Όταν η 4η εξουσία, θεωρεί πως πρέπει να εξουσιάζει!

Στην Ελλάδα, η ίδρυση κόμματος έχει πια γίνει κάτι σαν χόμπι, μια μόδα. Όπως άλλοι ανοίγουν καφετέριες ή σουβλατζίδικα, έτσι ιδρύονται σήμερα πολιτικοί φορείς. Μόνο που για να φτάσεις να σερβίρεις καφεδάκια ή να ψήνεις σουβλάκια, χρειάζεται κόπος, επένδυση και πελατεία· ενώ το κόμμα αρκεί να έχει όνομα, σήμα και μια καλή φωτογραφία. Άντε στην πιο απαιτητική περίπτωση, φόντο με ελληνική σημαία.

Στα μεγαλύτερα διαστήματα της Μεταπολίτευσης, η πολιτική εξουσία στην Ελλάδα δεν κατοικούσε μόνο στα υπουργεία και στο Μέγαρο Μαξίμου. Περιδιάβαινε και σε παράλληλους διαδρόμους ισχύος, σε χώρους με φωνές πιο βαριές και δυνατές από τις δηλώσεις πρωθυπουργών και τηλεφωνήματα που "έσβηναν" υπουργούς και έριχναν κυβερνήσεις. Στα πάνω πατώματα της Χρήστου Λαδά, της Μεσογείων και στον Νέο Κόσμο, καθορίζονταν για δεκαετίες τα όρια και η πραγματικότητα του δημόσιου λόγου, τα πρόσωπα της ημέρας και, συχνά-πυκνά, η ίδια η κατεύθυνση της χώρας.

Τα συγκροτήματα Λαμπράκη, Μπόμπολα και Τεγόπουλου, αποτέλεσαν τη σπονδυλική στήλη της μεταπολιτευτικής ενημέρωσης. Δεν ήταν απλώς επιχειρήσεις Τύπου· ήταν μηχανισμοί διαμόρφωσης εξουσίας. Ανάμεσα στα γραφεία του Βήματος, του Έθνους και της Ελευθεροτυπίας χτυπούσε μια δεύτερη, ανεπίσημη καρδιά του πολιτικού συστήματος. Οι εκδότες συνομιλούσαν ισότιμα με πρωθυπουργούς, οι διευθυντές λειτουργούσαν σαν παραθεσμικοί μεσάζοντες, και η ενημέρωση έπαψε να είναι καταγραφή γεγονότων, έγινε το απόλυτο εργαλείο επιρροής.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μέρος αυτής της τεράστιας ισχύος πέρασε στα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια. Το Mega και ο ANT1 έγιναν οι νέες πύλες διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, όπου η πολιτική μπορούσε να σκηνοθετηθεί και εμφανιστεί ως υπερθέαμα. Η τηλεθέαση μετατράπηκε σε εκλογικό βαρόμετρο και η είδηση στο απόλυτο προϊόν. Ο δημόσιος διάλογος έχασε το βάθος του και κέρδισε ρυθμό. Ρυθμό και σχήμα που όριζε η μπαγκέτα του τηλεσκηνοθέτη, κι όχι οι ιδέες.

Η κρίση που ακολούθησε διέλυσε τα παλιά σχήματα, αλλά όχι τη φιλοδοξία τους. Οι παλιοί εκδότες και οι μεσολαβητές της πληροφορίας ανήκουν στο παρελθόν· όμως τη θέση τους πήραν άλλοι, με διαφορετικά κεφάλαια αλλά μεγαλύτερη φιλοδοξία: να επηρεάζουν, να καθοδηγούν αλλά και να καθορίζουν το πολιτικό πλαίσιο. Η παλιά εξουσία του Τύπου δεν πέθανε· απλώς επεκτάθηκε στα νέα κέντρα της ενημέρωσης, με τα ίδια ένστικτα και μεγαλύτερη βουλιμία για ρόλο. Οι εκδότες και οι επικοινωνιακοί μεσολαβητές άλλαξαν όνομα, στυλ, μέσα αλλά και, το κυριότερο, αρχές. Κάποιοι κάποτε κινούσαν τα νήματα μέσα από εφημερίδες και κανάλια! Κάποιοι άλλοι σήμερα επιχειρούν να το κάνουν από τα ίδια μέσα αλλά και τις (ουσιαστικά ανεξέλεγκτες) ψηφιακές πλατφόρμες, "ανεξάρτητα” sites, ομάδες πίεσης και μηχανισμούς προβολής. Η μορφή έχει αλλάξει, οι αρχές είναι απολύτως ανύπαρκτες αλλά η επιδίωξη και το ένστικτο εξουσίας παραμένουν τα ίδια.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο κινηματογράφος είχε προβλέψει αυτή τη νοοτροπία. Στην ταινία Tomorrow Never Dies, ο υπερπράκτορας James Bond αντιμετωπίζει έναν μεγιστάνα των media που δεν αρκείται να μεταδίδει τις ειδήσεις, έχει αποφασίσει και τις κατασκευάζει. Για να τις πουλήσει κατά το δοκούν, στο παγκόσμιο κοινό του. Στην Ελλάδα, ο ρόλος αυτός δεν ανήκει πια σε έναν ή μερικούς ανθρώπους, αλλά σε ένα δίκτυο (τεράστιων) συμφερόντων που αδυνατεί να κατανοήσει ότι οι εποχές και οι άνθρωποι αλλάζουν και ότι το να αποκτήσει πολιτική επιρροή, αυτήν που κάποτε οι πρόγονοί του θεωρούσαν δεδομένη, δεν έχει ούτε το ίδιο αποτέλεσμα αλλά ούτε και κόστος.

Τα τελευταία χρόνια, η προσπάθεια αυτή εκδηλώνεται ανοιχτά. Μεθοδικά και μεθοδευμένα, εναντίον μέρους της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού. Δεν χρειάζεται πια η "γραμμή” του εκδότη όπως γίνονταν παλιά. Αρκούν οι συντονισμένες καμπάνιες εντυπώσεων, οι υπερβολικές αφηγήσεις, η επιλεκτική ανάδειξη θεμάτων. Το ζητούμενο δεν είναι να ενημερωθεί ο πολίτης, αλλά να κουραστεί, να θολώσει. Ώστε να πάψει να ξεχωρίζει το αληθινό, από το fake, από το σκηνοθετημένο.

Αυτή η κατάσταση, φυσικά δεν είναι και δεν μπορεί να αποκληθεί προϊόν δημοσιογραφίας. Είναι η υλοποίηση μιας συγκεκριμένης επικοινωνιακής στρατηγικής. Στόχος δεν είναι να ελέγξει την εξουσία, αλλά να την μολύνει και να την εξουδετερώσει. Όχι να υπηρετήσει τη διαφάνεια, αλλά να αποδυναμώσει την εμπιστοσύνη. Και μέσα σε αυτή τη διαδικασία, η ενημέρωση παύει να είναι πυλώνας της Δημοκρατίας και μετατρέπεται σε υποκατάστατο αντιπολίτευσης. Βόμβα στα τα θεμέλιά της και το μέλλον της χώρας.

Η Δημοκρατία βλέπετε, δεν μπορεί να λειτουργήσει αν έχουν την δυνατότητα και επιλέγουν να υπονομεύσουν την ίδια την έννοια της νομιμότητας, της σταθερότητας και τους θεσμούς που συνταγματικά είναι ταγμένοι να τις στηρίζουν και να τις διαφυλάττουν. Δεν υπάρχει πιο επικίνδυνη στιγμή για την ελευθερία, από εκείνην όπου ένα μέρος της "ενημέρωσης", παύει να σέβεται το αποτέλεσμα των εκλογών και αποφασίζει πως η κυβέρνηση, Η ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, είναι εμπόδιο στους στόχους της και όχι θεσμός που όλοι οφείλουν να σέβονται και να προστατεύουν. Ακόμη και με δριμεία και αδυσώπητη κριτική, αλλά απόλυτα μέσα στα όρια της πραγματικότητας! Όχι πάνω στις σκαλωσιές και τα γιαπιά των fake news, των κατασκευασμένων περιστατικών και της απροκάλυπτης προσπάθειας παραπληροφόρησης της κοινωνίας.

Η 4η εξουσία πάντα ήθελε να διαμορφώνει το πολιτικό τοπίο. Παλιότερα το κατάφερε και την επιτυχία της πληρώσαμε όλοι με πολύ πόνο, πολύ κόπο και ασύγκριτα περισσότερα ευρώ. Τώρα διεκδικεί ξανά ρόλο καθοδηγητή. Ξεχνώντας το τριήμερο κλείσιμο στα δωματιάκια της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας και τις… ατράνταχτες εγγυήσεις των βοσκότοπων της Ιθάκης! Το ερώτημα είναι αν εμείς, ως κοινωνία, θα το επιτρέψουμε. Εάν θα δεχθούμε να ξαναπαραδοθεί η άποψη μας σε άλλους για να την διαμορφώσουν, όπως επί δεκαετίες συνέβαινε. Ή αν θα υπερασπιστούμε το δικαίωμά μας να ακούμε, να κρίνουμε και να αποφασίζουμε, χωρίς σκηνοθέτες, καθρέφτες και ειδικά εφέ. Με μόνη βοήθεια την πραγματικότητα και τα γνήσια, αδιαμφισβήτητα και όχι "χειροποίητα" στοιχεία, που την διαμορφώνουν.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr