Του Νικήτα Σίμου
Η Δύση ξεπερνάει την αμηχανία της των πρώτων ημερών μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, θεσπίζοντας χρηματοοικονομικές κυρώσεις κατά του εισβολέα, με στόχο να πλήξει τις διατραπεζικές συναλλαγές του, ενώ το ρούβλι έχει υποτιμηθεί περισσότερο από 40% ως προς το δολάριο μέσα στις τελευταίες μέρες. Έτσι κύριες ρωσικές τράπεζες αποκλείονται από το SWIFT, εκτός εκείνων που εκκαθαρίζουν τις πληρωμές υδρογονανθράκων, λαμβάνονται μέτρα κατά της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας με στόχο την αδρανοποίηση όσου συναλλαγματικού αποθέματος της χώρας έχει τοποθετηθεί στο εξωτερικό (περίπου $350 δισ. από συνολικό $630 δισ.), ενώ παγώνουν και οι επενδύσεις των Ρώσων ολιγαρχών στις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές χώρες. Αλλά και στον εταιρικό χώρο γίνονται σημαντικές μεταβολές, καθώς πχ η BP αποσύρει τη συμμετοχή της από την Rosneft (19,75%, $14 δισ.), ενώ αναμένονται και άλλες τέτοιες κινήσεις.
Μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, στέλνουν κατ’ ιδίαν στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια, όπως και η ΕΕ ως ενιαίος φορέας, ενώ σημειώνεται μια δραματική στροφή στη γερμανική πολιτική με την απόφαση Σόλτς (27/2) να επενδυθούν 100 δισ. ευρώ σε πολεμικό εξοπλισμό της χώρας και οι ετήσιες στρατιωτικές δαπάνες της να υπερβαίνουν το 2% του ΑΕΠ.
Τα πρώτα βήματα συσπείρωσης της ΕΕ, που γίνονται φανερά από τα παραπάνω, προδιαθέτουν θετικά, ενώ διατυπώθηκε ρωσική πρόταση για συνομιλίες με το Κίεβο στη Λευκορωσία, την οποία οι Ουκρανοί αποδέχτηκαν και είναι σε εξέλιξη (1/3).
Όμως κατά την άποψή μας η ρωσική επιθετικότητα δεν σταματά στην Ουκρανία αλλά μπορεί να έχει συνέχεια.
Η σχετική σύντομη ανάλυση που ακολουθεί, συνοψίζεται στο ότι για να ολοκληρώσει η Ρωσία την κάλυψη του δυτικού συνόρου της, ενέργεια που εμπίπτει στις στρατηγικές προτεραιότητές της, πρέπει να αδρανοποιήσει τις Νατοϊκές Βαλτικές χώρες. Δεδομένου ότι ο περιορισμένος εδαφικός χώρος των κρατών αυτών δεν επιτρέπει την ευχερή ανάπτυξη ισχυρών ενισχυτικών Νατοϊκών αμυντικών δυνάμεων, η Ρωσία φοβάται, ότι η Δύση θα θελήσει να αυξήσει τον δυνητικό επιχειρησιακό χώρο της εκεί προκειμένου να μπορεί να υπερασπισθεί τις Βαλτικές χώρες, καθιστώντας την Φινλανδία και τη Σουηδία μέλη του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με δηλώσεις Ρώσου αξιωματούχου στη Μόσχα.
Στο ίδιο χρονικό σημείο, η Ρωσία προβαίνει στη γενική δήλωση ότι είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει πυρηνικά, με τη διττή όμως κατά την άποψή μας πρόθεση, μεταξύ άλλων, αφενός μεν να αποτρέψει επέκταση του ΝΑΤΟ στη Βαλτική, αφετέρου δε να εκφοβίσει τη Δύση για μια σύρραξη στα Βαλτικά κράτη την οποία θα προκαλούσε η ίδια, προκειμένου να ολοκληρώσει την κάλυψη του δυτικού συνόρου της, όπως προαναφέραμε.
Προκαλεί πολλές σκέψεις η απόφαση Πούτιν (27/2) να τεθούν σε ύψιστη επιφυλακή οι ρωσικές πυρηνικές δυνάμεις, γεγονός το οποίο μόνο διαπραγματευτική κίνηση ή μπλόφα δεν είναι, ενώ είναι εκφοβισμός που μπορεί να κρύβει και πρόθεση, αν την συνεκτιμήσουμε με την ομιλία του στις 22/2. Είχε τότε τονίσει: "Ανεξάρτητα από το ποιος προσπαθεί να σταθεί εμπόδιο στον δρόμο μας ή πολύ περισσότερο να δημιουργήσει απειλές για τη χώρα και τον λαό μας, πρέπει να γνωρίζει ότι η Ρωσία θα απαντήσει αμέσως και οι συνέπειες θα είναι τέτοιες που δεν έχει δει ποτέ σε ολόκληρη την ιστορία." Προφανώς εννοεί χρήση των πυρηνικών κάτω από συνθήκες που μόνο ο ίδιος και η ελίτ που τον περιβάλλει έχουν προδιαγράψει. Ας σημειωθεί, ότι η θέση των πυρηνικών όπλων σε ύψιστη επιφυλακή, αποτελεί κλιμάκωση των προθέσεών του, ειδικά αν θυμηθούμε τις προ ολίγων εβδομάδων δηλώσεις του για πλήγμα στη Βρετανία με συμβατικούς πυραύλους αιχμής Zirkon (8 mach). Αυτά ενώ η Ρωσία δεν έχει απειληθεί από τη Δύση για κάποια πυρηνική επίθεση.
Προκαλεί θυμηδία, η πρόθεση ορισμένων αναλυτών να ερμηνεύσουν σε ποιο στάδιο επιχειρησιακής ετοιμότητας των όπλων αυτών αντιστοιχεί η δήλωση Πούτιν, με την πρόθεση να καθησυχάσουν κατά κάποιον τρόπο την κοινή γνώμη.
Η Ρωσία επιδιώκει να επεκτείνει τα σύνορά της, είτε καταλαμβάνοντας, είτε θέτοντας κάτω από τη δική της επιρροή, είτε καθιστώντας ουδέτερες από συμμαχίες, τις όμορες με αυτήν χώρες. Ο λόγος είναι, ότι θέλει να δημιουργήσει στρατηγικό γεωγραφικό βάθος άμυνας, με το άλλοθι της ικανοποίησης εθνικιστικών ιστορικών φιλοδοξιών. Αυτό βέβαια ισχύει κατ’ εξοχήν στο δυτικό σύνορό της, όπου προσπαθεί να καταλάβει την Ουκρανία και να προσαρτήσει μέρος της στη Ρωσική Ομοσπονδία, έχοντας ήδη θέσει υπό την επιρροή της την Λευκορωσία, ενώ οι Βαλτικές χώρες φαίνονται κατ’ αρχήν απρόσβλητες ως μέλη του ΝΑΤΟ. Εάν εξουδετέρωνε και αυτές, το δυτικό σύνορο της Ρωσίας θα εξασφαλιζόταν απόλυτα, χωρίς απειλή από την βορειότερα ουδέτερη Φινλανδία.
Πέραν όμως αυτού, ένα πρόσθετο στοιχείο, το οποίο καθιστά την περιοχή κρίσιμης σημασίας για τη Ρωσία, είναι το ό,τι στο Kaliningrad είναι η κύρια βάση του στόλου της της Βαλτικής (η άλλη στην Κρονστάνδη). Το Kalinigrad (η παλαιά γερμανική πόλη Καίνιξμπεργκ, όπου ενθρονίστηκε βασιλιάς της Πρωσίας ο Φρειδερίκος Α΄ το 1701) είναι ένας γεωγραφικός θύλακος μεταξύ των Νατοϊκών μελών, Πολωνίας και Λιθουανίας, ο οποίος συνδέεται με τη Λευκορωσία με ένα εδαφικό διάδρομο 110 περίπου χιλ. κατά το διάμηκες των Πολωνο-Λιθουανικών συνόρων. Δηλ. η Ρωσία δεν έχει άμεση χερσαία πρόσβαση στη ναυτική βάση παρά έμμεσα μόνο, μέσω Λευκορωσίας. Αυτό είναι μια μεγάλη τακτική αδυναμία. Το 2007 ο αντι-πρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης S. Ivanov, είχε διακηρύξει ότι εάν εγκατασταθούν στην Πολωνία πυραυλικά αντιαεροπορικά συστήματα των ΗΠΑ, τότε θα εγκαθίσταντο πυρηνικά όπλα στο Kalinigrad. Το 2008 ο D Medvedev είπε ότι η εγκατάσταση πυρηνικών πυραύλων στο Kalinigrad, ήταν σχεδόν βέβαιη. Το 2011 εγκαταστάθηκε εκεί ραντάρ εμβέλειας 6,000 χιλ. για να παρακολουθεί εκτοξεύσεις πυραύλων από τρίτες χώρες.
Οι δύο χώρες αν και όχι μέλη της Συμμαχίας συνεργάζονται στενά με το ΝΑΤΟ, επιτρέποντας μεταξύ άλλων ασκήσεις Συμμαχικών στρατευμάτων στο έδαφός τους. Το Ελσίνκι και η Στοκχόλμη έχουν επίσης εντατικοποιήσει σημαντικά τη διμερή αμυντική συνεργασία τους κατά τα τελευταία χρόνια. Είναι σημαντικό, ότι η Φινλανδία έχει την πλέον επιμήκη συνοριογραμμή, από κάθε άλλο ευρωπαϊκό κράτος, μήκους 1,340 χλμ., με τη Ρωσία, γεγονός το οποίο την καθιστά ιδιαίτερα αδύναμη απέναντι σε ρωσικές επιβουλές.
Τις ημέρες αυτές, το ρωσικό υπουργείο εξωτερικών προειδοποίησε τη Σουηδία και την Φινλανδία, ότι αν οι προσπάθειες των ΗΠΑ και άλλων συμμάχων να προσελκύσουν τις δύο χώρες στο ΝΑΤΟ τελεσφορούσαν, θα είχαν σοβαρές στρατιωτικο-πολιτικές επιπτώσεις καθώς η Μόσχα θα αναγκαζόταν να πάρει μέτρα ανταπόδοσης. Ο Φινλανδός πρόεδρος δήλωσε ότι δεν διέβλεπε στρατιωτική απειλή εκ μέρους της Μόσχας, αλλά κάποια "αντίμετρα" αν η Φινλανδία προσχωρούσε στο ΝΑΤΟ. Ο Σουηδός πρωθυπουργός δήλωσε κατηγορηματικά ότι: "Η Σουηδία μόνη της και ανεξάρτητα αποφασίζει για τη γραμμή της αμυντικής πολιτικής της". Η κλιμάκωση στο μέλλον θα δείξει. Ας σημειωθεί πάντως ότι η Σουηδία στέλνει μεγάλο αριθμό αντιαρματικών στην Ουκρανία.
Αν όμως η Σουηδία και η Φινλανδία προσχωρούσαν στο ΝΑΤΟ, η Βαλτική θα γινόταν Νατοϊκή θάλασσα, με μεγάλες γεωστρατηγικές επιπτώσεις για τη Ρωσία, γεγονός το οποίο θα αποτελούσε κρίσιμη απειλή και για τον εκεί ρωσικό στόλο, πράγμα το οποίο η Ρωσία θα προσπαθούσε με κάθε τρόπο να αποσοβήσει.
Με αυτή την οπτική, η πρόσφατη θέση των πυρηνικών όπλων της σε συναγερμό, μπορεί να συνιστά ιδιαίτερης σημασίας αποτρεπτική ενέργεια εναντίον Δυτικών πρωτοβουλιών για ενίσχυση του Νατοϊκού χώρου και στην Βαλτική, πέρα από την συμβολική αποστολή στρατιωτικού προσωπικού και όπλων, πολύ περισσότερο αν η Μόσχα έχει σχεδιάσει εισβολή πχ στην Λιθουανία, η οποία συνορεύει με την περιοχή του Kaliningrad, όπου και η κύρια βάση του στόλου της.
Από τα προηγηθέντα μπορεί να προκύψει η ένδειξη ότι, η Ρωσία έχει ισχυρούς λόγους να διασφαλίσει την παρουσία της στη Βαλτική, και μάλιστα το είχε από παλαιότερα υπογραμμίσει έντονα, έχοντας ενδεχομένως εγκαταστήσει στο Kalinigrad πυρηνικούς πυραύλους. Οπότε η σημερινή υψηλή ετοιμότητα των ρωσικών πυρηνικών μπορεί να συσχετισθεί με άγνωστες εκτιμήσεις και φιλοδοξίες της Μόσχας και για τα Βαλτικά κράτη.
Η νίκη την οποία, ο πρόεδρος Πούτιν μπορεί να ισχυρισθεί ότι κατήγαγε στην Ουκρανία έχει βραχυχρόνιο αντίκτυπο, διότι το ΝΑΤΟ επανέρχεται στον ρόλο του αναζωογονημένο, ενώ η Ευρώπη συσπειρώνεται και γενικά κάνει τα πρώτα βήματα προς την αμυντική της ταυτότητα με αύξηση των αμυντικών δαπανών των χωρών μελών, όπως στη Γερμανία. Το πού μπορεί να οδηγήσει η δημιουργία γερμανικής στρατιωτικής ισχύος θα φανεί στο μέλλον, αλλά τώρα δεν υπάρχουν άλλες επιλογές.
Οι Ρώσοι είναι από τους μεγαλύτερους παίκτες σκακιού και ο πρόεδρος Πούτιν γνωρίζει, ότι η πρόκληση είναι ένας παίκτης να περιορίζει τις επιλογές του αντιπάλου του διατηρώντας ανοικτές τις δικές του, διασφαλίζοντας παράλληλα τον χώρο του για ελιγμούς.
Οι πράξεις του Ρώσου προέδρου την τελευταία εβδομάδα μπορεί να του δώσουν κάποια τακτικά οφέλη, αλλά δύσκολα περνάει το τεστ για στρατηγική νίκη.
* Ο κ. Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
