Πρωτογενής τομέας: Αλλαγή ή αφανισμός

Ο πρωτογενής τομέας στην Ελλάδα βρίσκεται εδώ και χρόνια σε ένα κρίσιμο και ταυτόχρονα παράδοξο σημείο. Συχνά παρουσιάζεται ως θεμέλιο της οικονομίας, της περιφερειακής συνοχής και της επισιτιστικής ασφάλειας. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Η συμβολή του είναι ουσιαστική, αλλά όχι με τον τρόπο και στην έκταση που συνήθως προβάλλεται. Και αυτή ακριβώς η ασάφεια γεννά λανθασμένες εντυπώσεις, υπερβολικές προσδοκίες και, τελικά, κακές πολιτικές επιλογές.

Οι πρόσφατες αγροτικές κινητοποιήσεις δεν έφεραν στο φως κάποιο άγνωστο πρόβλημα. Απλώς κατέστησαν περισσότερο ορατή την παλιά παθογένεια. Την προσκόλληση ενός μέρους του κλάδου σε μια δομή που έχει εξαντλήσει τις αντοχές της και στην άρνηση παραδοχής ότι ο κόσμος έχει αλλάξει. Οι αποκλεισμοί δρόμων, οι απειλές για παράλυση της οικονομικής δραστηριότητας και τα αιτήματα που παραβλέπουν δημοσιονομικούς κανόνες και ευρωπαϊκές δεσμεύσεις δεν αποτελούν πίεση για λύσεις. Συνιστούν εκβιασμό. Και ο εκβιασμός δεν μπορεί να λειτουργεί ως μέσο χάραξης αγροτικής πολιτικής. Όχι σε μια χώρα που επιδιώκει σταθερότητα και αξιοπιστία.

Χρειάζεται επίσης ξεκάθαρη οπτική για την περίφημη "επισιτιστική ασφάλεια". Η αγροτοκτηνοτροφία σήμερα, συμμετέχει στην τροφοδοσία της αγοράς και σε ορισμένες κατηγορίες εμφανίζει πλεονάσματα. Δεν διασφαλίζει όμως, αυτάρκεια.

Η χώρα παραμένει δομικά εξαρτημένη από εισαγωγές σε βασικά αγαθά, από τα σιτηρά έως το κρέας και το γάλα. Κατά συνέπεια, ο ισχυρισμός ότι κάθε μεταβολή στο σημερινό σχήμα θέτει σε κίνδυνο τη διατροφή της χώρας δεν στηρίζεται σε δεδομένα και αποτελεί σοφιστεία. Η εξάρτηση υπάρχει ήδη. Το ερώτημα είναι αν θα περιοριστεί ή αν θα παγιωθεί.

Το ζήτημα δεν είναι αν η αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή χρειάζεται υποστήριξη. Σε έναν βαθμό τη χρειάζεται. Το πρόβλημα είναι ότι για χρόνια η υποστήριξη αυτή αντιμετωπίστηκε ως μόνιμο εισόδημα χωρίς όρους, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο και χωρίς υποχρέωση αποτελεσμάτων. Κάθε συζήτηση για αναδιάρθρωση, για καλύτερη στόχευση των ενισχύσεων, για σύνδεση των πόρων με πραγματική παραγωγή και επενδύσεις εκλαμβάνεται ως απειλή. Όχι επειδή είναι άδικη, αλλά επειδή θίγει… "κεκτημένα" και προνόμια που δεν αντέχουν στον έλεγχο.

Το νέο πλαίσιο ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα δεν είναι ασαφές, ούτε θεωρητικό. Είναι γνωστό και δοκιμασμένο. Πρώτος του άξονας είναι η αναδιάρθρωση της δομής των εκμεταλλεύσεων. Ο υπερβολικός κατακερματισμός συνεπάγεται χαμηλή απόδοση και αδυναμία επενδύσεων. Η λύση δεν βρίσκεται σε αναγκαστικές συγχωνεύσεις, αλλά σε εθελοντικές συνενώσεις, μακροχρόνιες μισθώσεις, κοινή χρήση εξοπλισμού και συνεργατικά σχήματα που λειτουργούν ως κανονικές επιχειρήσεις, με επαγγελματική διοίκηση και σαφή διαχωρισμό ιδιοκτησίας και διαχείρισης.

Δεύτερος άξονας είναι η τεχνολογική αναβάθμιση. Η γεωργία ακριβείας και η αξιοποίηση δεδομένων περιορίζουν το κόστος και αυξάνουν την αποδοτικότητα. Οι ενισχύσεις οφείλουν να κατευθύνονται εκεί όπου υπάρχει σαφές επιχειρησιακό σχέδιο και μετρήσιμο αποτέλεσμα. Όχι σε γενικές αγορές εξοπλισμού χωρίς τεκμηριωμένα οφέλη.

Τρίτος άξονας είναι η σύνδεση της παραγωγής με την αγορά. Χωρίς σύγχρονες καλλιέργειες με ζήτηση, χωρίς τυποποίηση, μεταποίηση και σταθερή απορρόφηση, ο παραγωγός παραμένει εκτεθειμένος. Η συμβολαιακή γεωργία και η ενίσχυση της προστιθέμενης αξίας μετατρέπουν το προϊόν από πρώτη ύλη σε εμπορεύσιμο αγαθό με ταυτότητα και εξαγωγικό προσανατολισμό.

Κρίσιμο στοιχείο είναι και ο ανασχεδιασμός των ενισχύσεων. Οι επιδοτήσεις δεν μπορούν να λειτουργούν ως υποκατάστατο εισοδήματος. Πρέπει να συνδέονται με παραγωγικότητα, βιωσιμότητα και προσαρμογή. Όπου αυτό εφαρμόστηκε, προκάλεσε επενδύσεις και ανθεκτικότητα. Όπου αγνοήθηκε, οδήγησε σε αφανισμό.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν λειτουργεί χωρίς θεσμική πειθαρχία. Η διαφάνεια και ο έλεγχος δεν τιμωρούν τον παραγωγό. Τον προστατεύουν. Οι χώρες με ισχυρό και παραγωγικό πρωτογενή τομέα δεν προχώρησαν επειδή χαλάρωσαν τους κανόνες, αλλά επειδή τους εφάρμοσαν.

Η σταθερότητα της οικονομίας δεν μπορεί να είναι διαπραγματεύσιμη. Δεν επιτρέπεται ούτε σαν σκέψη. Δεν μπορεί να τίθεται υπό ομηρία για να διατηρηθούν άτυπα ή παράνομα προνόμια. Όσο η συζήτηση μένει εγκλωβισμένη σε μπλόκα και αποκλεισμούς, χάνεται η ουσία. Και η ουσία είναι απλή. Η γεωργική και κτηνοτροφική επιχειρηματικότητα έχει μέλλον μόνο αν προσαρμοστεί. Αν επιμένει να αντιστέκεται σε κάθε αλλαγή, οδηγείται σε μαρασμό.

Η Ελλάδα χρειάζεται έναν σύγχρονο, παραγωγικό και εξωστρεφή πρωτογενή τομέα. Όχι μια δραστηριότητα που μετρά την επιτυχία της σε ώρες αποκλεισμένων δρόμων. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν θα συνεχιστούν οι κινητοποιήσεις.

Είναι αν θα υπάρξει το θάρρος να ειπωθεί καθαρά ότι το παλιό πλαίσιο έκλεισε τον κύκλο του και ότι το επόμενο δεν χτίζεται με εκβιασμούς, αλλά με σχέδιο, στρατηγική, δουλειά και υπευθυνότητα.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr