Ελλάδα -Τουρκία: Έντασης και Διπλωματίας, γωνία!

Οι συνεχείς συναντήσεις μεταξύ Κυριάκου Μητσοτάκη και Recep Tayyip Erdogan, μετά την επανεκλογή τους το 2023, έχουν προσδώσει μία νέα δυναμική στην βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Παρά τη μακρόχρονη ιστορία εχθρότητας, προστριβών και εντάσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, είναι σαφές ότι η σημερινή γεωπολιτική πραγματικότητα τις οδηγεί σε πιο συγκρατημένες θέσεις και ουσιαστικές συζητήσεις. Αυτό εξάλλου δείχνουν και οι συχνότατες συναντήσεις των δύο ηγετών, έξι τον αριθμό, σε αυτό το δεκαοκτάμηνο.

Μία από τις πλέον καθοριστικές, αυτή της συνάντησης τους στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, τον Ιούλιο του 2023. Όντας και οι δύο πρόσφατα εκλεγμένοι και με άφθονο πολιτικό χρόνο διαθέσιμο, μπόρεσαν να συζητήσουν σε πραγματικά ήρεμο κλίμα. Αυτή η συνάντηση έθεσε τα θεμέλια για έναν πιο παραγωγικό διάλογο, μακριά από την έντονη προεκλογική ρητορική και τις αντιπαραθέσεις του παρελθόντος. Ο Έλληνας πρωθυπουργός τόνισε τότε τη σημασία της αποκλιμάκωσης και της προώθησης ενός εποικοδομητικού διαλόγου με βάση το διεθνές δίκαιο, κάτι που ο Τούρκος ομόλογός του αποδέχτηκε σε πρακτικό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή συνέχισε να αποφέρει καρπούς κατά την επίσκεψη του Μητσοτάκη στην Άγκυρα τον Δεκέμβριο του 2023, όπου συζητήθηκαν μέτρα για την αποφυγή στρατιωτικών προκλήσεων και την ενίσχυση της επικοινωνίας σε διπλωματικό επίπεδο.

Κεντρικό σημείο στις συζητήσεις αυτές προφανώς η Ανατολική Μεσόγειος, το Αιγαίο και το μεταναστευτικό, ενίοτε συνοδευόμενα το Κυπριακό, δηλαδή τα πεδία όπου επί χρόνια επικρατούσε ένταση λόγω των τουρκικών παραβιάσεων ή/και υπερβολών. Η Ελλάδα επιμένει ότι η μόνη βιώσιμη λύση είναι η τήρηση του διεθνούς δικαίου και των υφιστάμενων συνθηκών. 

Η τουρκική πλευρά φαίνεται να αντιλαμβάνεται πλέον και αυτή ότι η αποφυγή κλιμάκωσης είναι προς αμοιβαίο συμφέρον με την επανεκκίνηση των διερευνητικών συνομιλιών να αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη. Οι προσπάθειες για μείωση της στρατιωτικής δραστηριότητας στο Αιγαίο, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες  υπογραμμίζουν την διάθεση για συνεννόηση, απομακρύνοντας το φάσμα ενός "θερμού επεισοδίου", το οποίο θα μπορούσε να πλήξει βάναυσα το (εξαιρετικά κρίσιμο και για τις 2 χώρες) τουριστικό προϊόν τους.

Κρίσιμος καταλύτης για την βελτίωση των σχέσεων απετέλεσε ο σεισμός που έπληξε την Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2023. Η άμεση ελληνική αντίδραση, με την αποστολή διασωστικών ομάδων και σημαντικής ανθρωπιστικής βοήθειας, έγινε δεκτή με ευγνωμοσύνη από την τουρκική πλευρά. Αυτή η "σεισμική διπλωματία" δημιούργησε ένα θετικό κλίμα, το οποίο θύμισε την αντίστοιχη προσέγγιση μετά τους σεισμούς του 1999. Μέσα από αυτή την πράξη αλληλεγγύης, οι δύο χώρες βρήκαν την ευκαιρία να βάλουν στην άκρη τις διαφορές τους και να εστιάσουν στις αξίες της ανθρωπιάς και της αλληλοβοήθειας.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, επιδιώκοντας να ενισχύσει τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπό τον όρο ότι η Τουρκία θα σεβαστεί τις αρχές του διεθνούς δικαίου και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών-μελών. Η ελληνική κυβέρνηση, με την ενεργό της συμμετοχή στα ευρωπαϊκά φόρα, δείχνει ότι επιθυμεί την προώθηση μιας πιο σταθερής και ειρηνικής περιοχής, αλλά πάντα με βάση τον σεβασμό των αρχών και των διεθνών συνθηκών. Οι συζητήσεις για ζητήματα εμπορίου και μετανάστευσης, που εντάθηκαν στα τέλη του 2023, δείχνουν ότι υπάρχει ένα θετικό κλίμα για περαιτέρω διαπραγματεύσεις, παρά τις υφιστάμενες δυσκολίες.
Οι προσδοκίες από τις συνεχιζόμενες συναντήσεις Μητσοτάκη και Ερντογάν είναι αισιόδοξες. Η Ελλάδα, με μια συνεπή και υπεύθυνη εξωτερική πολιτική, προσπαθεί να διατηρήσει την ειρήνη και να προωθήσει λύσεις μέσω του διαλόγου και της διπλωματίας. Η στήριξη σε αρχές όπως το διεθνές δίκαιο, η προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων και η αποφυγή της στρατιωτικής κλιμάκωσης αποτελούν θεμέλια για την πολιτική της χώρας. Παράλληλα, η Ελλάδα φαίνεται να παίζει έναν ενεργό ρόλο στην ενίσχυση των σχέσεων Τουρκίας-Ε.Ε., αλλά πάντα θέτοντας ως όρο τον σεβασμό των κανόνων που διέπουν την διεθνή τάξη.

Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν και είναι πολλές. Τα θέματα της ΑΟΖ, οι γκρίζες ζώνες (την ύπαρξη των οποίων η Ελλάδα δεν αποδέχεται αλλά η Τουρκία επιμένει να θέτει), το Κυπριακό που η Τουρκία να επιμένει τα τελευταία χρόνια στην λύση των δύο κρατών, ενώ η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία διατηρούν σταθερή την θέση τους για μία διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, κάθε άλλο παρά εύκολα σε επίλυση ζητήματα είναι. Όλα απαιτούν εξαιρετικά προσεκτική διπλωματική και πολιτική διαχείριση, με καμία λύση να μην είναι απλή ή εύκολα αποδεκτή από όλα τα μέρη και όλα να μπορούν εύκολα να αναδειχθούν σε θρυαλλίδες καταστροφικών εκρήξεων.

Η ελληνική στάση απέναντι στην Τουρκία χαρακτηρίζεται από σταθερότητα, υπευθυνότητα και σεβασμό στις αρχές του διεθνούς δικαίου και οι συνεχείς συναντήσεις Μητσοτάκη και Ερντογάν, αν και δεν λύνουν άμεσα τα μακροχρόνια προβλήματα, έχουν δημιουργήσει ένα σαφώς θετικότερο κλίμα διαλόγου και συνεργασίας. Ταυτόχρονα η Ελλάδα, με την ευφυή στρατηγική της, έχει καταφέρει να προωθήσει τα συμφέροντά της ευρύτερα διεθνώς, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο ξεκάθαρο σήμα ότι η ειρήνη και η σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή, αποτελούν τον μοναδικό αποδεκτό στόχο. Δυστυχώς όμως, αν δεν σημειωθούν σύντομα αξιοσημείωτες πρόοδοι σε κάποια, έστω, από τα κύρια προβλήματα, η κατάσταση ηρεμία θα αλλάξει. Και θ’ αλλάξει απότομα και βίαια.
Αυτό καλό είναι να το θυμούνται όλοι! Ένθεν, κακείθεν σε όλες τις πλευρές! Αν μ’ εννοείτε…

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr