Το επόμενο μέτωπο είναι η Μεσόγειος

Του Νικήτα Σίμου 

Ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία με τις απειλές τις οποίες προδιαγράφει για το ευρωπαϊκό πεδίο έχει συγκεντρώσει την προσοχή του ΝΑΤΟ, της ΕΕ και των ΗΠΑ, η Μεσόγειος έχει μάλλον υποτιμηθεί σαν ένα δυνητικό μέτωπο της Ρωσίας και άλλων δυνάμεων με τη Δύση, όπου η Τουρκία λειτουργεί και αυτή έμμεσα υπέρ των ρωσικών συμφερόντων.

H θάλασσα αυτή συνδέει τη Ν. Ευρώπη, την Αφρική και τη Μ. Ανατολή για τη μεταφορά εμπορευμάτων, μεταξύ των οποίων καύσιμα, δημητριακά, τρόφιμα, ύλες κ.ά. Σαν ένας τέτοιος χώρος οικονομικής διασύνδεσης η Μεσόγειος είναι πηγή σταθερότητας για την Ευρώπη, δυνητικά όμως και ένα πεδίο ανταγωνισμού με δυνάμεις οι οποίες θέλουν να αποσταθεροποιήσουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Αν αναλογισθούμε ότι ως έκταση η Μεσόγειος καταλαμβάνει λιγότερο από 1% της ωκεάνιας έκτασης του πλανήτη, ενώ εξυπηρετεί 20% των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών, εύκολα γίνεται αντιληπτή η κρίσιμη γεωστρατηγική σημασία της.

Απειλητικές παρουσίες

Η Ρωσία και η Τουρκία δεν είναι οι μόνες εκτός Δύσης δυνάμεις, οι οποίες διεκδικούν θέση ισχύος στον Μεσογειακό χώρο, αλλά είναι η Κίνα και το Ιράν, με διαφορετικούς τρόπους η καθεμία, οι οποίες προσπαθούν να διασφαλίσουν τη δική τους παρουσία σε μια περιοχή, η οποία είναι κεντρική για τη γεωπολιτική ισορροπία του ανατολικού ημισφαιρίου. Σήμερα, η Μεσόγειος έχει ουσιαστική θέση στην κρίση της ενέργειας και των σιτηρών, όπως η γεωγραφία υπαγορεύει.

Η Ευρώπη έχει μεγάλη ανάγκη υδρογονανθράκων από νέους προορισμούς και σημαντικοί από αυτούς βρίσκονται άμεσα στη Μεσογειακή λεκάνη, όπως η Αλγερία και η Λιβύη, ενώ για εισαγωγές από τη Μ. Ανατολή και πάλι χρησιμοποιείται η Μεσόγειος.

Προκειμένου να καλυφθεί το έλλειμμα από την παύση των ρωσικών εισαγωγών μεσο-μακροπρόθεσμα, επιταχύνεται η εκμετάλλευση κοιτασμάτων αερίου σε παράλιες περιοχές της Αιγύπτου, του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας. Αυτά τα κοιτάσματα έχουν ήδη δημιουργήσει μεγάλες τριβές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η τουρκική εθνικιστική ρητορική και επιθετικότητα αναπτύχθηκαν με την ανοχή της Ρωσίας, η οποία επιθυμεί την αποσταθεροποίηση του ΝΑΤΟ και αύξηση της επιρροής της επί της Άγκυρας.

Η Τουρκία παρά το γεγονός ότι είναι μέλος του Συμμαχίας έχει υιοθετήσει τον ρόλο ενός ταραχοποιού απειλώντας την υπάρχουσα τάξη στη θάλασσα. Στην προσπάθειά της να δημιουργήσει τη "γαλάζια πατρίδα" προκειμένου να συνδέσει την Τουρκία με τις πλούσιες σε κοιτάσματα ακτές της Β. Αφρικής, η Άγκυρα έχει έλθει σε σύγκρουση με τις, Κύπρο, Ελλάδα, Γαλλία ενώ η Αίγυπτος παραμένει καχύποπτη. Ο πόλεμος στη Συρία χρησιμοποιήθηκε σαν πρόσχημα από το Ιράν για να εξασφαλίσει ένα διάδρομο προς τη Μεσόγειο σε συνδυασμό με την παρουσία του στο Λίβανο μέσω της Χεζμπολάχ. Παράλληλα, η Ρωσία επανάκτησε τη Σοβιετική αεροναυτική βάση στην Ταρτούς, εδραιώνοντας την θέση της στην Α. Μεσόγειο. Ας σημειωθεί ότι η Ρωσία είναι ο κύριος προμηθευτής όπλων της Αλγερίας και με ισχυρή στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη.

Είναι ακόμη σημαντικό ότι, Ιράν, Τουρκία, Ρωσία έχουν συμπήξει κοινό μέτωπο για τον έλεγχο της Συρίας από το 2016 με τη συμφωνία της Αστάνα, που πρόσφατα ανανέωσαν με τη συνάντηση της Τεχεράνης.

Είναι όμως και η επισιτιστική κρίση η οποία μερικά έχει αποσοβηθεί με τη συνεργασία ουσιαστικά Ρωσίας-Τουρκίας, η οποία επέτρεψε την εξαγωγή ουκρανικών και ρωσικών σιτηρών και λιπασμάτων από τη Μαύρη Θάλασσα μέσα από την Α. Μεσόγειο, για τις χώρες της Αφρικής και της Μ. Ανατολής. Ακόμη μεγάλες εξαγωγές σιτηρών από Γαλλία και Ισπανία γίνονται με δρομολόγια στη Μεσόγειο.

Διείσδυση της Κίνας

Το Πεκίνο προσπαθεί και αυτό να βρει αγκυροβόλια σε Μεσογειακά λιμάνια με κύρια την παρουσία της COSCO στον Πειραιά από το 2016. Η Κίνα εφαρμόζει την ήπια διείσδυση και επιρροή χρησιμοποιώντας την οικονομική και εμπορική προσέγγιση. Σχετικά πρόσφατα υπέγραψε με την Αλγερία συμφωνία για την κατασκευή και ανάπτυξη λιμανιού στο El-Hamdania, όπου οι εργασίες άρχισαν το 2021. Σύμφωνα με πληροφορίες το Πεκίνο αναζητά λιμενικές διευκολύνσεις στα λιμάνια της Γένοβας και της Τριέστης, με στόχο την πρόσβαση στην Κεντρική Ευρώπη. Είναι ακόμη σημαντικό ότι η Κίνα επενδύει στην περιοχή του Τάραντα, όπου υπάρχει σημαντική βάση του ΝΑΤΟ, ενώ πρόσφατα άνοιξε την πρώτη της υπερπόντια βάση στο Τζιμπουτί στην είσοδο της Ερυθράς Θάλασσας από την οποία, μέσω του καναλιού του Σουέζ, η ναυσιπλοΐα εκτείνεται στη Μεσόγειο.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Oι παραπάνω εξελίξεις, ενώ αιωρείται η ασαφής πρόθεση των ΗΠΑ να παραμείνουν ή όχι ένας κεντρικός παίκτης στον Μεσογειακό χώρο, με έντονη διπλωματία και στήριξη της δημοκρατίας, ή να αρκεστούν στον περιορισμένο ρόλο της στρατιωτικής αποτροπής, τον οποίο προσφέρει κυρίως ο 6ος στόλος, και οι βάσεις τους στην Ελλάδα, ως προς την Α. Μεσόγειο. Το πραγματικό δίλημμα της Ουάσιγκτον είναι αν οι ΗΠΑ θα αναπτύξουν και θα διευκολύνουν μια στρατηγική για τη διασφάλιση της ελεύθερης χρήσης της Μεσογείου, υποστηρίζοντας ουσιαστικά τις παράλιες Μεσογειακές χώρες (πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά), ή θα συμμετέχουν στις αντιπαραθέσεις για την "ιδιοκτησία" της. Οι ΗΠΑ έχουν διδαχθεί από την παρουσία τους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ότι τα γεωπολιτικά προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται μόνο με στρατιωτική δράση.

Η προστασία και η υποστήριξη της δημοκρατίας θα πρέπει να είναι ένα κρίσιμο εργαλείο της αμερικανικής πολιτικής στη Μεσόγειο. Μετά από μια σύντομη ελπίδα η Αραβική Άνοιξη στη νότια ακτή καταπνίγηκε από τους τοπικούς φυλετικούς εθνικισμούς. Στη βόρεια ακτή οι καθιερωμένες δημοκρατίες έχουν δεχθεί πλήγματα στην κοινωνική συνοχή τους μετά την οικονομική κρίση, την πανδημία και την τρέχουσα ενεργειακή κρίση, με διψήφιους πλέον ετήσιους πληθωρισμούς. Αυτό συνεχίζει να επιτρέπει την ανάδυση του λαϊκισμού τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά πολιτικά σχήματα και την ενδυνάμωση ακροδεξιών εθνικιστικών τάσεων, υπονομεύοντας την ευρωπαϊκή συνοχή.

Οι ΗΠΑ πρέπει να ενθαρρύνουν ενεργά την ΕΕ στη χάραξη πολιτικών, οι οποίες θα επαναφέρουν την κοινωνική συνοχή τόσο στις χώρες της και επί του προκειμένου στις χώρες της βόρεια ακτής της Μεσογείου, όσο και στις αφρικανικές χώρες της νότιας ακτής. Όταν ξέσπασε η πανδημία και απειλήθηκαν οι αλυσίδες τροφοδοσίας από την Ασία και ειδικότερα την Κίνα, εκφράστηκαν σκέψεις υποκατάστασής τους με αλυσίδες που θα ξεκινούσαν από την Αφρική, για όσα βασικά προϊόντα μπορούν να παραχθούν εκεί, χωρίς βέβαια να αποκλείονται οι χώρες τις ΕΕ. Ένα τέτοιο σχέδιο όμως θα πρέπει να υποστηριχθεί και από την Ουάσιγκτον, οργανωτικά και υλικά με τις ανάλογες επενδύσεις, το οποίο επιπλέον θα ανέκοπτε τη δυναμική διείσδυση των αντιδυτικών δυνάμεων στην περιοχή.

Βέβαια τίθεται και ένα ερωτηματικό διαθέσιμων πόρων, όπως και πολιτικής φιλοσοφίας και νοοτροπίας τόσο των ΗΠΑ όσο και της ΕΕ. Πχ γιατί οι αυξημένοι εξοπλιστικοί προϋπολογισμοί να μην ήταν μειωμένοι κατά 10% και τα αντίστοιχα εξοικονομούμενα ποσά να διατίθεντο για τη Μεσογειακή ανάπτυξη και σταθερότητα; Ο ισχυρός αμυντικός βραχίονας μόνος δεν επαρκεί για αποτροπές βάθους. Πρέπει να πλαισιώνεται από αντίστοιχα πολιτικά, οικονομικά και πολιτικά μέτρα αναβάθμισης των τοπικών κοινωνιών. 

Στο πλαίσιο μιας τέτοιας θεώρησης, όπως η Ευρώπη έτσι και οι ΗΠΑ καλούνται να εφαρμόσουν μια νέα ολοκληρωμένη Μεσογειακή στρατηγική, η οποία θα περιλαμβάνει τις χώρες τόσο της βόρειας όσο και της νότιας ακτής της Μεσογείου, πριν δημιουργηθούν οι τελικές ευκαιρίες τις οποίες θα επιδιώξουν να εκμεταλλευθούν η Ρωσία, η Κίνα, η Τουρκία και το Ιράν επιδιώκοντας την καθιέρωση μιας νέας αυταρχικής τάξης πραγμάτων στην περιοχή και την αποκοπή της Νότιας Ευρώπης από τον θαλάσσιο ζωτικό χώρο της, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής