Μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ: Από την επιτυχημένη ευρωπαϊκή συμφωνία του 2021 στη σημερινή εθνική στρατηγική

Του Χρήστου Σταϊκούρα*

Η δημόσια συζήτηση για τους μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ ανέκυψε επίμονα τις τελευταίες μέρες, σε συνέχεια των εξαγγελιών του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Αφορμή αποτέλεσαν ανακριβείς ισχυρισμοί περί δήθεν υποχρεωτικών μειώσεων που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη χώρα μας. 

Είναι σημαντικό, συνεπώς, το ζήτημα να τεθεί στη σωστή του διάσταση, να αποσαφηνιστεί τι ισχύει πραγματικά και να αποτυπωθεί πώς η Ελλάδα αξιοποίησε, αξιοποιεί και δύναται να αξιοποιήσει περαιτέρω το ευρωπαϊκό πλαίσιο με υπευθυνότητα, σχέδιο και κοινωνική ευαισθησία.

Τον Δεκέμβριο του 2021, ύστερα από 2,5 χρόνια εντατικών και επίπονων διαπραγματεύσεων, η χώρα μας πέτυχε μια σημαντική πολιτική συμφωνία στο Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ecofin). Η συμφωνία αυτή αποτέλεσε προϊόν σκληρής και μεθοδικής δουλειάς σε όλα τα επίπεδα της υπηρεσιακής και πολιτικής ιεραρχίας: τεχνικές διαπραγματεύσεις, πολιτικές πρωτοβουλίες, επιχειρήματα για τη στήριξη της ελληνικής θέσης.

Τι επετεύχθη τότε;

• Κατοχυρώθηκε σε μόνιμη βάση η δυνατότητα εφαρμογής μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ έως και 30% στα νησιά του Αιγαίου. Η σχετική διάταξη είχε απαλειφθεί από την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2018, ως δήθεν "μεταβατική". Με επιμονή, τεκμηριωμένα νομικά επιχειρήματα και σύνδεση του αιτήματος με τη συνολική διαπραγμάτευση, το δικαίωμα αυτό επανήλθε και διασφαλίστηκε στο ευρωπαϊκό νομικό κείμενο.

• Ενισχύθηκε ο πρωτογενής τομέας, εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα για μειωμένους συντελεστές στο βαμβάκι και στα αγροτικά μηχανήματα – πάγια ελληνικά αιτήματα που μέχρι τότε είχαν μείνει εκτός πλαισίου. Επιπλέον, κατοχυρώθηκε ρήτρα διατήρησης ισχύος για τα χημικά φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα μέχρι το 2032, δίνοντας περισσότερο χρόνο προσαρμογής στους Έλληνες αγρότες.

• Διευρύνθηκε ο κατάλογος αγαθών και υπηρεσιών που μπορούν να υπαχθούν σε μειωμένους ή μηδενικούς συντελεστές, ώστε να καλυφθούν κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανάγκες. Προστέθηκαν οι βρεφικές πάνες, οι χειρουργικές μάσκες, ο ιατρικός εξοπλισμός, τα αναπηρικά είδη, οι υπηρεσίες live streaming θεαμάτων, τα ηλιακά πάνελ, οι μεταφορές προσώπων, τα βιβλία και οι εφημερίδες.

• Θεσπίστηκε απαλλαγή ΦΠΑ σε περιπτώσεις εξωγενών κρίσεων (πανδημιών, φυσικών καταστροφών), ενσωματώνοντας τα διδάγματα της πρόσφατης - τότε - υγειονομικής κρίσης.

Η συμφωνία του 2021 δεν ήταν μόνο μια τυπική αλλαγή ρυθμίσεων. Ήταν μια ουσιαστική εθνική κατάκτηση που δίνει σήμερα τα εφόδια για σχεδιασμό και υλοποίηση με μεγαλύτερη ευελιξία, ισότητα απέναντι στα άλλα κράτη-μέλη και σεβασμό στις ιδιαίτερες ανάγκες και ιδιομορφίες της χώρας μας.

Σήμερα, η δημόσια συζήτηση έχει "θολώσει" από ανυπόστατους ισχυρισμούς ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβάλλει στην Ελλάδα, και η δεύτερη δεν εφαρμόζει ενώ μπορεί, οριζόντιες μειώσεις ΦΠΑ σε τρόφιμα, φάρμακα και είδη πρώτης ανάγκης, με απειλή προστίμων. Αυτά δεν είναι ακριβή.

