Το κενό κάτω από τα 5.000 μ. Όταν η αριθμητική νικά την τεχνολογία!

Μετά το περιστατικό με τα ρωσικά drones… κατά λάθος πάνω από την Πολωνία, η εικόνα είναι πλέον ξεκάθαρη και ιδιαίτερα ανησυχητική. Η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ επέλεξαν να επενδύσουν σε συστήματα high-end για στόχους υψηλής ταχύτητας σε μεγάλο ύψος, αλλά άφησαν σε χαλαρά επίπεδα την χαμηλού ύψους άμυνα (low-altitude defense), δηλαδή εκείνα τα αμυντικά συστήματα που αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα low-tech μέσα (οπλικά συστήματα τεχνολογικά απλά και οικονομικά) που λειτουργούν πολύ αποτελεσματικά σε ύψη χαμηλότερα των 5.000μ., όπου κινούνται. Η παραβίαση του πολωνικού εναέριου χώρου και η ανάγκη για συμμαχική εμπλοκή δεν ήταν μεμονωμένο επεισόδιο· ήταν η πρώτη δοκιμή αντοχής από έναν αντίπαλο που ποντάρει στην ποσότητα και στην αριθμητική υπεροχή με saturation attacks (επιθέσεις με πολύ μεγάλους αριθμούς φτηνών και αναλώσιμων low tech drones και όχι μόνο). Γεγονός που γεννά πολλά ερωτήματα και προβλήματα. Πόσες φορές μπορείς να ρίξεις πυραύλους αξίας εκατομμυρίων για να αναχαιτίσεις ένα drone χαμηλότατου κόστους (2.000-30.000 ευρώ); Και με τι ρυθμό αναπληρώνεις τα αποθέματά σου, όταν ο αντίπαλος μπορεί να παράγει αδιάκοπα και να διασπείρει την ισχύ του σε πολλαπλά πάμφθηνα μέσα; 

Το πρώτο πρόβλημα αφορά το δημοσιονομικό κόστος. Η άμυνα απέναντι σε low-tech μέσα, εάν δεν έχει προβλεφθεί η κατάλληλη στρατηγική, λειτουργεί με σημαντικότατη οικονομική ζημία για τον αμυνόμενο· ο επιτιθέμενος δαπανά λίγα, ο αμυνόμενος πολλά. Όσο αυτή η αναντιστοιχία παραμένει, θα πληρώνουμε το ακριβότερο εργαλείο για την αντιμετώπιση του φθηνότερου αντιπάλου. Οι εξαγγελίες ενίσχυσης της Eastern Flank (ανατολικής πτέρυγας) του ΝΑΤΟ δείχνουν σοβαρότητα αλλά, μεμονωμένες, δεν λύνουν το πρόβλημα. Το ζητούμενο δεν είναι περισσότερα high-end συστήματα· είναι μια λελογισμένη ανάπτυξη αμυντικών μέσων χαμηλού ύψους (<5.000 μ.), με πυκνότητα που θυμίζει δημοτικό δίκτυο υποδομών και όχι επίδειξη περίπλοκων τεχνολογιών τύπου "Σιδηρούς Θόλος" (Iron Dome). Οι υλοποιήσεις των τεχνολογιών αυτών, είναι μεν απαραίτητες για την ευρύτερη άμυνα της ηπείρου, αλλά ουσιαστικά άχρηστες απέναντι π.χ. σε μερικές χιλιάδες ξύλινα Shahed-131/-136 (ιρανικής κατασκευής) και Gerbera (από balsa και ειδικούς αφρούς πολυουρεθάνης, ρωσική παραλλαγή των ιρανικών).

Επόμενο καυτό θέμα η βιομηχανική παραγωγή. Η Ευρώπη αυξάνει θεαματικά τις παραγωγικές της δυνατότητες σε πυρομαχικά, πυραύλους και high-tech υποσυστήματα, όμως οι καθυστερήσεις σε προωθητικές ύλες, εκρηκτικά και αισθητήρες παραμένουν, ενώ η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού είναι κάτι περισσότερο από αισθητή. Κι αυτά δεν αποτελούν παρά μέρος των άλυτων προβλημάτων. Πυροβόλα ταχείας βολής 30-35 mm με προγραμματιζόμενα βλήματα, EW (Electronic Warfare – Ηλεκτρονικός Πόλεμος), interceptor drones (drones αναχαίτισης) και Passive Detection Radio Frequencies (Ραδιοσυχνότητες παθητικής λήψεως) είναι μερικά μόνο από τα νέα κι απαραίτητα εργαλεία άμυνας στα οποία έχει σημειωθεί ελάχιστη ή καθόλου πρόοδος. Έχουμε αποφασίσει πως θα συνεχίσουμε να πληρώνουμε το πολιτικό κύρος των μεγάλων συστημάτων εις βάρος της αποτελεσματικότητας;

