Τα όρια ΕΕ και ευρώ δοκιμάζονται για μία ακόμη φορά!

Η οικονομική κρίση που η ελληνική "περήφανη διαπραγμάτευση" έκανε γνωστή σε όλον τον πλανήτη με το μάλλον προσβλητικό ακρωνύμιο PIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία) έπληξε τις περιφερειακές οικονομίες της Ευρώπης στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας και αποτέλεσε την πρώτη σοβαρή πρόκληση για τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαχείρισή της κατέστη δυνατή, χάρη στην, κατά τις εκάστοτε ανάγκες, μεσολάβηση και προσαρμοστικότητα Βερολίνου και Παρισιού κι αποκάλυψε τις σοβαρές θεσμικές και πολιτικές αδυναμίες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Αδυναμίες που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι καλύφθηκαν στο διάστημα που μεσολάβησε. Μία κατάσταση που η ΕΕ θα πληρώσει πολύ ακριβά στα ορατό μέλλον, λόγω της κρίσης που εκκολάφθηκε πριν μερικές εβδομάδες με το ξεκίνημα της πολιτικής ασυμφωνίας του κυβερνητικού συνασπισμού στη Γερμανία και διευρύνεται από τότε συνεχώς. Η κρίση αυτή είναι θεμελιακά διαφορετική από αυτή των PIGS και πλήττει τον πυρήνα της Ένωσης, μιας και έχει ως επίκεντρο τις δύο μεγαλύτερες οικονομίες της, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Τουλάχιστον προς το παρόν.

Επί της ουσίας δεν συμβαίνει τίποτε περισσότερο από την ανάδειξη της ανικανότητας του γερασμένου υπάρχοντος συστήματος να ανταποκριθεί σε δομικές αλλαγές, μεταβολές και προκλήσεις και ανάδειξη της αναπόφευκτης κλιμάκωσης των προβλημάτων, τα οποία μέχρι σήμερα κρύβονταν με συνεχή "κλοτσήματα στο ντενεκάκι". 

Η Γερμανία, πάλαι ποτέ υπόδειγμα ατσάλινης δημοσιονομικής πειθαρχίας και σταθερότητας, βρίσκεται αντιμέτωπη με πρωτοφανείς καταστάσεις. Το "σιωπηλό" χρέος ύψους 100 δισ. ευρώ που απεκάλυψε το ZEW (Zentrum für Europäische Wirtschaftsforschung - Κέντρο Ευρωπαϊκών Οικονομικών Ερευνών), αντιπροσωπεύει μόνο το ορατό μέρος  του παγόβουνου της ευρύτερης κρίσης, της οποίας μέρη αποτελούν πολλές άλλες "μεταρρυθμίσεις" και "ταχυδακτυλουργίες"! Όπως οι αλχημείες στον προϋπολογισμό του 2021 ή η μεταφορά των €60 δις στο Ταμείο για το Κλίμα και τον Μετασχηματισμό, αποφάσεις που χαρακτηρίστηκαν αντισυνταγματικές από το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης και οι οποίες έχουν διαταράξει την εμπιστοσύνη των Γερμανών στους θεσμούς. Μια εμπιστοσύνη που έχει ήδη δεχτεί βίαιο πλήγμα από την, εκ νέου συζητούμενη, εγκατάλειψη του δημοσιονομικού "φρένου χρέους" (Schuldenbremse), του θεμέλιου της γερμανικής οικονομικής φιλοσοφίας. Μια εμπιστοσύνη η απώλεια της οποίας θα μπορούσε να έχει διαλυτικές συνέπειες για την κοινωνική συνοχή,  τραγική δυνητική συνέπεια στην εποχή της ανόδου των ακραίων AfD (Alternative für Deutschland – Εναλλακτική για την Γερμανία και BSW (Bündnis Sahra Wagenknecht – Vernunft und Gerechtigkeit δηλ. Συμμαχία Ζάρα Βάγκενκνεχτ - Λογική και Δικαιοσύνη).

Με απλά λόγια, η Γερμανία πλέον βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα υπαρξιακό (κυριολεκτικά) ζήτημα του συστήματος εξουσίας και οργάνωσης της χώρας. Αυτού του τύπου  τα ζητήματα, σπανίως επιλύονται με εκλογές ή ομαλές διαδικασίες…

Το… πάρτι συνεχίζει η Γαλλία, που αντιμετωπίζει σοβαρότατα πολιτικά και δημοσιονομικά προβλήματα. Σε καμία περίπτωση βέβαια τόσο σημαντικά, όσο τα αντίστοιχα της Γερμανίας αλλά και αυτή φλερτάρει με την αστάθεια. Με πολύ λιγότερες πιθανότητες αυτή να επέλθει άμεσα όμως. Η συνταγματική και θεσμική οργάνωση του πολιτεύματος της επιτρέπουν αυτήν τη μικρή αισιοδοξία.

Τα μέτρα που πρότεινε η κυβέρνηση Μπαρνιέ για αύξηση φόρων και περικοπή δαπανών €60 δις (€40 δις περικοπές δαπανών και €20 δις αύξηση φόρων), πυροδότησαν έντονες αντιδράσεις τόσο από την κοινωνία, όσο και από τις αγορές και οδήγησαν στην πτώση της με αβέβαιη πολιτική συνέχεια. 

Με αποτέλεσμα οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων να αυξάνονται γρήγορα, αντικατοπτρίζοντας τους φόβους για τη μελλοντική σταθερότητα της οικονομίας και την προειδοποίηση της Moody’s για αδυναμία της γαλλικής κυβέρνησης να προωθήσει βιώσιμες μεταρρυθμίσεις, δεν βοηθούν οπωσδήποτε στη μείωση του κλίματος ανασφάλειας. Σαφέστατα η Γαλλία δεν είναι Ιταλία (λόγος Χρέος/ΑΕΠ 112% αντί 139%), αλλά το μεγάλο μέγεθος του δημοσιονομικού προβλήματος είναι πασιφανές. Την ώρα που οι λαϊκιστές, τόσο της Αριστεράς, όσο και της Ακροδεξιάς, ασκούν αφόρητες πιέσεις εναντίον οποιουδήποτε τολμήσει να αρθρώσει ορθολογικό οικονομικό λόγο. Πραγματικά δεν θέλω να σκέφτομαι τι θα συνέβαινε εάν η Λεπέν δεν φοβόταν μην κατηγορηθεί σαν παράγοντας αστάθειας, προ των προεδρικών εκλογών του 2027…

Η κρίση στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, αν και δύσκολα μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση μιας και πρόκειται για κλασική κατάσταση "too big to fail" και μάλιστα εις διπλούν, θα έχει ιδιαίτερα σοβαρές επιπτώσεις για την ΕΕ και (πολύ περισσότερο) την Ευρωζώνη. Η παραβίαση των δημοσιονομικών κανόνων από χώρες όπως η Γερμανία, που μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν τους πιο σθεναρούς υπερασπιστές τους, υπονομεύει την αξιοπιστία του συστήματος στο σύνολό του. Αυτές οι παρεκκλίσεις αυτονόητα πυροδοτούν φυγόκεντρες δυνάμεις, αυξάνοντας εκθετικά τους κινδύνους ξεσπάσματος μιας νέας σειράς σοβαρότατων δημοσιονομικών κρίσεων.

Πέρα από τις, ως έναν βαθμό συγκυριακές, δημοσιονομικές ανισορροπίες, η τρέχουσα κρίση αναδεικνύει τις διαρθρωτικές αδυναμίες της Ε.Ε. Η μείωση της βιομηχανικής παραγωγής, η στασιμότητα (για να το πούμε ευγενικά) στην καινοτομία και η αδυναμία ανταπόκρισης στις τεχνολογικές εξελίξεις ,επιδεινώνουν τη θέση της Ευρώπης σε μια ολοένα και πιο ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά. Η έκθεση Ντράγκι που καλεί σε επενδύσεις ύψους €1 τρις ετησίως, παραμένει σε θεωρητικό επίπεδο λόγω έλλειψης ηγεσίας, πολιτικής βούλησης και ενωτικού οράματος. Ενώ η αύξηση των αμυντικών δαπανών μοιάζει αναπόφευκτη, λόγω Τραμπ και Πούτιν.

Σε πολιτικό επίπεδο, όπου η κρίση συνοδεύεται από την άνοδο λαϊκίστικών κινημάτων και την εντεινόμενη πολιτική αστάθεια, το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο. Η Ευρώπη πρέπει είτε να επιλέξει το δρόμο των ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων και της ενίσχυσης της ενότητας, είτε να υποταχθεί στις εγγενείς της αντιφάσεις, μένοντας στο περιθώριο για πολύ καιρό, ίσως και για πάντα.

Ας ελπίσουμε ότι όλοι θα αντιληφθούμε πως σε αυτές τις καταστάσεις, η μοναδική διέξοδος με θετικό αποτέλεσμα είναι η μετατροπή της τρέχουσας κρίσης, από απειλή σε ευκαιρία. Ευκαιρία αναγέννησης του οράματος της Ευρώπης και των κοινωνιών μας. Διαφορετικά…

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr