Μελέτη ΕΚΤ: Πώς και πότε χρησιμοποιούν τα μετρητά οι Έλληνες

Του Λεωνίδα Στεργίου

Σύμφωνα με δειγματοληπτική έρευνα της ΕΚΤ για τις συνήθειες πληρωμών στην Ελλάδα, προέκυψε σημαντική μείωση της χρήσης των μετρητών, των επιταγών και των ΑΤΜ, αλλά το ποσοστό που ακόμα προτιμά το μετρητό ειδικά για συγκεκριμένες πληρωμές παραμένει υψηλό. Ειδικότερα, στα σημεία πώλησης (πχ μαγαζί) ή στις προσωπικές πληρωμές (person-to-person) τα 3/5 της αξίας γίνεται με μετρητά και τα υπόλοιπα 2/5 με άλλον ηλεκτρονικό τρόπο ή με κάρτα. Έτσι, πάνω από τη μισή αξία των συνολικών συναλλαγών εξακολουθεί να πραγματοποιείται με μετρητά, μολονότι οι online συναλλαγές και οι κάρτες αντιπροσωπεύουν σχεδόν 90% του αριθμού των συναλλαγών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαπίστωση ότι σχεδόν ένας στους πέντε Έλληνες προτιμά να πληρώνει το ενοίκιο, το στεγαστικό δάνειο και λογαριασμούς κοινής ωφελείας, μετρητά. Οι υπόλοιποι τέσσερις στους πέντε έχουν ενεργοποιήσει πάγιες εντολές ή πληρώνονται αυτόματα από κάρτες (κυρίως χρεωστικές).

Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι ένας στους τρεις Έλληνες προτιμά να κρατά μετρητά στο σπίτι για κάθε ενδεχόμενο. Από αυτούς, στο 50% το ποσό είναι μέχρι 100 ευρώ και για το 45% μέχρι 1000 ευρώ. Υπάρχει ένα 5% με μεγαλύτερα ποσά.

Το μετρητό θεωρείται απαραίτητο στις συναλλαγές τις ηλικίες 40-54 ετών (57% των ερωτηθέντων), ενώ το ποσοστό πέφτει στο 46% για τις ηλικίες 55-64 ετών και αυξάνεται γύρω στο 52% για τις ηλικίες 65 ετών και άνω.

Πάντως, στις ηλεκτρονικές πωλήσεις (ecommerce) και όπου μπορεί να γίνει πληρωμή με ανέπαφη συναλλαγή, κυριαρχούν οι χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες, με ποσοστό που φτάνει το 90%. Αν και υψηλή, είναι μικρότερη η χρήση της άμεσης χρέωσης (πάγια εντολή) σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, καθώς στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό φτάνει γύρω στο 50%, ενώ στην Ε.Ε. κυριαρχεί για τις επαναλαμβανόμενες χρεώσεις και για τις πληρωμές λογαριασμών.

Τα ΑΤΜ χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά για ανάληψη μετρητών, όπου στην Ελλάδα ο μέσος όρος χρημάτων ανά ανάληψη είναι 120 ευρώ. Πάντως, τα ΑΤΜ είναι πιο χρήσιμα και απαραίτητα στις ηλικίες άνω των 55 ετών.

Τα κρυπτονομίσματα έχουν ακόμα μικρή παρουσία, η οποία ανέρχεται γύρω στο 2% του δείγματος που ρωτήθηκε στην έρευνα και αφορά σε ηλικίες 18-39 ετών. Στην Ευρώπη, ο αντίστοιχος μέσος όρος κινείται στο 4%, με τη Γερμανία και την Κύπρο να παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά (7% και 7%, αντίστοιχα).

Αλλαγές από την πανδημία

Αν και η μελέτη αναφέρεται στην περίοδο πριν από τα lockdown, καθώς τα επίσημα στοιχεία για τα συστήματα πληρωμών παρουσιάζουν μεγάλη καθυστέρηση (τα τελευταία πλήρη διαθέσιμα στοιχεία είναι του 2019), η ίδια η έκθεση αναφέρει ότι οι συναλλακτικές συμπεριφορές μπορεί να αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες, αλλά δεν αλλάζουν τόσο γρήγορα οι πάγιες καταναλωτικές και συναλλακτικές συνήθειες. Για παράδειγμα, από το 2016 μέχρι το 2019, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση της χρήσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών και η είσοδος των κρυπτονομισμάτων, αλλά η βασική παρατήρηση για τη χρήση μετρητών για συγκεκριμένες πληρωμές, στα διάφορα κράτη-μέλη, παρέμεινε η ίδια. Όπως παρέμεινε σταθερή η εικόνα για τα μετρητά στο σπίτι και το πώς προτιμούν να πληρώνουν εντός καταστήματος ή να πραγματοποιούν προσωπικές πληρωμές. Για το λόγο αυτό η έρευνα αυτή διενεργείται σχεδόν κάθε τρία χρόνια. Το δείγμα για την Ελλάδα ήταν 2019 και τα στοιχεία επεξεργάστηκαν και δημοσιεύτηκαν τον Δεκέμβριο 2020-Ιανουάριο 2021.

Τραπεζικά στελέχη συμφωνούν ότι η πανδημία και τα lockdown έχουν αυξήσει τη χρήση των ψηφιακών μέσων πληρωμών και ειδικά μέσω των κινητών τηλεφώνων. Ωστόσο, παραδέχονται ότι τα lockdown δημιούργησαν μια γκρίζα αγορά όπου κινείται με μετρητά, όπως άλλωστε δείχνουν τα νομισματικά μεγέθη (μετρητά σε κυκλοφορία) σε όλη τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, από τον Δεκέμβριο του 2019 μέχρι σήμερα. Τα μετρητά εκτός τραπεζικού συστήματος έχουν αυξηθεί κατά 3,7 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της ΤτΕ.

Ερμηνεία

Επίσης, επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι παρατηρούνται πληρωμές ενοικίων κατ’ ευθείαν σε λογαριασμούς στεγαστικών δανείων με μετρητά ή άλλες πληρωμές λογαριασμών ΔΕΚΟ ή πιστωτικών καρτών και γενικά δανείων. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι οι συναλλασσόμενοι και οι φορολογούμενοι γνωρίζουν πλέον ότι ελέγχονται από τις αρμόδιες φορολογικές αρχές οι καταθέσεις, αλλά όχι όμως οι δαπάνες για ηλεκτρικό ή για πληρωμή δανείων χωρίς τη χρήση καρτών, δηλαδή με μετρητά. Πάντως, αυτό είναι μόνο θεωρητικό, καθώς κάθε συναλλαγή αφήνει "ίχνος” το οποίο συνδέεται με άλλα ΑΦΜ και στο τέλος προκύπτει το μοτίβο των άτυπων πληρωμών. Γενικά, η μεγάλη φοροδιαφυγή δεν ακολουθεί τέτοιες μεθόδους. Οι παραπάνω πληρωμές αφορούν κυρίως σε μικροποσά, βοηθήματα από συγγενείς και φίλους, αλλά και ένα ποσοστό γκρίζων συναλλαγών, μικρής κλίμακας. Γεγονός είναι ότι και αυτές γίνονται αντιληπτές από το σύστημα ελέγχων που σημαίνει ότι εάν αποφασιστεί ένας δειγματοληπτικός έλεγχος μικρών ποσών, αυτός μπορεί να εντοπίσει τις ύποπτες συναλλαγές.