Το ελαιόλαδο, ο Χάγιεκ και ο Κέινς

Του Κώστα Στούπα

Το ελαιόλαδο, ο Χάγιεκ και ο Κέινς

Πριν δυο εβδομάδες τηλεφώνησα σε ένα φίλο από την Καλαμάτα από το κτήμα του οποίου προμηθευόμαστε ελαιόλαδο. Δεν υπάρχει σταγόνα, μου είπε. Η παρατεταμένη ξηρασία έχει κάνει τις ελιές να μοιάζουν με ζαρωμένα ρεβίθια.

"Αυτή τη στιγμή οι τιμές παίζουν πάνω από 10 ευρώ το κιλό. Υπολόγισε δηλαδή γύρω στα 170 ευρώ ο τενεκές.

Θυμάσαι παλαιότερα που τους αγοράζαμε με 50-55 ευρώ;"

Περίμενε, μου είπε, δεν έχουμε αρχίσει ακόμη να μαζεύουμε. Σε μια δυο εβδομάδες μπορεί να γίνει κανένα θαύμα...

Προχθές μου τηλεφώνησε ο ίδιος για να μου πει πως οι τιμές καταρρέουν γιατί η Ισπανία είχε μεγαλύτερης της αναμενόμενης παραγωγή και εδώ η μετεωρολογική υπηρεσία δίνει βροχές για τις επόμενες μέρες. Η τιμή αυτήν τη στιγμή έχει πέσει στα 6 ευρώ το κιλό. Μπορεί να τη δούμε και χαμηλότερα.

Πέρυσι η τιμή του ελαιόλαδου εκτοξεύθηκε από τα 3 ευρώ το κιλό περί τα 10. Αν κάθε Έλληνας (με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία) καταναλώνει 12 κιλά ελαιόλαδο τον χρόνο κάθε μέρα πρέπει να καταναλώνει περί τα 33 γραμμάρια.

Άρα μια τετραμελής οικογένεια που κατά μέσο όρο καταναλώνει 4 κιλά τον μήνα, παλαιότερα ξόδευε 12 ευρώ τον μήνα για ελαιόλαδο και πέρυσι έφτασε να ξοδεύει 40 ευρώ τον μήνα. Σε ετήσια βάση αντί για 144 ευρώ ξόδεψε περίπου 480.

Επειδή όμως δεν υπήρξε καμιά επιδότηση της τιμής του ελαιόλαδου, η κατανάλωση τον χρόνο που πέρασε μειώθηκε κατά 40%.

Η χώρα που καθορίζει την τιμή του ελαιόλαδου είναι η Ισπανία, η οποία παράγει περίπου 1,5 εκατ. τόνους.

Από τα 3,2 εκατ. τόνους της παγκόσμιας παραγωγής η Ισπανία παράγει το 1,5 εκατ. και ακολουθούν η Ιταλία με την Ελλάδα από 300 χιλ. τόνους, η Τουρκία με 210 χιλ. και η Τυνησία με 140 χιλ. τόνους.

Αν θέλουμε να έχουμε μια τάξη μεγέθους της ελληνικής αγοράς ελαιόλαδου, όταν η τιμή είχε 3 ευρώ το κιλό ήταν περί τα 900 εκατ., όταν είχε 16 ευρώ ήταν μεγαλύτερη όχι αναλογικά, γιατί η παραγωγή είχε μειωθεί.

Όσοι παρακολουθούν τις ειδήσεις και γνωρίζουν τα μεγέθη και τις τιμές, όταν είδαν πριν λίγες μέρες τις βροχές στην Ισπανία, δεν έμειναν στις καταστροφές της Βαλένθια, αλλά φρόντισαν να σπρώξουν ό,τι είχε απομείνει από την περσινή παραγωγή σε τιμές 16 και 17 ευρώ το κιλό.

Τώρα που η τιμή έχει πέσει κάτω από τα 10, όλοι περιμένουν να αγοράσουν χαμηλότερα και αυτό θα πιέσει ακόμη περισσότερο τις τιμές.

Όσοι πιστεύουν πως τα ακραία καιρικά φαινόμενα οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, λογικό είναι να πιστεύουν πως αυτά που έγιναν πέρυσι μπορεί να επαναληφθούν. Θα προσπαθήσουν λοιπόν να το εκμεταλλευτούν.

Οι αυξομειώσεις της τιμής του ελαιόλαδου όμως αποτελούν το πρακτικότερο και διδακτικότερο μάθημα οικονομικών.

Οι δυο σχολές οικονομικών

Στον κόσμο υπάρχουν δυο σχολές οικονομικών, η σχολή της Προσφοράς και η σχολή της Ζήτησης. Μια τρίτη σχολή, του Μαρξ και του Λένιν που βασίζονταν στο σλόγκαν "από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, στον καθένα με βάση τις ανάγκες του", εξέπνευσε μαζί με την ΕΣΣΔ και την Κίνα του Μάο.

Η σχολή της προσφοράς πιστεύει πως μια οικονομία και κατά συνέπεια και μια κοινωνία για να ευημερεί χρειάζονται να υπάρχουν τα κατάλληλα κίνητρα που εξασφαλίζουν την αυξημένη προσφορά αγαθών.

Η σχολή αυτή πιστεύει πως η χαμηλή φορολογία επειδή εξασφαλίζει υψηλότερα κέρδη για τους παραγωγούς είναι σωστό κίνητρο. Από την άλλη πλευρά οι πολλές ρυθμίσεις, η κρατική γραφειοκρατία και έλεγχοι δεν είναι.

Για τη σχολή αυτή οι υψηλές αποταμιεύσεις και η σωστή του διαχείριση από τις τράπεζες είναι σωστό κίνητρο ευημερίας, το ίδιο οι χρεοκοπίες και οι κατασχέσεις όσων δεν μπορούν να επιστρέψουν τα δάνεια που πήραν. Η σχολή αυτή πιστεύει πως οι επιδοτήσεις είτε των καταναλωτών είτε των επιχειρηματιών καταστρέφουν τις υγιείς βάσεις της οικονομίας και της ευημερίας.

Με λίγα λόγια η σχολή της προσφοράς πιστεύει πως ο πλούτος και ευημερία του συνόλου δεν προκύπτει από τα αισθήματα κοινωνικής αλληλεγγύης, αλλά όταν ο καθένας επιδιώκει ιδιοτελώς το ατομικό του συμφέρον.

Ο παραγωγός ελαιόλαδου π.χ. δεν μας πουλάει καλό και φθηνό λάδι για λόγους χριστιανικής αγάπης ή αριστερής κοινωνικής ή πολιτικής συνείδησης, αλλά γιατί αν μας πουλήσει ακριβό και σκάρτο οι πελάτες θα πάνε στον διπλανό παραγωγό να αγοράσουν.

Για τη σχολή της προσφοράς, ο πλούτος και η ευημερία προκύπτουν από την ελεύθερη αγορά και τον ελεύθερο ανταγωνισμό που ευνοούν την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.

Η άλλη σχολή όπως είπαμε ονομάζεται σχολή της Ζήτησης και πατέρας ήταν ο  John Maynard Keynes.

Το βασικό δόγμα του Κεϊνσιανισμού είναι πως η ανάπτυξη και ευημερία προκύπτουν αν  υπάρχει ζήτηση. Όταν δεν υπάρχει ζήτηση, η προσφορά μένει απούλητη και  οι επιχειρήσεις θα καταρρέουν.

Για τον σκοπό αυτό οι σοσιαλδημοκράτες που την ασπάζονται θεωρούν πως είναι σωστό από οικονομικής άποψης να φορολογείς αυτούς που βγάζουν περισσότερα και να μοιράζεις επιδόματα σε αυτούς που βγάζουν λιγότερα ή καθόλου.

Η σκέψη αυτή στηρίζεται στη διαπίστωση πως οι πλούσιοι δεν ξοδεύουν όλα όσα βγάζουν αλλά αποταμιεύουν ένα σημαντικό μέρος. Κατά τη σκέψη αυτή η ζήτηση παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Άρα, αν τα πάρουμε από τους πλούσιους και δώσουμε στους φτωχούς η ζήτηση θα αυξηθεί και όλοι στο τέλος θα είναι ευχαριστημένοι.

Το μοντέλο αυτό κάποιες φορές έχει λειτουργήσει. Μετά από κάποιο διάστημα όμως οι πλούσιοι δεν έχουν κίνητρο να δουλεύουν περισσότερο άλλα όσο τους επιτρέπει η μικρότερη δυνατή φορολόγηση. Από την άλλη πλευρά οι φτωχότεροι δεν έχουν κίνητρα να επιδιώξουν να εργαστούν ή να μορφωθούν περισσότερο προκειμένου  να κερδίσουν περισσότερα.

Έτσι συνηθίζουν στη τεμπελιά.

Αυτά σε ό,τι αφορά τις δυο σχολές. Οι πολιτικοί σαν οι επαγγελματίες της διαχείρισης των κοινών μέσω της προσέλκυσης των ψήφων αγαπούν περισσότεροι τον Κέινς.

Ο λόγος είναι απλός. Σε μια κοινωνία αναδιανομής πλούτου, αυτός που τον αναδιανέμει συνήθως κερδίζει τα περισσότερα.