Η Ευρώπη σε αμυντική παράκρουση

Αποτελεί παράδοξο πώς η Ευρώπη, από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και έπειτα, έχει καταφέρει κάτι που πριν λίγα χρόνια θα έμοιαζε αδιανόητο: να αναβαθμίσει την άμυνά της σε κεντρική πολιτική προτεραιότητα. Έπειτα από δεκαετίες νωχελικότητας, αυταπάτης και "στρατηγικής τύφλωσης", οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ανακάλυψαν ξαφνικά ότι δεν είναι όλα τα προβλήματα λογιστικά και ότι ο πόλεμος δεν αποτελεί απλώς φαντασίωση κάποιων ακραίων, αλλά μια υπαρκτή απειλή έξω από την πόρτα τους. Η αφύπνιση ήταν αναγκαία, και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Ωστόσο, η μονοδιάστατη εστίαση στην άμυνα είναι εξίσου λανθασμένη με την προγενέστερη στρατηγική αφέλεια. 

Η πρόσφατη έκθεση της ομάδας εργασίας υπό τον Μάριο Ντράγκι, που δημοσιεύτηκε με κάθε επισημότητα από την Κομισιόν, δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες. Ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ τονίζει με ξεκάθαρη γλώσσα πως η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο σε τανκς και μαχητικά, όσο κι αν κάποιοι επιμένουν να το αγνοούν. Οι πραγματικές προκλήσεις που θέτει είναι πολύ βαθύτερες και συνδέονται άμεσα με το αν η Ένωση θα είναι ανταγωνιστική, παραγωγική και οικονομικά ισχυρή στο μέλλον.
Η έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη να επιτευχθεί ένα νέο επίπεδο οικονομικής ασφάλειας, να προωθηθεί η καινοτομία και να κατακτηθεί επιτέλους η ενεργειακή αυτονομία. Αντί όμως η Ευρώπη να εστιάζει σε αυτά τα θέματα με τη σοβαρότητα και την αποφασιστικότητα που επιβάλλουν οι περιστάσεις, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί φαίνεται να έχουν τυφλωθεί από τις στρατιωτικές ανάγκες. Η αλήθεια είναι πικρή: όσο η Ένωση αναλώνεται στο να αυξάνει στρατιωτικές δαπάνες και να παρακολουθεί αγχωμένη την εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία, παραμελεί τα βασικά, τα θεμελιώδη στοιχεία που εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητά της σε βάθος χρόνου. 

Αν η Ευρώπη αποτύχει οικονομικά, τότε καμία στρατιωτική δύναμη δεν θα μπορέσει να τη διασώσει από τις συνέπειες. Χωρίς ισχυρή οικονομία και πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη, καμία στρατηγική αυτονομία δεν μπορεί να υπάρξει, πόσο μάλλον να σταθεί ως πυλώνας της παγκόσμιας πολιτικής. Ο Ντράγκι προειδοποιεί για τον κίνδυνο της αδράνειας στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις: η ενιαία αγορά πρέπει να ολοκληρωθεί, οι κανόνες ανταγωνισμού να τηρούνται απαρέγκλιτα, η παραγωγικότητα να αυξηθεί με επενδύσεις στην τεχνολογία, και η ενεργειακή πολιτική να απεγκλωβιστεί από τις εύκολες λύσεις του παρελθόντος, όπως η εξάρτηση από τρίτες χώρες, με πρώτη φυσικά τη Ρωσία. 

Είναι ακριβώς η εμμονή στην άμυνα που σήμερα απειλεί να αποπροσανατολίσει την Ευρώπη από τους υπόλοιπους κρίσιμους τομείς. Το είδαμε ξεκάθαρα με την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία: η βιαστική και σπασμωδική απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο δεν συνοδεύτηκε από μια αντίστοιχη στρατηγική επενδύσεων σε εναλλακτικές λύσεις, με αποτέλεσμα μια Ευρώπη να καταφεύγει σε πανάκριβες λύσεις ανάγκης, που προκάλεσαν πληθωριστική κρίση και οικονομική αστάθεια. Η επιμονή στη στρατιωτική πτυχή της κρίσης, αγνοώντας τη συνολική πολιτική που απαιτείται για τη βιώσιμη αντιμετώπιση, μετατρέπει ένα θεμελιώδες γεωπολιτικό στοίχημα σε επικίνδυνη πολιτική αφέλεια. 

Αυτό ακριβώς είναι το τεράστιο λάθος που επισημαίνει η έκθεση Ντράγκι: η υπερβολική προσοχή στην άμυνα μπορεί να κάνει την Ευρώπη να χάσει τη μεγάλη εικόνα. Και η μεγάλη εικόνα δεν είναι άλλη από το ότι η πραγματική δύναμη μιας ενωμένης Ευρώπης πηγάζει πρώτα και κύρια από την οικονομική της ευρωστία, την κοινωνική της συνοχή, την τεχνολογική της πρωτοπορία και την ικανότητά της να δημιουργεί πλούτο. Χωρίς αυτά, η Ευρώπη θα παραμείνει ένας γεωπολιτικός κομπάρσος, όσες φρεγάτες και αεροπλάνα κι αν διαθέτει. 

Η άμυνα, όσο αναγκαία και αν είναι, δεν αρκεί από μόνη της για να εξασφαλίσει το μέλλον. Χρειάζεται ένα συνολικό στρατηγικό όραμα που θα συνδυάζει την ισχύ της άμυνας με μια σύγχρονη, ανταγωνιστική και πραγματικά ανεξάρτητη ευρωπαϊκή οικονομία. Είναι καιρός οι Βρυξέλλες να ξυπνήσουν από τον στρατηγικό τους λήθαργο και να ακούσουν πραγματικά τον Ντράγκι. Διαφορετικά, όταν το καταλάβουν, ίσως είναι πια πολύ αργά. Και το τίμημα τότε θα είναι δυσβάστακτο και μη αναστρέψιμο. Και σίγουρα όχι μόνο οικονομικό....

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr