Ποιος κυβερνά τελικά: η κυβέρνηση ή η προπαγάνδα;

Είναι εκπληκτικό πόσο απλά λειτουργεί πια η παραπληροφόρηση. Δεν χρειάζεται οργάνωση, στρατηγική ή σχέδιο. Χρειάζεται λίγοι να μιλούν πολύ και γρήγορα. Αρκετά γρήγορα ώστε οι πολλοί να μην προλαβαίνουν να σκεφτούν. Ένα κομμένο βίντεο, μια παραποιημένη φράση, ένας τίτλος με τη σωστή δόση αγανάκτησης αρκούν για να καθορίσουν το πολιτικό κλίμα μιας ολόκληρης εβδομάδας, αν όχι μήνα. Κι αυτό το απλό, σχεδόν πρόχειρο φαινόμενο, έχει μετατραπεί σε κανονικό μηχανισμό αποσταθεροποίησης.

Η κυβέρνηση δεν απειλείται από τις αποφάσεις της, αλλά από  το αφήγημα που άλλοι διαμορφώνουν για αυτές. Κάθε μέτρο, κάθε πρωτοβουλία, κάθε νομοσχέδιο, περνούν πρώτα από το φίλτρο μιας στρεβλωμένης πληροφόρησης που αρχικά προλαβαίνει και κατόπιν αλλοιώνει την πραγματικότητα. Πριν ακόμη ψηφιστεί ένας νόμος, έχει ήδη κριθεί στο Timeline. Πριν ακουστεί μια εξήγηση, έχει ήδη καταδικαστεί. Η κατάσταση που παρακολουθούμε και, έως ένα βαθμό βιώνουμε, δεν είναι  πολιτική αντιπαράθεση. Είναι μια προσχεδιασμένη προσπάθεια να στηθεί επικοινωνιακή παγίδα, σε κάθε μία από τις κυβερνητικές δράσεις-πράξεις.

Η περίπτωση του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη το έδειξε με τον πιο καθαρό τρόπο. Μια ρύθμιση του θεσμικού πλαισίου για τη διαχείριση ενός εθνικού συμβόλου, κατά τα διεθνή πρότυπα (παντού εκτός Ελλάδας τα Μνημεία είναι ευθύνη των Ενόπλων Δυνάμεων ή κάποιου μέρους τους)  παρουσιάστηκε σαν σχέδιο… στριμώγματος κυβερνητικού δελφίνου και προσπάθεια ετσιθελικής επιβολής κυβερνητικού μέτρου. Στην πραγματικότητα βέβαια, δεν υπήρξε καμία πρόθεση, κανένα υπόβαθρο τέτοιας ερμηνείας. Όμως η διαστρέβλωση λειτούργησε σαν πυρκαγιά: εξαπλώθηκε μέσα σε ώρες, επαναλήφθηκε μηχανικά, και καθόρισε το δημόσιο κλίμα. Έτσι λειτουργεί η σύγχρονη προπαγάνδα — δεν χρειάζεται να πείσει, της αρκεί να θολώσει τα νερά και το κριτήριο των πολιτών.

Το ίδιο συνέβη με τη ρύθμιση για την ευέλικτη απασχόληση. Ένας τεχνικός κανόνας παρουσιάστηκε σαν "13ωρη εργασία". Η ερμηνεία δεν στηριζόταν πουθενά και ουσιαστικά αντέστρεφε την πραγματική ουσία του νομοθετήματος. Αλλά είχε όλα όσα χρειάζονται σήμερα για να γίνει viral: αριστερίστικο φόβο, απλότητα και οργή. Από εκεί και πέρα, δεν είχε καμία σημασία αν ήταν αληθινή· είχε σημασία πόσο εύκολα πιστευτή ήταν. Το ψέμα, όταν ο προπαγανδιστής που το έφτιαξε, καταφέρνει αυτό να επαναλαμβάνεται μαζικά, αποκτά κύρος απλώς και μόνο επειδή ακούγεται.

Πίσω από αυτή τη συνεχή παραγωγή στρεβλώσεων δεν υπάρχει ιδεολογική μάχη· υπάρχει πολιτική πρόθεση. Ένας οργανωμένος και συντονισμένος μηχανισμός επιδιώκει να απονομιμοποιήσει την κυβέρνηση. Όχι με επιχειρήματα, αλλά με εξάντληση. Ο στόχος δεν είναι να πείσει ότι η κυβέρνηση έχει άδικο· είναι να πείσει ότι τίποτα δεν έχει νόημα, ότι όλα είναι ψεύτικα, ότι κάθε θεσμός είναι διεφθαρμένος. Είναι μια μορφή αντιδημοκρατικής διάβρωσης, που δεν χρειάζεται πραξικόπημα· της αρκεί η πρόκληση βαθιάς δυσπιστίας. Η οποία, ω του θαύματος, θα ξεπεραστεί μόλις επιτύχει τον στόχο της αλλαγής. Ακόμη κι αν αυτό γίνει, "εν κινήσει"…

Η κυβέρνηση, εγκλωβισμένη ανάμεσα στη νηφαλιότητα που οφείλει να έχει ως θεσμός και την υστερία του διαδικτύου, δείχνει να μην έχει ακόμη βρει τον κατάλληλο τρόπο απάντησης. Η ψύχραιμη εξήγηση ακούγεται αργή, η τεκμηρίωση βαρετή, η αλήθεια "ύποπτα σύνθετη". Και έτσι, η εξουσία βρίσκεται σε μια παράδοξη θέση: να κυβερνά, αλλά να αμύνεται· να έχει τα μέσα, αλλά να χάνει το νόημα. Γιατί στο πεδίο των εντυπώσεων, δεν νικά εκείνος που έχει δίκιο, αλλά εκείνος που φωνάζει πρώτος και δυνατότερα.

Το επικίνδυνο δεν είναι μόνο η διάδοση του ψεύδους· είναι η εξοικείωση με αυτό. Όπως μας δίδαξε και το διάστημα 2012-2015, η κοινωνία μαθαίνει να ζει με το διαστρεβλωμένο, να το θεωρεί φυσιολογικό, να το ενσωματώνει στην καθημερινότητά της. Έτσι η δημοκρατία δεν απειλείται από τους εχθρούς της, αλλά από τη συνήθεια να μην τους αναγνωρίζει.

Το ψέμα δεν νικά την αλήθεια επειδή είναι πιο έξυπνο. Νικά επειδή είναι πιο γρήγορο και πιο ευέλικτο. Όσο η κυβέρνηση καθυστερεί να το αντιμετωπίσει με την αυστηρότητα που απαιτείται, όχι ως πρόβλημα επικοινωνίας αλλά ως θεσμική επίθεση κατά του πολιτεύματος, τόσο η πραγματικότητα θα συνεχίσει να γράφεται αλλού: στα timelines και στα ψηφιακά υπόγεια από τα ανώνυμα trolls, όπου η αλήθεια φτάνει πάντα τελευταία και καταϊδρωμένη.

Το ερώτημα είναι απλό: πόσο ακόμη θα ανεχόμαστε μια εποχή όπου η πολιτική εξουσία δεν κρίνεται από τις πράξεις της, αλλά από τα ψέματα που κάποιοι διαμορφώνουν για αυτές, γρηγορότερα από αυτές.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr