Το ακριβότερο μάθημα που δόθηκε ποτέ

Οι εκλογές του Ιανουαρίου 2015 αποτελούν πλέον ένα ιστορικό ορόσημο για τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Ήταν η στιγμή που οι πολίτες, εξαντλημένοι από την πολυετή λιτότητα και τις αλλεπάλληλες μνημονιακές δεσμεύσεις, εμπιστεύτηκαν ένα κόμμα που υποσχόταν ανατροπή των δεδομένων. Το αποτέλεσμα αυτής της επιλογής, ωστόσο, κάθε άλλο παρά δικαίωσε τις ελπίδες τους. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, υπό την ηγεσία του Αλέξη Τσίπρα, απέτυχε να υλοποιήσει τις υποσχέσεις της, με τον τυχοδιωκτισμό και τις παράλογες απαιτήσεις της από τους δανειστές (σεισάχθεια για όλους, perpetual bonds, παραβίαση κανόνων ΕΚΤ κ.λπ.) να προδικάζουν την αποτυχία.

Το πρώτο εξάμηνο του 2015 υπήρξε καταστροφικό για την Ελλάδα. Η σκόπιμη κωλυσιεργία στις διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς, η συνεχής απειλή ρήξης και η χαοτική διαχείριση οδήγησαν τη χώρα σε ύφεση -0,4%, έναντι θετικών προσδοκιών για ανάπτυξη 2,9% στις αρχές του έτους. Η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά με τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος τον Ιούλιο, το οποίο όχι μόνο όξυνε την αβεβαιότητα, αλλά αποτέλεσε τον καταλύτη για την επιβολή capital controls. Η φυγή καταθέσεων ξεπέρασε τα 40 δισεκατομμύρια ευρώ, αφήνοντας το τραπεζικό σύστημα σε κρίσιμη κατάσταση. Ως αποτέλεσμα, οι περιορισμοί στις τραπεζικές συναλλαγές και στις αναλήψεις μετρητών παρέλυσαν την οικονομική δραστηριότητα, με τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές να αντιμετωπίζουν πρωτοφανή προβλήματα ρευστότητας. Παράλληλα, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 13,2 δισεκατομμύρια ευρώ μέσα σε επτά μήνες, ενισχύοντας την ασφυκτική πίεση στην οικονομία. Η περίοδος αυτή ανέδειξε την έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού, ενώ οι χειρισμοί της κυβέρνησης είχαν ως αποτέλεσμα να επιδεινωθούν οι συνθήκες, αντί να ανακουφιστεί η κοινωνία.

Η περίοδος διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ δεν χαρακτηρίστηκε μόνο από την οικονομική αποτυχία, αλλά και από σοβαρές θεσμικές παρεκτροπές. Η συνεχής προσπάθεια χειραγώγησης της δικαιοσύνης, οι πολιτικοί συμβιβασμοί που βασίζονταν στην εξυπηρέτηση μικροκομματικών συμφερόντων και η εσκεμμένη καλλιέργεια κοινωνικών διχασμών, υπονόμευσαν την αξιοπιστία των δημοκρατικών θεσμών. Οι αποτυχημένες προσπάθειες ελέγχου των μέσων ενημέρωσης, όπως ο διαγωνισμός για τις τηλεοπτικές άδειες, ανέδειξαν μια επικίνδυνη διάθεση συγκεντρωτισμού που παραπέμπει σε καθεστωτικές πρακτικές. Την ίδια στιγμή, οι αλλεπάλληλες ανακολουθίες και οι αντιφάσεις της κυβερνητικής πολιτικής υπονόμευσαν περαιτέρω την εμπιστοσύνη των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα, ενώ η διεθνής εικόνα της χώρας υπέστη ανυπολόγιστη ζημιά.

Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ υπήρξαν εξίσου επώδυνες με τις άμεσες. Το τρίτο μνημόνιο, που υπεγράφη το καλοκαίρι του 2015, όχι μόνο δεν ήταν αναγκαίο, αλλά επέβαλε στη χώρα δεσμεύσεις που καταδίκασαν την ελληνική οικονομία σε παρατεταμένη λιτότητα. Με πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ έως το 2022 και 2,2% έως το 2060, η ελληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε όρους που περιόρισαν δραματικά τα περιθώρια οικονομικών ελιγμών. Το μακροπρόθεσμο κόστος του τρίτου μνημονίου, συμπεριλαμβανομένων των χαμένων επενδύσεων, της υπονόμευσης της ανάπτυξης και της επιδείνωσης του χρέους, ξεπερνά τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Η λεγόμενη "καθαρή έξοδος" από τα μνημόνια το 2018 ήταν στην πραγματικότητα ένα επικοινωνιακό τέχνασμα, καθώς η χώρα συνέχισε να βρίσκεται υπό στενή εποπτεία και οικονομικούς περιορισμούς, πληρώνοντας το τίμημα ενός πολιτικού τυχοδιωκτισμού που επηρέασε, επηρεάζει και θα επηρεάζει γενιές ολόκληρες.

Δέκα χρόνια μετά, τα διδάγματα από τις επιλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015 και τα γεγονότα που ακολούθησαν παραμένουν ιδιαίτερα επίκαιρα και με τεράστια σημασία. Η πολιτική αφέλεια, η έλλειψη ρεαλισμού και η προσκόλληση σε ιδεολογικές φαντασιώσεις έχουν βαρύτατο τίμημα. Οι πολίτες, που εμπιστεύτηκαν τις υποσχέσεις για άμεση ανακούφιση και σκίσιμο των μνημονίων, βρέθηκαν αντιμέτωποι με σκληρότερες συνθήκες λιτότητας, οικονομική ασφυξία και θεσμική αποδόμηση. Η εμπιστοσύνη προς το πολιτικό σύστημα υπονομεύθηκε, καθώς οι αντιφάσεις, οι ανακολουθίες και τα επικοινωνιακά τεχνάσματα άφησαν βαθιές πληγές. Την ίδια στιγμή, η διεθνής αξιοπιστία της χώρας υπέστη ανεπανόρθωτη ζημιά, γεγονός που δυσχέρανε τις προσπάθειες επιστροφής στην ανάπτυξη και στις αγορές.

Το 2015 είναι ένα ορόσημο που δεν έχει απλώς ιστορική αξία, αλλά και πρακτική σημασία. Θα υπενθυμίζει πάντα ότι η ευθύνη απέναντι στους πολίτες δεν μπορεί να εξαντλείται σε επικοινωνιακά τεχνάσματα και εύκολες λύσεις. Η πολιτική απαιτεί σοβαρότητα, σχέδιο και την ικανότητα προσαρμογής στην πραγματικότητα. Το Α' εξάμηνο του 2015 θα θυμίζει ότι οι λαϊκίστικες σειρήνες ηχούν πάντα δελεαστικά, αλλά το κόστος για όποιον τις ακολουθήσει, θα είναι πάντα τεράστιο και δυσβάσταχτο!

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr