Ισραήλ και Ιράν φέρνουν τη Μέση Ανατολή στα πρόθυρα της καταστροφής

Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2024, η ένταση ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν έχει φτάσει σε νέα επίπεδα, με τη σύγκρουση να επηρεάζει σημαντικά την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Το Ιράν έχει αυξήσει τις επιθέσεις του, επικεντρώνοντας κυρίως σε πυραυλικά πλήγματα που στοχεύουν ισραηλινές στρατιωτικές βάσεις και βασικές υποδομές. Αυτές οι επιθέσεις φαίνεται να αποτελούν κομμάτι μιας γενικότερης στρατηγικής πίεσης απέναντι στο Ισραήλ, καθώς η Τεχεράνη επιδιώκει να ισχυροποιήσει τη θέση της στην περιοχή, παρά τις κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί από τη Δύση.

Από την άλλη, το Ισραήλ δεν έχει ανταποδώσει άμεσα στις πυραυλικές επιθέσεις της προηγούμενης εβδομάδας. Ωστόσο, έχει ξεκινήσει χερσαίες επιχειρήσεις στον Νότιο Λίβανο, με στόχο τη μείωση της επιρροής της Χεζμπολάχ. Με την υποστήριξη της Τεχεράνης, αυτή συνεχίζει να αποτελεί σημαντική απειλή για τα βόρεια σύνορα του Ισραήλ, εξαπολύοντας επιθέσεις και οργανώνοντας επιθέσεις κατά των ισραηλινών δυνάμεων. Οι επιχειρήσεις του Ισραήλ αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της οργάνωσης και στην ενίσχυση της ασφάλειας στα σύνορά του, ώστε να καταστεί δυνατή η επιστροφή των κατοίκων στα βόρεια εδάφη του.

Η σύγκρουση, όμως, δεν περιορίζεται στο πεδίο της μάχης. Επεκτείνεται και στον κυβερνοχώρο. Τις τελευταίες εβδομάδες, και οι δύο χώρες έχουν εμπλακεί σε ένα μπαράζ (δημοσιοποιούμενων και μη) κυβερνοεπιθέσεων που στοχεύουν κρίσιμες υποδομές του αντιπάλου. Το Ιράν έχει καταφέρει να πλήξει σημαντικούς τομείς στο Ισραήλ, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στα δίκτυα ενέργειας και άλλες βασικές υπηρεσίες, με στόχο να διαταράξει την καθημερινότητα των πολιτών. 

Από την πλευρά του, το Ισραήλ έχει ανταποδώσει με κυβερνοεπιθέσεις που στοχεύουν τις ιρανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, επιδιώκοντας να αποδιοργανώσει τις επιχειρήσεις του Ιράν και να αποδυναμώσει την επικοινωνία του. Η χρήση drones, επίσης, έχει αναδειχθεί ως κεντρικό στοιχείο σε αυτήν τη σύγκρουση. Το Ιράν χρησιμοποιεί drones για συλλογή πληροφοριών πάνω από εδάφη με ισραηλινή παρουσία, ενώ το Ισραήλ εκμεταλλεύεται την εξαιρετικά προηγμένη τεχνολογία που διαθέτει στον τομέα, επίσης για συλλογή πληροφοριών, παρακολουθήσεις και στρατηγικά χτυπήματα.

Η επιρροή του Ιράν στη σύγκρουση μέσω οργανώσεων όπως η Χεζμπολάχ προσδίδει μια περιφερειακή διάσταση στον πόλεμο. Η Τεχεράνη συνεχίζει να υποστηρίζει ανοιχτά τη συγκεκριμένη οργάνωση, παρέχοντας στρατιωτική εκπαίδευση και εξοπλισμό, διατηρώντας έτσι την απειλή για το κράτος του Ισραήλ. Αυτό από την πλευρά του, στοχεύει στη διασφάλιση της ασφάλειάς στην επικράτειά του. Στην περιφερειακή σκηνή, αρκετές αραβικές χώρες έχουν έρθει πιο κοντά στο Ισραήλ τα τελευταία χρόνια, κάτι που αποδυναμώνει τη θέση του Ιράν στην περιοχή. Η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, κρατά πλέον μια σαφώς πιο ουδέτερη στάση, μεταβάλλοντας τις περιφερειακές συμμαχίες. Μάλιστα μέσα στο Σαββατοκύριακο, υπήρξαν πληροφορίες πως προτείνει τη σύναψη ειρήνης με τη δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους υπό την προστασία και την εγγύησή της. Εάν επαληθευτούν, η κατάσταση θα αλλάξει άρδην.

Εν τω μεταξύ, στο ευρύτερο διπλωματικό επίπεδο, η κατάσταση παραμένει αδιέξοδη. Καμία από τις δύο πλευρές δεν φαίνεται διατεθειμένη να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Το Ισραήλ επικεντρώνεται στο να αντιμετωπίσει την ιρανική απειλή μέσω στρατιωτικών μέσων, ενώ το Ιράν συνεχίζει να ενισχύει τους συμμάχους του στην περιοχή. Οι διεθνείς προσπάθειες διαμεσολάβησης, αν και υπάρχουν, δεν έχουν καταφέρει να φέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα.

Παρά τις εκκλήσεις από τα Ηνωμένα Έθνη, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες για ηρεμία, η ένταση παραμένει ψηλά. Και σημαίνοντα ρόλο στην αναστάτωση έχουν η Ρωσία και η Κίνα, που συνεχίζουν να στηρίζουν το Ιράν, δυσκολεύοντας τις προσπάθειες για μια πιο συνολική διπλωματική λύση.

Ένα από τα σημαντικότερα ανοιχτά ζητήματα αποτελεί το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η Τεχεράνη συνεχίζει να εμπλουτίζει ουράνιο, κάτι που αυξάνει τις ανησυχίες του Ισραήλ και της διεθνούς κοινότητας ότι το Ιράν πλησιάζει στην απόκτηση πυρηνικών όπλων. Το Ισραήλ θεωρεί ότι μια πυρηνικά εξοπλισμένη Τεχεράνη αποτελεί υπαρξιακή απειλή και δεν αποκλείει το ενδεχόμενο στρατιωτικών επιθέσεων για να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη. Ξέρει όμως κιόλας ότι, εάν αναλάβει δράση τώρα, οι συνέπιες μπορεί να είναι κατακλυσμιαίες.

Η αναβίωση της συμφωνίας του 2015 (Joint Comprehensive Plan of Action-JCPOA) παραμένει ένα κρίσιμο θέμα στις διεθνείς συνομιλίες, όμως παρά τις προσπάθειες των ΗΠΑ και της Ευρώπης, η πρόοδος είναι ελάχιστη. Το Ιράν αρνείται να επιστρέψει στους όρους της συμφωνίας, περιπλέκοντας περαιτέρω την κατάσταση και αυξάνοντας την πιθανότητα μιας ευρύτερης στρατιωτικής αντιπαράθεσης.

Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στο Ιράν συνεχίζουν να ασκούν πίεση στην οικονομία της χώρας. Οι κυρώσεις, ειδικά στον ενεργειακό τομέα, έχουν περιορίσει τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, καταβαραθρώνοντας το Ιρανικό ΑΕΠ αλλά και αυξάνοντας το κόστος ζωής και ενισχύοντας την κοινωνική δυσαρέσκεια στη Δύση. Υπάρχουν έντονες αντιδράσεις παντού, με τους πολίτες να διαμαρτύρονται για την οικονομική κατάσταση και να ζητούν αλλαγές.

Το Ιράν, προσπαθώντας να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις των κυρώσεων, ενισχύει τη συνεργασία του με χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, οι οποίες του προσφέρουν οικονομική στήριξη. Ωστόσο, οι εσωτερικές πιέσεις αυξάνονται. Την ίδια στιγμή, το Ισραήλ βρίσκεται επίσης υπό οικονομική πίεση, λόγω της ανάγκης για αυξημένες αμυντικές δαπάνες και της συνεχούς στρατιωτικής επιφυλακής στα βόρεια σύνορά του. Μέχρι τώρα η (απόλυτα φιλελεύθερη) ισραηλινή οικονομία αντέχει και παρουσιάζει αναπτυξιακές τάσεις, αλλά δύσκολα θα τις διατηρήσει για περισσότερο χρόνο εάν π.χ. συνεχιστούν οι πυραυλικές επιθέσεις (καλό το Iron Dome, αλλά κοστίζει τα μαλλιοκέφαλά του).

Συνολικά, οι προοπτικές για την αποκλιμάκωση της σύγκρουσης παραμένουν μάλλον ζοφερές. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις συνεχίζονται, η διπλωματία έχει αποτύχει να φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα, και η διεθνής κοινότητα φαίνεται ανίκανη να αποτρέψει περαιτέρω κλιμάκωση. Χρειάζεται να αναληφθούν νέες δράσεις με μη συμβατικά σκεπτικά, πριν είναι αργά. Διαφορετικά οι πύλες της Κόλασης θα ανοίξουν διάπλατες και δύσκολα θα κλείσουν…

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr