Αν δεν φουσκώσουν οι αριθμοί, δεν φουσκώνουν τα πορτοφόλια

Η διαρκής αντιπαράθεση για το κατά πόσο οι αριθμοί πρέπει να ευημερούν πριν γίνουν αισθητές πραγματικές βελτιώσεις στην καθημερινότητα των ανθρώπων, δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι μεταξύ ιδεολογιών. Στον πραγματικό κόσμο το ΑΕΠ, η παραγωγικότητα, η ανεργία, ο πληθωρισμός και τα μακροοικονομικά μεγέθη λειτουργούν σαν τεκμήρια της ρεαλιστικής εικόνας μιας οικονομίας. Και αποτελεί συχνό φαινόμενο, πολλές φορές να αγνοείται το γεγονός πως χωρίς μια σταθερή και ισχυρή οικονομική βάση, η όποια προσπάθεια αναδιανομής πόρων, επιδομάτων ή κοινωνικής προστασίας είναι μία κατάσταση προσωρινή και βραχύβια. Μια βόλτα στα σύννεφα, μία υπόσχεση που δίνεται και τηρείται, χωρίς  καμία συνέχεια και χωρίς ουσιαστικά, μακροχρόνια αποτελέσματα. Το πράγμα είναι απλό: είναι εφικτό να αγνοήσουμε τους αριθμούς; Όχι, εκτός αν θέλουμε να παραδοθούμε στην γνωστή, αφελή αντίληψη πως η ευημερία γεννιέται από ευχολόγια ή λεφτόδεντρα. 

Βέβαια, η απλή βελτίωση των μακροοικονομικών δεικτών δεν μεταφράζεται ποτέ σε άμεση ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης του μέσου πολίτη. Η απόσταση ανάμεσα στα στατιστικά ευρήματα και στη βελτίωση του πραγματικού βίου είναι παρούσα και συχνά σημαντική. Από ένα σημείο του δρόμου και ύστερα, η θεωρία με την πράξη θα συμβαδίσουν, είναι μαθηματικά βέβαιο. Αλλά μέχρι τότε υπάρχει διαφορά φάσης μεταξύ τους. Η διάρκεια δε της καθυστέρησης οφείλεται πάντα στον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις επιλέγουν να αξιοποιήσουν τα θετικά στοιχεία. Π.χ. αν περιοριστούν στην επίτευξη του στόχου με διατήρηση δημοσιονομικής ισορροπίας και κάποιες (επιφανειακές συνήθως) βελτιώσεις, χωρίς να κατευθύνουν επενδύσεις σε λειτουργικούς θεσμούς, υποδομές, παιδεία και αξιοκρατικές φορολογικές πρακτικές, ή να λάβουν υπόψη τις συνθήκες που επικρατούν την δεδομένη στιγμή στην εκάστοτε οικονομία τότε, αφενός ο συγχρονισμός θα καθυστερήσει περισσότερο, αφετέρου η μερίδα του λέοντος της ευημερίας θα συσσωρευτεί σε λίγα χέρια, αφήνοντας για μεγάλο διάστημα μεσαία τάξη και ασθενέστερους, να παρακολουθούν πεινασμένα από μακριά. 

Με δυο λόγια, η ενσωμάτωση των μακροοικονομικών επιτυχιών στην καθημερινή ζωή προϋποθέτει χρόνο, αλλά πολύ συχνά οι κοινωνίες είναι ανυπόμονες και απαιτείται μαεστρία ώστε αυτός ο χρόνος να έχει την μικρότερη δυνατή διάρκεια. Οι πτωτικοί δείκτες ανεργίας π.χ., δεν μετασχηματίζονται αυτόματα σε αξιοπρεπείς μισθούς ή σε ένα σταθερό κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας. Αυτό όμως, δεν καθιστά τη μείωση της ανεργίας και την επιτυχία των στόχων, περιττά. Αντίθετα, προσφέρουν το θεμέλιο για τη χάραξη της βέλτιστης στρατηγικής· χωρίς σταθερούς δείκτες κινδυνεύουμε να εφαρμόσουμε πολιτικές χωρίς μέλλον, που θα μοιάζουν με άμμο που παρασύρεται από τους ανέμους των διεθνών γεωπολιτικών, υγειονομικών, οικονομικών κ.λπ., κρίσεων. 

Το κρίσιμο ερώτημα, προφανώς είναι ο τρόπος με τον οποίο μετασχηματίζουμε μια ενθαρρυντική μακροοικονομική εικόνα σε απτή κοινωνική πρόοδο. Οι δείκτες αποτελούν εργαλεία, όχι στόχο αυτό καθαυτό. Μια οικονομία με ελεγχόμενο πληθωρισμό, ουσιαστική σταθερότητα και ποιοτική εξωστρέφεια προσφέρει τη δυνατότητα υλοποίησης σοβαρών μεταρρυθμίσεων. Σε περιβάλλοντα όπου η οικονομία πάλλεται από αβεβαιότητα και ανισορροπίες, οι κοινωνικές πολιτικές αναλώνονται σε διαχειριστικές ακροβασίες, καθώς η έλλειψη πόρων και η εύθραυστη εμπιστοσύνη των επενδυτών περιορίζουν το περιθώριο ουσιαστικής παρέμβασης. 

Ας πάρουμε ως παράδειγμα την αγορά εργασίας. Η δημιουργία θέσεων απασχόλησης μπορεί να αυξήσει τους "σωστούς" αριθμούς, όμως αν αυτές οι θέσεις χαρακτηρίζονται από προσωρινότητα ή μισθούς που μόλις επιτρέπουν την επιβίωση, ο μέσος πολίτης δεν πείθεται πως διανύει εποχή ευημερίας. Εδώ χρειάζεται πολιτική βούληση για συστηματική ενίσχυση της κατάρτισης, τεχνολογική αναβάθμιση, κινήσεις που θα δώσουν στο ανθρώπινο δυναμικό ευκαιρίες ανέλιξης. Την ίδια στιγμή όμως, είναι απόλυτα αναγκαίο να υπάρχει σταθερότητα τιμών, η οποία αυτόματα απαιτεί αύξηση παραγωγικότητας. Για να επιτευχθεί αυτό το δίδυμο αποτέλεσμα, χρειάζεται ιδιαίτερη ικανότητα, σφαιρική και πλήρης αντίληψη του υπάρχοντος οικονομικού περιβάλλοντος και ευρεία, αγοραία εμπειρία. Ώστε να υπάρξει το αναγκαίο "κύμα επενδύσεων". Διαφορετικά, η ζημιά που πιθανόν να προκληθεί, θα είναι δυνητικά πολύ μεγαλύτερη από τα όποια κέρδη έρθουν. 

Δεν αρκεί λοιπόν απλώς οι αριθμοί να λάμπουν στα δελτία εκτέλεσης προϋπολογισμού και τις ανακοινώσεις των στατιστικών αρχών. Χρειάζεται προνοητικότητα ώστε η ανάπτυξη να μην υπηρετεί μόνο στενούς αριθμητικούς στόχους και ειδικά συμφέροντα, αλλά να δημιουργεί προϋποθέσεις πραγματικής ανάπτυξης για όλο το κοινωνικό σύνολο. Όταν οι πολιτικές αξιοποιούν τα θετικά μακροοικονομικά στοιχεία ως πυξίδα και όχι ως έπαθλο, τότε οι αριθμοί παύουν να είναι ένα ιδεολογικό πρόταγμα μιας προόδου στο χαρτί. Μετατρέπονται σε εργαλεία για μία καλύτερη και συνεχώς βελτιούμενη καθημερινότητα. 

Σε τελική ανάλυση, η ισχυροποίηση της οικονομίας δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί ένα τεχνοκρατικό επίτευγμα. Είναι η βάση πάνω στην οποία θα στηριχθεί και θα οικοδομηθεί μια κοινωνία που θα προσφέρει πολυποίκιλη και ευρεία γκάμα ευκαιριών. Όσο πιο δημιουργικά και υπεύθυνα αξιοποιείται η ισχύς των αριθμών, τόσο πιο σύντομα θα φανούν τα αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής. Αυτό πρέπει να γίνει αντιληπτό από όλους. Τόσο απ’ αυτούς που εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να αντιμετωπίζουν τους αριθμούς ως ιδεολογική αγκύλωση, όσο κι από εκείνους που αφιερώνονται αποκλειστικά και κοντόφθαλμα στην καλή πορεία των δεικτών. Οι πρώτοι δεν έχουν παρά ν’ αναρωτηθούν, με ποιον άλλο τρόπο εκτός των αριθμών θα μπορέσουν να υλοποιήσουν τις προσδοκίες ελπίδας που ευαγγελίζονται και οι δεύτεροι να συνειδητοποιήσουν ότι οι αριθμοί δημιουργούν τον πραγματικό κόσμο και δεν υπάρχουν μόνο στα θεωρητικά κιτάπια!

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr