Λύση ή προοίμιο της επόμενης κρίσης;

Η περίφημη υπόσχεση του Ντόναλντ Τραμπ ότι θα "τελειώσει τον πόλεμο στην Ουκρανία μέσα σε 24 ώρες" δεν διατυπώθηκε πρώτη φορά όταν επέστρεψε στον Λευκό Οίκο. Ήταν ένα από τα βασικά προεκλογικά του συνθήματα, επαναλαμβανόμενο σε κάθε δημόσια εμφάνιση. Μετά την ορκωμοσία του τον Ιανουάριο του 2025 το επανέφερε αυτούσιο  και κυρίως, χωρίς το παραμικρό ίχνος σχεδίου για το πώς ακριβώς σκοπεύει να το πετύχει.

Αυτό που ακολούθησε ήταν η συστηματική διάλυση κάθε δυτικής γραμμής άμυνας στο ουκρανικό. Ο Τραμπ δεν επεδίωξε συμβιβασμό. Επεδίωξε και επιδιώκει απεμπλοκή των ΗΠΑ. Και για να την επιτύχει, υιοθετεί πλήρως τη λογική ότι "κάτι πρέπει να δοθεί" στη Ρωσία. Δεν έχει σημασία αν αυτό το "κάτι" περιλαμβάνει παράνομα κατεχόμενες περιοχές, την ίδια την υπόσταση της Ουκρανίας ή το διεθνές δίκαιο. Σημασία έχει να τελειώνει η υπόθεση. Με τα minimum δυνατά κόστη και τα maximum κέρδη και τηλεοπτική κάλυψη!

Η επιλογή του J.D. Vance ως Αντιπροέδρου ήρθε να παγιώσει τη στροφή: λιγότεροι εξοπλισμοί, λιγότερη ανάμειξη, περισσότερη ρητορική ισορροπίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν ο πρώτος που άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να "παγώσει" η συζήτηση για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Ήταν επίσης εκείνος που απέφυγε συστηματικά να μιλήσει για επαναφορά των συνόρων του 1991. Η κλιμακούμενη ελαστικότητα των ΗΠΑ στις απαιτήσεις της Ρωσίας παρουσιάστηκε ως ρεαλισμός, αλλά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είχαν ήδη αρχίσει να ανησυχούν πολύ πριν εκδηλωθούν οι τελευταίες εξελίξεις.

Όλη αυτή η στάση από την διοίκηση Τραμπ, προφανώς αυτή έγινε αντιληπτή ως de facto παραχώρηση στη ρωσική αφήγηση περί "νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην Ευρώπη", ενώ η Ουκρανία ορθότατα, την απέρριψε ως προσχηματική.

Οι εξελίξεις κορυφώθηκαν προχθές Δευτέρα 19 Μαΐου, όταν ο Πούτιν επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Τραμπ. Η συνομιλία διήρκεσε δύο ώρες και κατέληξε σε αμερικανική ανακοίνωση περί επικείμενων διαπραγματεύσεων. Όμως η Ρωσία έσπευσε να διαψεύσει τις προσδοκίες. Ούτε καν ημερομηνία έναρξης των διαπραγματεύσεων δεν προσδιόρισε. Αντί γι’ αυτό, επιβεβαίωσε πως το πρώτο βήμα θα είναι η "διαμόρφωση πρωτοκόλλου" για τους όρους και τις προϋποθέσεις ενός απλού παγώματος της σύγκρουσης. Όχι γενικής ειρήνευσης, αλλά απλής κατάπαυσης πυρός.

Η πραγματική στόχευση του Κρεμλίνου είναι διπλή. Πρώτον, η επιβεβαίωση των κεκτημένων: δηλαδή η de facto νομιμοποίηση της κατοχής σε Ντονμπάς, Χερσώνα και Ζαπορίζια (συν την Κριμαία) χωρίς απώλειες. Και δεύτερον κέρδος όσον το δυνατόν περισσότερου χρόνου. Η Μόσχα γνωρίζει καλά πως η Ουκρανία, χωρίς ισχυρή και συνεχή αμερικανική στήριξη, οδηγείται σε στρατιωτική και ενεργειακή εξάντληση. Η κατάπαυση πυρός υπό την προϋπόθεση μη αποχώρησης ρωσικών δυνάμεων από παράνομα κατεχόμενα εδάφη, ισοδυναμεί με σημαντική ενίσχυση των Ρωσικών θέσεων στο πεδίο και στο τραπέζι των τελικών διαπραγματεύσεων.

Εξίσου αποκαλυπτικές είναι και οι υπόλοιπες απαιτήσεις της Μόσχας για την κατάπαυση πυρός:

-Οριστική αποκήρυξη κάθε σχεδίου ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.

-Αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία από τις ΗΠΑ.

-Άρση όλων των δυτικών κυρώσεων που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή και τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

-Ανάκληση των ενταξιακών συνομιλιών Ουκρανίας–ΕΕ, ή τουλάχιστον πάγωμά τους επ’ αόριστο.

Όροι που θυμίζουν μεταπολεμικές συμφωνίες επιβεβλημένες σε ηττημένους, όχι διαπραγμάτευση μεταξύ δύο αντιπάλων που είναι σχεδόν ισοδύναμοι στο πεδίο. Το ότι αυτοί οι όροι γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από τον Λευκό Οίκο δεν φανερώνει πρόοδο προς την ειρήνη, αλλά παραίτηση από κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και υποχώρηση από όλες τις Δυτικές αρχές Δημοκρατίας.

Ο Τραμπ, σε αυτό το πλαίσιο, δεν λειτουργεί ως διαμεσολαβητής. Λειτουργεί, έστω και άθελά του, ως μέσο νομιμοποίησης των ρωσικών θέσεων. Δεν επιβάλλει προϋποθέσεις. Δεν πιέζει για αποχώρηση. Δεν εγγυάται ούτε την ασφάλεια της Ουκρανίας ούτε την ισορροπία στην ανατολική Ευρώπη. Το μόνο που επιδιώκει είναι να ανακηρυχθεί ειρηνοποιός και να κερδίσει το σχετικό Νόμπελ.

Ο Πούτιν, από την πλευρά του, γνωρίζει ακριβώς πώς να χειραγωγήσει έναν συνομιλητή που βλέπει την γεωπολιτική σαν μέσο προσωπικής καταξίωσης και αυτοπροβολής. Δείχνει διαλλακτικός, καθυστερεί επίτηδες, επινοεί νέες προϋποθέσεις και διατηρεί μόνιμα το πλεονέκτημα της πρωτοβουλίας. Αν ο Τραμπ συνεχίσει να του προσφέρει διπλωματικό οξυγόνο χωρίς ανταλλάγματα, το μόνο που θα έχει πετύχει είναι η αποδυνάμωση της Ουκρανίας χωρίς τυμπανοκρουσίες.

Η ειρήνη δυστυχώς, δεν χτίζεται με δηλώσεις, ή με αυταπάτες προσωπικών θριάμβων. Χτίζεται με ισορροπία ισχύος και με όρους που διασφαλίζουν όχι απλώς την παύση της βίας, αλλά και την αποτροπή επανάληψής της. Στη σημερινή συγκυρία, αυτό που προσφέρεται είναι μια ουτοπική και εύθραυστη "ειρηνευτική διαδικασία" που ξεκινά με ρωσικούς όρους και προορίζεται να αποτελματώσει την κατάσταση. Αν ο Πούτιν συνεχίσει να την ελέγχει και ο Τραμπ την διαφημίζει, κανείς δεν μπορεί να μιλά για "λύση". Μόνο για την πρόβα της επόμενης, ακόμη μεγαλύτερης, κρίσης. Με την προηγούμενη, να παραμένει ακόμα ανοιχτή…

Πέτρος Λάζος  
petros.lazos@capital.gr