Οι 7 προκλήσεις του ασφαλιστικού λόγω του δημογραφικού - Ποιες είναι οι κρυφές "βόμβες"

Του Κώστα Κατίκου

Επτά προκλήσεις καλείται να αντιμετωπίσει το ασφαλιστικό σύστημα εξαιτίας του δημογραφικού προβλήματος, για να παραμείνει βιώσιμο χωρίς να χρειαστούν περικοπές στο μέλλον. Τις απαριθμεί το Ελεγκτικό Συνέδριο στην έκθεσή του για το 2024 και τη δημοσιονομική βιωσιμότητα.

Στο κεφάλαιο για το ασφαλιστικό, τονίζεται ότι η σχεδόν απόλυτη εξάρτηση του ελληνικού συνταξιοδοτικού συστήματος από τον διανεμητικό πρώτο πυλώνα ασφάλισης το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο απέναντι στις δημογραφικές εξελίξεις. Και αυτό γιατί τα διανεμητικά συστήματα είναι αποτελεσματικά όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός απασχολουμένων - που καταβάλλουν εισφορές - και μικρός αριθμός συνταξιούχων που είναι δικαιούχοι των παροχών.

Η αναλογία αυτή - ασφαλισμένοι προς συνταξιούχους - θα έπρεπε να είναι 4 προς 1, αλλά λόγω του δημογραφικού και της διαχρονικής μείωσης των γεννήσεων έχει πέσει στο 1,6 προς 1.

Μοιραία, από τη στιγμή που οι βασικοί δημογραφικοί δείκτες για τη χώρα μας βαίνουν συνεχώς επιδεινούμενοι, είναι αναπόφευκτο, αναφέρει το Ελεγκτικό Συνέδριο, ότι θα δοκιμαστούν οι αντοχές του συστήματος μελλοντικά τόσο στο πεδίο της βιωσιμότητάς του όσο και στο επίπεδο της επάρκειας των χορηγούμενων παροχών.

Οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα για να παραμείνει βιώσιμο συνίστανται στα εξής:

1. Στη λήψη πρωτοβουλιών για τη σταδιακή βελτίωση των δυσμενών δημογραφικών δεικτών, καθώς η πλήρης αντιστροφή των τάσεων που έχουν ήδη διαμορφωθεί δεν φαίνεται να μπορεί να αποτελέσει, τουλάχιστον άμεσα, ρεαλιστικό στόχο. Η επικέντρωση σε πολιτικές ενίσχυσης των γεννήσεων, δημιουργίας δομών στήριξης των νέων οικογενειών ή διευκόλυνσης των εργαζόμενων γονέων αναμένεται να έχουν θετική επίδραση. Περισσότερο απτά αποτελέσματα μπορεί να έχει η νόμιμη και οργανωμένη μετανάστευση με σκοπό την εργασία (μόνιμη ή για ορισμένο χρόνο), καθώς προκαλεί αυτόματη αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων, ενισχύοντας τα έσοδα από ασφαλιστικές εισφορές και συμβάλλοντας στη μεγέθυνση της οικονομίας, που είναι καθοριστικής σημασίας όσον αφορά το ύψος της ετήσιας κρατικής χρηματοδότησης του e-ΕΦΚΑ. Παράλληλα, ο περιορισμός ή η αντιστροφή του φαινομένου του "brain drain”, ιδίως όταν αφορά νέα και υψηλής εξειδίκευσης άτομα, μπορεί να συμβάλλει θετικά, και δη τόσο στα έσοδα του συστήματος όσο και στην αύξηση του ΑΕΠ, που αποτελεί συνάρτηση και της ποιότητας του ανθρώπινου κεφαλαίου.

2. Στην ανάγκη διαρκούς και ενδελεχούς παρακολούθησης των βασικών παραμετρικών συνιστωσών του ασφαλιστικού συστήματος (ύψος και βάση εισφορών, συντελεστές αναπλήρωσης, τρόπος υπολογισμού της σύνταξης, ηλικία συνταξιοδότησης κ.λπ.), με προσεκτική αξιολόγηση των σχετικών μελετών και εισηγήσεων της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής, ώστε να αποφευχθεί μελλοντικά η διόγκωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης και η διακινδύνευση της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος.

3. Στην ενίσχυση της δυναμικής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της διόρθωσης των μακροοικονομικών ανισορροπιών, ώστε να επιτευχθούν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, αύξηση της παραγωγικότητας και της απασχόλησης, αλλά και αύξηση των μισθών, ώστε να ενισχυθούν τα έσοδα από εισφορές.

4. Στην ενίσχυση των πρωτοβουλιών αποτελεσματικής διαχείρισης των σωρευμένων ασφαλιστικών οφειλών εκ μέρους του ΚΕΑΟ, ώστε να δημιουργηθεί ρεαλιστική εικόνα για το πράγματι ανακτήσιμο ποσό.

5. Στην επανεξέταση των κινήτρων συμμετοχής στα σχήματα του 2ου και 3ου πυλώνα ασφάλισης, ιδίως ως προς την περίμετρο των ασφαλισμένων που δεν καλύπτονται ηλικιακά από τη "νέα" επικουρική σύνταξη του ΤΕΚΑ, ώστε βαθμιαία να επιτευχθεί η "πολυεπίπεδη" προστασία, που είναι το πλέον ισχυρό αντίδοτο απέναντι σε δημογραφικές πιέσεις.

6. Στη διασφάλιση των νομοθετημένων πόρων του ΑΚΑΓΕ και την προστασία του κεφαλαίου του, με ταυτόχρονη αξιοποίησή του, όταν απαιτηθεί, αποκλειστικά για τους ειδικούς σκοπούς που προβλέπονται στον νόμο, δηλαδή για την κάλυψη των συντάξεων των μελλοντικών γενεών.

7. Στην επιτάχυνση των απαιτούμενων διαδικασιών για την πλήρη λειτουργία του ΤΕΚΑ, η οποία μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη τόσο για τους ασφαλισμένους (απόδοση επενδύσεων) όσο και για την ελληνική οικονομία (βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας, έμμεση χρηματοδότηση επενδύσεων κ.λπ.).