Η πραγματικότητα είναι:

• Η Οδηγία 2022/542 θέτει το ευρωπαϊκό πλαίσιο, ορίζοντας ποιες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών μπορούν να υπαχθούν σε μειωμένους ή υπερμειωμένους συντελεστές. Δεν υποχρεώνει, όμως, κανένα κράτος-μέλος να προχωρήσει σε συγκεκριμένες μειώσεις.

• Το Άρθρο 98 της Οδηγίας και το σχετικό Παράρτημα δίνουν τη δυνατότητα, όχι την υποχρέωση, στα κράτη-μέλη να επιλέγουν. Η κάθε Κυβέρνηση αποφασίζει εθνικά, ανάλογα με τις προτεραιότητες και τις δημοσιονομικές συνθήκες.

• Η Ελλάδα έχει ήδη ενσωματώσει - πρόσφατα - όλα τα υποχρεωτικά στοιχεία της Οδηγίας με την ψήφιση του νέου Τελωνειακού Κώδικα τον Ιούλιο του 2025, ενημερώνοντας, με βάση την προβλεπόμενη διαδικασία, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Άρα, καμία παράβαση, κανένα πρόστιμο, καμία εκκρεμότητα δεν υφίστανται, ενώ αναμένεται πολύ σύντομα και η τυπική περαίωση και αρχειοθέτηση της υπόθεσης από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Συμπερασματικά, η αλήθεια είναι πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορίζει τα όρια εφαρμογής των συντελεστών ΦΠΑ, αλλά αφήνει τη διακριτική ευχέρεια και την τελική απόφαση στα κράτη-μέλη. Επομένως, η ευθύνη για το που, το πότε και το πως εφαρμόζονται οι μειωμένοι συντελεστές είναι – και πρέπει να είναι – εθνική.

Η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας αξιοποίησε ήδη, και συνεχίζει να το κάνει από το 2021, τα περιθώρια αυτά με στοχευμένες παρεμβάσεις που στήριξαν την κοινωνία και την οικονομία, σε αντίξοες συνθήκες. Τα τελευταία χρόνια μειώθηκε ο ΦΠΑ σε:

• μεταφορές (χερσαίες, θαλάσσιες, αεροπορικές),

• λιπάσματα, ζωοτροφές, αγροτικά μηχανήματα,

• καφέ και μη αλκοολούχα ποτά,

• είδη βρεφικής ηλικίας και τουριστικό πακέτο,

• γυμναστήρια, σχολές χορού και κινηματογράφους,

• αγαθά που συνδέονται με τη δημόσια υγεία, όπως μάσκες, φίλτρα αιμοκάθαρσης, απινιδωτές, και

• νησιά του Αιγαίου.

Οι παρεμβάσεις αυτές αποδεικνύουν ότι η στρατηγική της Κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι θεωρητική. Είναι μια δημοσιονομικά συνετή, πολιτικά συνεπής και οικονομικά αποτελεσματική επιλογή φορολογικής αποκλιμάκωσης, που αξιοποιεί τις ευρωπαϊκές δυνατότητες που επιτεύχθησαν από το 2021, με εθνικό σχέδιο και κοινωνικό πρόσημο.

Η συμφωνία του 2021 στο Ecofin ήταν μια σημαντική εθνική επιτυχία που έδωσε στη χώρα νέα εργαλεία. 

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο του 2025 παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη-μέλη, δεν δημιουργεί υποχρεώσεις. 

Η Κυβέρνηση απέδειξε ήδη ότι μπορεί να αξιοποιεί αυτές τις δυνατότητες με δημοσιονομική υπευθυνότητα και κοινωνική ευαισθησία και ανταποδοτικότητα.

Η Ελλάδα δεν απειλείται από πρόστιμα, ούτε υποχρεώνεται σε οριζόντιες μειώσεις.

Αντίθετα, έχει τη δυνατότητα να σχεδιάζει τις πολιτικές της με βάση τις ανάγκες της κοινωνίας και τις δυνατότητες της οικονομίας. 

Το ζητούμενο είναι να συνεχίσουμε με συνέπεια, σχέδιο και ενότητα, ώστε τα εργαλεία που έχουν κερδηθεί να μετατρέπονται σε εφαρμοσμένες πολιτικές που κάνουν τη ζωή των πολιτών καλύτερη, την οικονομία πιο ανταγωνιστική και την κοινωνία πιο δίκαιη.

*Βουλευτής Φθιώτιδας της ΝΔ και πρώην υπουργός Οικονομικών