Φυσικά, υπάρχει και η πολιτική διάσταση. Η Πολωνία έκλεισε προσωρινά αεροδρόμια, περιόρισε την general aviation (μικρά αεροσκάφη) και απαγόρευσε πτήσεις drones κοντά στα σύνορα. Αυτά δεν είναι παρένθεση· προϊδεάζουν για το τι σημαίνει low-altitude απειλή (χαμηλού ύψους) στην καρδιά της Ευρώπης. Η πολιτική αεροπορία, η εφοδιαστική αλυσίδα και οι κρίσιμες υποδομές θα λειτουργούν με διακοπές και εξάρσεις, έρμαιο των διαθέσεων των επιτιθέμενων, ενώ τα κόστη καθυστερήσεων, αναδρομολογήσεων και ασφάλισης θα αυξάνονται ώρα με την ώρα. Το θεσμικό κενό που απαιτείται να καλυφθεί είναι διπλό. Διασυνοριακά ROE (Rules of Engagement–Κανόνες Εμπλοκής) για στόχους που παραβιάζουν σύνορα και περνούν από μια δικαιοδοσία σε άλλη μέσα σε λίγα λεπτά, και ενιαίο kill-chain (Target Detection-Identification-Engagement Chain–Αλυσίδα Εντοπισμού-Ταυτοποίησης-Εμπλοκής) σε επίπεδο ΝΑΤΟ, με νομική κάλυψη για non-kinetic measures (μέτρα μη καταστροφής) πάνω από αστικές περιοχές και με ξεκάθαρες αρμοδιότητες. Αλλιώς θα συνεχίσουμε να χάνουμε κρίσιμα δευτερόλεπτα (κατ’ ελάχιστο) στις… διευκρινήσεις. Με τα γνωστά αποτελέσματα…

Στο επίπεδο της αποτροπής, το στοίχημα είναι κυρίως ψυχολογικό. Δεν αρκεί να διαθέτεις Patriot ή Arrow· πρέπει ο αντίπαλος να πειστεί ότι δεν μπορεί να σε κουράσει, να σε εξαντλήσει οικονομικά ή να σε εκθέσει με τεχνολογικά απηρχαιωμένα μέσα. Οι saturation attacks (επιθέσεις κορεσμού) δεν επιδιώκουν μόνο ζημιές· επιδιώκουν να ξοδέψεις πυραύλους, βάρδιες και ώρες πτήσης, να μπλοκάρεις αεροδρόμια και λιμάνια για λίγες ώρες, σε απλά λόγια να εκτεθείς στους πολίτες σου. Αν ο πολίτης βλέπει συχνά-πυκνά κλειστούς ουρανούς και προειδοποιήσεις, αμφιβάλλει για την επάρκεια του κράτους, ακόμη κι αν η στρατιωτική ισορροπία δεν έχει αλλάξει. Η low-altitude defense είναι και άμυνα απέναντι στην κόπωση της δημοκρατίας.

Ποια λύση στέκει οικονομικά και πολιτικά, όμως; Προφανώς χρειάζεται ένα μείγμα εξοπλισμών και εκπαιδευμένου προσωπικού που αντιστρέφει το κόστος και αναπαράγεται εύκολα σε τοπικές κλίμακες. Η Ευρώπη γεμίζει ξανά αποθήκες, οργανώνει κοινές αγορές και χαρτογραφεί εύστοχα τις ανάγκες. Το ερώτημα όμως πλέον δεν είναι αν ξέρουμε τι χρειάζεται! Είναι αν θα το κάνουμε στις απαιτούμενες κλίμακες και ταχύτητες.

Γεωπολιτικά, η Eastern Flank του ΝΑΤΟ είναι απόλυτα αναγκαίο να μονιμοποιηθεί και ο αντίπαλος θα κάνει τα πάντα για να επηρεάσει την τοπική πολιτική συνοχή, η οποία θα δοκιμαστεί σκληρά παντού. Ο αμερικανικός παράγοντας παραμένει καθοριστικός, αλλά η αβεβαιότητα που έχει επιβάλλει είναι πηγή μεγάλης αστάθειας και κινδύνων. Αν η Ευρώπη δεν αποκτήσει ανεξάρτητη, χαμηλού κόστους παραγωγή αμυντικών μέσων θα παραμείνει μόνιμα εξαρτημένη από τα αμερικανικά αποθέματα πανάκριβων αναχαιτιστικών συστημάτων. Κι αυτό είναι πολιτικά ιδιαίτερα ευάλωτο και πιθανή πηγή μεγάλων ρίσκων.

Οικονομικά, πέρα από τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, προκύπτουν άμεσες επιπτώσεις στην τιμολόγηση ασφάλισης και την λειτουργία όλων των υποδομών. Παράλληλα, βέβαια, δημιουργείται χώρος για ένα νέο ευρωπαϊκό οικοσύστημα αμυντικής βιομηχανίας και όχι μόνο (αισθητήρες, λογισμικό υψηλής εξειδίκευσης κ.ά.). Προϊόντα εξαγώγιμα, αρκεί να αποφευχθεί ο εθνικός κατακερματισμός σε ασύμβατα μεταξύ τους, μικρά προγράμματα.

Για την Ελλάδα, το ζήτημα είναι απλό και καθαρά πρακτικό. Πόσα σταθερά σημεία C-UAS (Counter-Unmanned Aircraft Systems – Αντιμετώπιση Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών) σημεία, με δυνατότητες EW (Electronic Warfare – Ηλεκτρονικός Πόλεμος) και οργάνωση συνεχούς επιτήρησης χρειάζεται κάθε μεγάλη πόλη; Πόσες μονάδες 35 mm χρειάζεται ένας δακτύλιος γύρω από αεροδρόμια, λιμάνια, διυλιστήρια και μονάδες αποθήκευσης και αεριοποίησης ώστε το κόστος να γείρει υπέρ μας; Τι μέρος μπορούμε να παράγουμε εντός χώρας σε αισθητήρες, software και αναλώσιμα ώστε να μην εισάγουμε μέχρι και τις βίδες; Και κυρίως, πόσο γρήγορα μπορούμε να περάσουμε από πιλοτικά προγράμματα σε εγκαταστάσεις επιχειρησιακής κλίμακας χωρίς να χαθούμε σε χρονοβόρες προμήθειες; Με τις ενεργειακές υποδομές και τα logistics hubs (κόμβοι εφοδιασμού) να αποτελούν προφανείς στόχους, η ελάχιστη σοβαρότητα επιβάλλει τριετές πρόγραμμα με ανά φάση αλλά και επίπεδο (layer) κοστολόγηση, ξεκινώντας από το EW (Electronic Warfare – Ηλεκτρονικός Πόλεμος) και κλιμακώνοντας μέχρι το πυροβόλο. Αν δε, δεν συνδέσουμε αυτή την ατζέντα με τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία, θα αγοράζουμε "λιανική" και απλά θα αναπαράγουμε την ίδια ανισορροπία που πληρώνει σήμερα όλη η ήπειρος.

Το κρίσιμο μέγεθος είναι η ψυχολογία. Τα οπλικά συστήματα low-tech κερδίζουν μόνο όταν αναγκάζουν τους πολίτες να ζουν υπό καθεστώς διαρκούς πολιορκίας και άγχους. Η σωστή απάντηση είναι μόνο η αποκαλούμενη boring effectiveness (βαρετή αποτελεσματικότητα). Λίγες ανακοινώσεις, πολλά σημεία σε ετοιμότητα, σταθεροί και χωρίς πολιτική παρέμβαση κανόνες εμπλοκής, απορρόφηση των όποιων εχθρικών επιθετικών εξάρσεων μεθοδικά, νηφάλια και χωρίς πανικό.

Τα ερωτήματα λοιπόν είναι καθαρά και απλά. Ως Ευρώπη και ΝΑΤΟ, θέλουμε να συνεχίσουμε να μετράμε αναχαιτίσεις στο γνωστό μοτίβο; Αναχαιτίσεις που μας κοστίζουν ο κούκος αηδόνι; Ή θα λειτουργήσουμε επιτέλους ορθολογικά και θα χτίσουμε ένα low-altitude mesh (χαμηλού ύψους αμυντικό πλέγμα) που ακυρώνει την αριθμητική του αντιπάλου και ανατρέπει την στρατηγική του; Και ως Ελλάδα, θα περιμένουμε την επόμενη κρίση για να αυτοσχεδιάσουμε ή επιτέλους θα αποφασίσουμε ότι η invisible defense (αόρατη άμυνα) είναι δημόσιο αγαθό, όπως το νερό και το ρεύμα και θα την χειριστούμε ανάλογα;

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr