Το Σήµερα και το Αύριο

Η ιστορική πορεία των σηµερινών κοινωνιών, αποτέλεσµα κυρίως του εκάστοτε αναγκαίου και εφικτού στο δεδοµένο για καθεµία φυσικό και ιστορικό πλαίσιο, περιλαµβάνει µεταβαλλόµενες καταστάσεις προόδου ή στασιµότητας, επιτεύγµατα και αποτυχίες, πληθυσµιακή αύξηση, αύξηση του προσδόκιµου ζωής, άνοδο του βιοτικού επιπέδου, υπερνίκηση αρνητικών παραγόντων, αλλά και πρόκληση νέων, υπερπαραγωγή υλικών προϊόντων, διάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων, αύξηση της κινητικότητας, αλλά µε κρίσιµες επιπτώσεις στα µεταφορικά µέσα, τα δίκτυα, την κατανάλωση ενέργειας και τη φέρουσα ικανότητα πολλών τόπων προορισµού, αναγνωρίσιµη πνευµατική άνοδο, αλλά και διόγκωση του χυδαίου ή του αρνητισµού και της αδιαφορίας.

Ο απολογισµός είναι σε γενικές γραµµές θετικός, περιέχει όµως ουκ ολίγα αρνητικά σηµεία, όπως, π.χ., το δραµατικά αυξανόµενο οικολογικό αποτύπωµα. Με αυτά τα δεδοµένα, το ολικό πρόβληµα της εξασφάλισης ενός καλύτερου µέλλοντος είναι περισσότερο από ποτέ δύσκολο, αν όχι άλυτο. Η διάγνωση, ανεξαρτήτως της εγκυρότητάς της (και των αναπόφευκτων ατελειών της), δεν αρκεί, επειδή ό,τι αντιστέκεται στη θεραπεία δεν είναι κάποια σοβαρή αµφισβήτηση της διάγνωσης καθαυτής, αλλά κυρίως η ολική αδράνεια, η οποία, λόγω αύξησης όλων σχεδόν των µεγεθών, είναι µεγαλύτερη από ποτέ. Ευτυχώς υφίσταται και ως προς αυτό µια ελπίδα, επειδή η πρόσφατη εµπειρία από την πανδηµία απέδειξε ότι υπάρχει µια πλειοψηφία ικανή και πρόθυµη να συµµορφώνεται µε όχι ευχάριστες οδηγίες, όταν διακυβεύεται ένα υπέρτερο αγαθό. Όµως, παρά την ύπαρξη αυτής της ελπίδας, οι ως άνω αρνητικοί παράγοντες δεν επιτρέπουν µεγάλη αισιοδοξία, και οι πιθανότητες εµφάνισης άλλων παγκόσµιων προβληµάτων δεν είναι αµελητέες. 

Αλλά και αν ακόµα απουσίαζαν όλοι οι κίνδυνοι και η µετακίνηση ήταν εκ θαύµατος αδάπανη χωρίς καν οικολογικό αποτύπωµα, πάλιν εκείνο που θα απέµενε, έστω και ως τελείως ακίνδυνο, θα εξακολουθούσε να µειώνει την ποιότητα πολλών καθηµερινών εµπειριών, όπως, π.χ., εκείνη της µετακίνησης γενικώς ή της επίσκεψης αξιοθέατων τόπων και µνηµείων. Η εξήγηση είναι απλή: κάθε φορά περισσότεροι επιθυµούν την άµεση επαφή µε κάθε αντικείµενο συνεχώς προβαλλόµενο ως άξιο θέας. Κάθε φορά, µε την ικανοποίηση αυτής της επιθυµίας, η προβολή του αντικειµένου µεγαλώνει αυτοµάτως και ολονέν περισσότεροι επιθυµούν και αυτοί να το γνωρίσουν από κοντά. Αλλά µε κάθε φορά περισσότερους συνωστιζόµενους η ποιότητα της επαφής υποβαθµίζεται.

Το φαινόµενο είναι για αρκετό καιρό ένας φαύλος κύκλος και ως πρόβληµα ανήκει στα άλυτα: η ποιότητα της επαφής υποβαθµίζεται από την ποσότητα των ταυτοχρόνως επιθυµούντων την επαφή. Η επίκληση της ικανότητας αυτόµατης αυτορρύθµισης (υπερβολικός συνωστισµός > δυσφήµιση > ελάττωση της επιθυµίας επίσκεψης) δεν ισοδυναµεί µε πρόταση µιας ικανοποιητικής λύσης του προβλήµατος – στην περίπτωση κακής υγείας εξαιτίας µιας κακής συνήθειας, η διακοπή της κακής συνήθειας µόνον όταν ο οργανισµός πλησιάζει προς τον θάνατο αποτελεί τη λιγότερο ικανοποιητική λύση (ή τη µόνη λύση για εκείνους που δεν πιστεύουν στην ύπαρξη ικανής θέλησης για το σπάσιµο του φαύλου κύκλου πριν από την έναρξη της υποβάθµισης). Δυστυχώς, όµως, τα ίδια ισχύουν και για το µείζον ζήτηµα του υπερπληθυσµού. Η εκ µέρους των πλέον αισιόδοξων επίκληση του µηχανισµού αυτορρύθµισης (όταν οι αριθµοί εξαντλήσουν τη φέρουσα ικανότητα του κατοικήσιµου χώρου, οι γεννήσεις θα µειωθούν αυτοµάτως) δεν ισοδυναµεί µε πρόταση κάποιας ικανοποιητικής λύσης, αλλά µόνον µε ανεπιθύµητη αποδοχή της δυσµενέστερης δυνατής πληθυσµιακής πυκνότητας. Μιας πυκνότητας που θα ακυρώνει την επιβίωση πλείστων ζωικών ειδών και σχεδόν θα αποκλείει για τους περισσότερους κάθε σχέση απόλαυσης του παλαιού φυσικού κάλλους των περιαστικών τοπίων (ενώ ακόµη πιο προβληµατικές θα είναι οι µακρινές εκδροµές αναψυχής). 

Τόσον οι προβάλλοντες την κλιµατική αλλαγή όσον και οι αµφισβητούντες παραβλέπουν τη µεγάλη εικόνα των δέκα τελευταίων χιλιετιών

Αναφορικώς προς την κλιµατική αλλαγή, εκείνο που περισσότερο προβάλλεται ως αίτιο είναι η ασύνετη δράση των παραγόντων της οικονοµικής ανάπτυξης, ενώ ταυτοχρόνως προβάλλονται όλα εκείνα που, αν γίνουν σωστά (αειφόρος ανάπτυξη), ο παρατηρούµενος κίνδυνος θα µειωθεί δραστικά. Δυστυχώς, πολλοί είναι εκείνοι που αµφισβητούν την ύπαρξη της κλιµατικής αλλαγής, ή την ανθρωπογενή αιτιότητά της, ισχυριζόµενοι ότι τα έργα του ανθρώπου αποτελούν αµελητέο µέγεθος έναντι εκείνου της Γης και της ατµόσφαιρας. Άλλοι πάλιν επικαλούνται κάποιες περιόδους εντός των τελευταίων χιλιετιών κατά τις οποίες είχαν επικρατήσει υψηλότερες θερµοκρασίες. Δυστυχώς, τόσον οι προβάλλοντες την κλιµατική αλλαγή όσον και οι αµφισβητούντες παραβλέπουν τη µεγάλη εικόνα των δέκα τελευταίων χιλιετιών. Οι ζωγραφιές στα σπήλαια της Σαχάρας εικονίζουν καλλιεργητές και ζώα της στέπας, ενώ την εποχή που κτίζονταν τα µνηµεία στο Göbekli Tepe η ξερή περιοχή του ήταν κατάφυτη, το τότε Δέλτα του Νείλου σκεπαζόταν από την ανερχόµενη θαλάσσια στάθµη και η νυν ερηµοποιηµένη Μεσοποταµία είχε πολύ περισσότερη βλάστηση.

Δυστυχώς, η µείζων κλιµατική αλλαγή, που τόσο ευνόησε στο παρελθόν την εποίκηση της βόρειας Ευρώπης, συνεχίζεται η ίδια, ευτυχώς µε ηπιότερο τρόπο, αλλά πάντως συνεχίζεται. Ως εκ τούτου, το τεράστιο οικολογικό αποτύπωµα του ανθρώπου δεν είναι στις µέρες µας η µόνη αιτία της αλλαγής. Με άλλα λόγια, και αν ακόµη δεν υπήρχαµε, η αλλαγή θα εξακολουθούσε µε τους έστω µικρούς τωρινούς ρυθµούς της να εξελίσσεται. Τούτο καθιστά ακόµη πιο επιτακτική τη λήψη όλων των µέτρων περιορισµού του οικολογικού αποτυπώµατος της ανθρωπότητας, αλλά και την αναθεώρηση οποιασδήποτε αισιόδοξης εκτίµησης της µελλοντικής φέρουσας ικανότητας του κατοικήσιµου µέρους του πλανήτη µας και εποµένως της ανεκτής πληθυσµιακής αύξησης κατά την επόµενη και µεθεπόµενη δεκαετία.

Ευτυχώς υπάρχουν ήδη ενδείξεις µείωσης του ρυθµού αύξησης, η οποία, όµως, είναι τελείως ανεπαρκής. Εκτός αυτού, θα ήταν επιθυµητή η µείωση των µετακινήσεων. Ευτυχώς τούτο είναι σήµερα λίαν εφικτό χάρις στο Διαδίκτυο και την τηλεργασία, τις τηλεδιασκέψεις και τα συναφή. Οµοίως θα πρέπει να µειωθεί η παραγωγή πλήθους υλικών προϊόντων, όπως, π.χ., του χαρτιού, και δη του πλαστικοποιηµένου. Και πάλιν τούτο είναι λίαν εφικτό χάρις στην ψηφιακή τεχνολογία και τα ψηφιακά βιβλία, περιοδικά κτλ. Τέλος, ως αντίδοτο στον υλισµό των υπερβολικά συχνών µετακινήσεων προς διασκέδαση της πλήξης ανθρώπων που έχασαν την ικανότητα να συγκινούνται µε τα πιο απλά, ιδεώδης θα ήταν η καλλιέργεια της χαµένης ευαισθησίας µε µια νέα στροφή προς την ποιοτική ανάγνωση ή ακρόαση έργων της µεγάλης λογοτεχνίας και µουσικής παράδοσης. Εν αντιθέσει προς τις υλιστικές διασκεδάσεις, η πνευµατική ζωή δεν παράγει υλικά απόβλητα και υλικά αποτυπώµατα.  

* Ο Μανόλης Κορρές είναι καθηγητής Αρχιτεκτονικής και µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών.