Γιατί θα έχουμε πάντα τραπεζικούς πανικούς

Απόδοση -  επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος

Μία από τις κόρες του Jamie Dimon τού τηλεφώνησε από το σχολείο της έχοντας μια ερώτηση πριν από περισσότερο από μια δεκαετία: "Μπαμπά, τι είναι χρηματοοικονομική κρίση;". Ο δισεκατομμυριούχος ο οποίος διευθύνει τη JPMorgan Chase προσπάθησε να την καθησυχάσει. "Είναι κάτι που συμβαίνει κάθε πέντε έως επτά χρόνια", της είπε, όπως κατέθεσε αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή για τη Χρηματοοικονομική Κρίση. Η κόρη του Dimon τον ρώτησε ακόμη γιατί ο κόσμος φαινόταν τόσο έκπληκτος από την καταστροφή. Στην Ουάσινγκτον, όταν ο ίδιος αφηγείτο τη συγκεκριμένη ιστορία, ανέφερε ότι δεν θα έπρεπε στην πραγματικότητα να εκπλησσόμαστε τόσο.

Αυτό συμβαίνει επειδή η ιστορία της τραπεζικής είναι, τουλάχιστον εν μέρει, ένα είδος ιστορίας τρόμου, η οποία συνεχίζει να επαναλαμβάνεται, ξανά και ξανά.

Κατά τη διάρκεια της Ενετικής Αναγέννησης τον 14ο και 15ο αιώνα, ο κλάδος ήταν τόσο εύθραυστος που μια φήμη ότι κάποιος έκανε ανάληψη μετρητών ήταν αρκετή για να προκαλέσει πανικό στους καταθέτες. Για τους τραπεζίτες του Άμστερνταμ το 1763, ήταν μια συμφωνία για σιτηρά με τους Ρώσους στο τέλος μιας περιόδου πολέμου που οδήγησε σε υποδαύλιση της κρίσης. Φέτος, η αγωνία για τις απώλειες από επενδύσεις σε ομόλογα και μεγάλης κλίμακας μη εγγυημένες καταθέσεις οδήγησε στο να προκληθούν δύο από τις μεγαλύτερες χρεοκοπίες τραπεζών στις ΗΠΑ. Τα προβλήματα είναι παλιά και το σύστημα είναι εύθραυστο: αφήνουμε τις τράπεζες να κάνουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένων δανείων και ομολόγων, ενώ λαμβάνουν καταθέσεις από πελάτες που μπορούν να τις ζητήσουν πίσω όποτε θέλουν.

Η εγγύηση καταθέσεων, οι δικλίδες ασφαλείας των κεντρικών τραπεζών και το ρυθμιστικό πλαίσιο καθιστούν έναν τραπεζικό πανικό λιγότερο πιθανό. Ακόμη κι έτσι, οι τραπεζικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις "έχουν τις ρίζες τους στην ανθρώπινη φύση όσο και σε οποιοδήποτε συγκεκριμένο νομικό, οικονομικό ή πολιτικό σύστημα", λέει ο Kenneth Rogoff, οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ ο οποίος συνέγραψε μια ιστορία των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, με τίτλο This Time Is Different, μαζί με την Carmen Reinhart. "Μετά από μια κρίση, οι κανονισμοί γίνονται αναπόφευκτα αυστηρότεροι, ωστόσο στη συνέχεια, καθώς οι μνήμες εξασθενούν, οι κανονισμοί συχνά χαλαρώνουν. Και, ό,τι είδους κανόνες κι αν σχεδιάσουν οι ρυθμιστικές αρχές, με την πάροδο του χρόνου οι χρηματιστές βρίσκουν τελικά δημιουργικούς τρόπους να τους παρακάμπτουν".

Ρύθμιση

Στο Φορτ Γουόρθ, φοιτητές οι οποίοι είχαν παρακολουθήσει ένα μάθημα χρηματοοικονομικής ιστορίας στο Χριστιανικό Πανεπιστήμιο του Τέξας έστειλαν μαζικά μηνύματα στον καθηγητή τους, Stephen Quinn, όταν κατέρρευσε η Silicon Valley Bank. Δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι οι τραπεζικοί πανικοί τους οποίους είχαν μελετήσει συνέβαιναν ξανά. "Είναι απόλαυση", λέει. "Δεν εννοώ βέβαια ότι θέλω να βλέπω τραπεζικούς πανικούς". Μαζί του επικοινώνησε επίσης η πεθερά του, η οποία ήθελε να μάθει εάν έπρεπε να σηκώσει τα χρήματά της από την τράπεζα. Για τους περισσότερους ανθρώπους στις ΗΠΑ σήμερα, η εγγύηση καταθέσεων έως και 250.000$ καθιστά μια τέτοια κίνηση περιττή. Πάνω όμως από αυτό το ποσό, η βασική λογική των τραπεζικών πανικών είναι ισχυρή και αδυσώπητη – εάν υποψιάζεται κανείς ότι τα χρήματά του ενδέχεται να έχουν πρόβλημα, γιατί να περιμένει;

Σχεδόν πριν από έναν αιώνα, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, περίπου 9.000 τράπεζες χρεοκόπησαν μόνο στις ΗΠΑ. Μεταξύ 1340 και 1500, σύμφωνα με τον Luciano Pezzolo στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, λίγες μεγάλες τράπεζες της πόλης "απέφυγαν το πικρό τέλος".

Αφήνοντας κατά μέρους τις πατρικές συμβουλές του Dimon, οι ειδικοί σημειώνουν ότι η καταστροφή δεν χρειάζεται να είναι πάντα μέρος του συστήματος. Εκτός από την εγγύηση των καταθέσεων, οι ρυθμιστικές αρχές μπορούν να παρακολουθούν πώς οι τραπεζίτες διαχειρίζονται τα βιβλία τους και πώς επενδύουν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Ο Καναδάς καταφέρνει να έχει "υπέροχα βαρετές" τράπεζες, λέει ο David Singer, ο οποίος μελετά τις κρίσεις και διευθύνει το τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT). "Η συνταγή σταθερότητας είναι να έχουμε καλά κεφαλαιοποιημένες τράπεζες που να αποστρέφονται τον κίνδυνο", σημειώνει. Μια καλά κεφαλαιοποιημένη τράπεζα είναι κάτι σαν ιδιοκτήτης σπιτιού με πολλά ίδια κεφάλαια: έχει ένα χρηματοοικονομικό μαξιλάρι για να απορροφά τις ζημίες στην αξία των περιουσιακών του στοιχείων. "Ωστόσο οι τράπεζες δεν έλκονται από τη φύση τους προς μια τέτοια συμπεριφορά. Χρειάζονται ενδελεχή και σταθερή ρύθμιση η οποία δε θα χαλαρώνει όταν η οικονομία βρίσκεται σε ανθηρή φάση".

Δικλίδες

Αυτό ενδεχομένως είναι πιο εύκολο να λέγεται παρά να γίνεται πράξη. Για παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι "χρηματοοικονομικοί μηχανικοί" της Wall Street ανακάλυψαν πώς να κάνουν τα επισφαλή στεγαστικά δάνεια να μοιάζουν με ασφαλείς επενδύσεις. "Συχνά, οι ρυθμιστικές αρχές δεν αναγνωρίζουν τέτοια κενά σε πραγματικό χρόνο. Ως εκ τούτου, άγνωστοι κίνδυνοι αυξάνονται στο παρασκήνιο, έως ότου μια κρίση χτυπήσει το σύστημα", λέει ο Haim Kedar-Levy, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ben-Gurion της Negev, ο οποίος έχει συγγράψει το A Critical History of Financial Crises.

Η Natacha Postel-Vinay, η οποία διδάσκει ένα μάθημα χρηματοοικονομικής ιστορίας στο London School of Economics and Political Science, σημειώνει ότι οι χρεοκοπίες δεν είναι αναπόφευκτες όταν υπάρχουν τα κατάλληλα κίνητρα και αντικίνητρα για τους τραπεζίτες. Ορισμένοι νέοι κανόνες για την εξάλειψη των μπόνους σε περίπτωση προβλήματος βοήθησαν να διασφαλιστεί ότι τα στελέχη θα νιώθουν ότι έχουν και τα ίδια κάτι να χάσουν όταν αναλαμβάνουν κινδύνους με τα χρήματα των καταθετών και των επενδυτών. Όμως, προσθέτει, "απέχουμε πολύ από την αναδιάρθρωση της εταιρικής διακυβέρνησης η οποία θα χρειαζόταν για την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος".