότι "η επικαρπία εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά είναι αμεταβίβαστη. Η άσκησή της μπορεί να μεταβιβασθεί σε άλλον για χρόνο που δεν υπερβαίνει τη διάρκεια της επικαρπίας με την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 1164".

Από τις ως άνω διατάξεις του Αστικού Κώδικα, προκύπτει ότι κατά τη σύσταση ή τη μεταβίβαση (στην εξαιρετική περίπτωση που έχει συμφωνηθεί ότι η επικαρπία είναι μεταβιβάσιμη) της επικαρπίας, ο κύριος του πράγματος δεν απολλύει την κυριότητα επ' αυτού αλλά στερείται μόνο τη χρήση και κάρπωσή του, ενώ ο επικαρπωτής δεν αποκτά την κυριότητα του πράγματος, αλλά απλώς και μόνο το δικαίωμα να το χρησιμοποιεί και να το καρπώνεται, έχοντας παράλληλα την υποχρέωση να αποδώσει το πράγμα στον κύριο αυτού μετά τη λήξη της επικαρπίας.

2. Φορολογητέα αξία επικαρπίας για ορισμένο χρόνο

Όταν η επικαρπία μεταβιβάζεται για ορισμένο χρονικό διάστημα, η φορολογητέα αξία της προκύπτει ως ποσοστό της αξίας της πλήρους κυριότητας. Σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 3 του Ν. 2961/2001 και την εγκύκλιο ΠΟΛ. 1055/2003, ισχύουν τα εξής ποσοστά:

- Για διάρκεια 5 ετών: 20% της πλήρους κυριότητας

- Για διάρκεια 10 ετών: 30% της πλήρους κυριότητας

Παράδειγμα

Έστω ότι ο πατέρας, ηλικίας 61 ετών, είναι πλήρης κύριος μετοχών ή εταιρικών μεριδίων αξίας 100.000€ και θέλει να μεταβιβάσει την επικαρπία στον 34χρονο γιο του:

- Αν η επικαρπία μεταβιβαστεί για 5 έτη, η φορολογητέα αξία είναι 100.000 × 20% = 20.000€

- Αν η επικαρπία μεταβιβαστεί για 10 έτη, η φορολογητέα αξία είναι 100.000 × 30% = 30.000€

3. Αφορολόγητο και φόρος

Για γονικές παροχές πρώτου βαθμού συγγένειας ισχύει αφορολόγητο ποσό 800.000€. Συνεπώς, η μεταβίβαση της επικαρπίας έως τα παραπάνω ποσά απαλλάσσεται από φόρο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν έχει εξαντληθεί το όριο από προηγούμενες μεταβιβάσεις. Πιο συγκεκριμένα, με τις διατάξεις της παραγράφου 1 του πεντηκοστού έκτου άρθρου του ν. 4839/2021 τροποποιήθηκε το άρθρο 44 του Κώδικα διατάξεων φορολογίας κληρονομιών, δωρεών, γονικών παροχών και κερδών από τυχερά παίγνια, ο οποίος κυρώθηκε με το πρώτο άρθρο του ν. 2961/2001 (Α'266), και καθιερώθηκε αφορολόγητο όριο 800.000 ευρώ για γονικές παροχές και δωρεές με δικαιούχους πρόσωπα της Α' κατηγορίας της φορολογικής κλίμακας του άρθρου 29 που πραγματοποιούνται από 1-10-2021. Δηλαδή το ποσό των 800.000 ευρώ υπόκειται σε φόρο, ο οποίος υπολογίζεται με μηδενικό συντελεστή και δεν αποτελεί απαλλασσόμενο ποσό. Εφόσον η φορολογητέα αξία του περιουσιακού στοιχείου το οποίο αφορά η γονική παροχή ή που δωρίζεται υπερβαίνει τις 800.000 ευρώ, επιβάλλεται φόρος με ενιαίο συντελεστή 10% για την υπερβάλλουσα αξία, μετά την αφαίρεση του αφορολόγητου ποσού.

Η διάταξη εφαρμόζεται στις γονικές παροχές και δωρεές οποιασδήποτε φύσεως περιουσίας (κινητής, ακίνητης, απαίτησης) με δωρεοδόχους μόνο τα πρόσωπα της Α' κατηγορίας (σύζυγο, μέρος συμφώνου συμβίωσης, τέκνα, εγγόνια και γονείς) και στις χρηματικές γονικές παροχές ή χρηματικές δωρεές προς τα ανωτέρω πρόσωπα, εφόσον αυτές αποδεικνύονται με μεταφορά χρημάτων μέσω χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Επίσης, στις γονικές παροχές και δωρεές αυτές (που συνιστώνται από την 1-10-2021 και φορολογούνται με τον πιο πάνω τρόπο) δεν συνυπολογίζονται οι γονικές παροχές και δωρεές μεταξύ των ιδίων προσώπων που είχαν πραγματοποιηθεί μέχρι και την 30-9-2021, αλλά συνυπολογίζονται οι γονικές παροχές και δωρεές μεταξύ των ιδίων προσώπων που έχουν γίνει από την 1-10-2021 και ο φόρος υπολογίζεται μετά την αφαίρεση συνολικά (εφάπαξ) 800.000 ευρώ γι' αυτές.

Δηλαδή, το αφορολόγητο των 800.000 ευρώ παρέχεται μία φορά, ανεξάρτητα αν αυτό συμπληρωθεί με μία ή περισσότερες γονικές παροχές ή δωρεές από 1-10-2021.

4. Υπολογισμός αξίας 

Ο υπολογισμός της αξίας των εταιρικών μεριδίων ή μετοχών για τα οποία γίνεται μεταβίβαση επικαρπίας γίνεται με βάση την ΠΟΛ 1055/2003.

5. Άσκηση δικαιωμάτων – λήψη μερισμάτων/κερδών

Στο άρθρο 54 §2 εδ. α’ του ν. 4548/2018 προβλέπεται ότι: "Αν δεν έχει συμφωνηθεί κάτι άλλο, σε περίπτωση επικαρπίας ..επί μετοχών, το δικαίωμα ψήφου στη γενική συνέλευση ασκείται από τον …επικαρπωτή". Ο επικαρπωτής έχει δικαίωμα να λαμβάνει τα μερίσματα και να απολαμβάνει τα οικονομικά οφέλη από τα μερίδια, ενώ ο ψιλός κύριος διατηρεί την ιδιοκτησία και το δικαίωμα μεταβίβασης (με την επιφύλαξη τυχόν περιορισμών).

Συμπεράσματα

Η μεταβίβαση της επικαρπίας για περιορισμένο χρόνο αποτελεί εργαλείο ευέλικτης μεταβίβασης χωρίς απώλεια πλήρους κυριότητας. Με σωστό φορολογικό σχεδιασμό μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς φόρο, ειδικά μεταξύ γονέων και τέκνων. 

* O Γιώργος Δαλιάνης είναι Διευθύνων Σύμβουλος της Artion Α.Ε. & ιδρυτής του Ομίλου Artion, Οικονομολόγος Φοροτεχνικός.

Ο Γιάννης Αρτσίτας είναι Senior Accountant & Υπεύθυνος του τμήματος Φυσικών Προσώπων της Artion A.E.

H Νίκη Χατζοπούλου είναι Δικηγόρος Παρ' Αρείω Πάγω LL.Μ. & Διαμεσολαβήτρια, συνεργάτης της Artion Α.Ε.

Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην ARTION Α.Ε. (Πουρνάρα 9 Μαρούσι|+30 210 6009062| www.artion.gr).