Ο Τραμπ, ο Σπρίνγκστιν και ο Λάνθιμος

Του Κώστα Στούπα 

1) Ο Τραμπ, ο Σπρίνγκστιν και ο Λάνθιμος

_{In the day we sweat it out on the streets}

_{Of a runaway American dream}

_{At night we ride through the mansions of glory}

_{In suicide machines…}

_{Born to Run, Bruce Springsteen, 1975}

Έχουμε αναλύσει πολλές φορές τους λόγους που αποδεικνύουν πως έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο ανακατατάξεων, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και γεωπολιτικών.

Επίσης έχουμε αναφέρει αρκετές φορές τις ενδείξεις που κάνουν την ιστορική περίοδο που διανύουμε να μοιάζει με εκείνη των δεκαετιών του ’20 και του ’30. Την περίοδο ευημερίας με δανεικά που τερματίστηκε με το κραχ του ’29 και εκείνη που ακολούθησε με την άνοδο των πολιτικών Άκρων σε πολλές χώρες.

Η άνοδος των Άκρων οδήγησε στη δημιουργία του Άξονα από τις αναθεωρητικές δυνάμεις της εποχής και τον πόλεμο που ακολούθησε για την αναδιανομή της ισχύος και του πλούτου στον πλανήτη.

Αυτό είναι το χειρότερο από τα πιθανά σενάρια. Το καλύτερο είναι η περίοδος "Αταξίας" στην οποία έχουμε εισέλθει να μοιάζει με εκείνη των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Ήτοι να τελειώσει χωρίς κάποιον μεγάλο πόλεμο.  

Ο διχασμός μεταξύ συντηρητικών και προοδευτικών που βιώνουμε σήμερα με την άνοδο του εθνολαϊκισμού από την μια πλευρά και του ανερμάτιστου "δικαιωματισμού" από την άλλη, έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με τα κινήματα αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’60 που συγκρούστηκαν με τον μεταπολεμικό θρησκευτικοπολιτικό συντηρητισμό.

To φάντασμα πάνω από τις δημοκρατίες

Αν υπάρχει σήμερα ένα φάντασμα που πλανιέται πάνω από τις δυτικές δημοκρατίες είναι το ερώτημα αν η  Δύση έχει τεθεί σε αμετάκλητη τροχιά παρακμής.

Οι πόλεμοι της Ρωσίας στη Γεωργία και την Ουκρανία καταδεικνύουν πως αυτό πιστεύουν στο Κρεμλίνο οι οπαδοί της Ευρασιατικής κοσμοθεωρίας. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι νεοθωμανικές ονειρώξεις της Τουρκίας.

Πίσω απ’ όλα αυτά η Κίνα μοιάζει να είναι περισσότερο πιστή στο μαρξιστολενινιστικό δόγμα  πως: "οι αστοί θα μας δώσουν το σκοινί με το οποίο θα τους κρεμάσουμε".

Η Κίνα συνεχίζει να δυναμώνει οικονομικά, τεχνολογικά και εξοπλιστικά μέσω των εξαγωγών φθηνών προϊόντων στη Δύση, εισάγοντας τεχνολογία και τεχνογνωσία. Διεισδύει οικονομικά στην Αφρική, τη Νότια Αμερική και προβάλει την κοσμοθεωρία πως δεν χρειάζεται δημοκρατία και ελεύθερη αγορά προκειμένου να επιτευχθεί ευημερία.

Κίνα, Ρωσία και Τουρκία κατηγορούν τις δυτικές δημοκρατίες για διάβρωση και εκφυλισμό των θεσμών και ηθών. Στις απόψεις αυτές βρίσκουν ευήκοα ώτα κατηγορίες συντηρητικών ακόμη και μέσα στις δυτικές δημοκρατίες.

Η αμφισβήτηση της ασφάλειας των συμμάχων της Δύσης στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής με την επιθετική παρουσία σε πολλά σημεία χειραγωγούμενων από το Ιράν στρατιωτικών και παραστρατιωτικών δυνάμεων αποτελεί "καρφί στο μάτι" της  μέχρι πρότινος κυριαρχίας των ΗΠΑ και της Δύσης. Το ίδιο και η αποτυχία των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ όπως και η αδυναμία των Δυτικών να επιβάλουν κάποια τάξη στη Λιβύη.

Η φυγή των ΗΠΑ (και των δυτικών δημοκρατιών) από το Αφγανιστάν με τον εξευτελιστικό τρόπο που έγινε, θυμίζει τον τρόπο που αποχώρησαν από το Βιετνάμ μετά την ήττα τους το 1973. Η φωτογραφία του πλήθους που σπρώχνονταν στην ταράτσα της αμερικάνικης πρεσβείας στη Σαϊγκόν να σκαρφαλώνει στο ελικόπτερο που αιωρούνταν από πάνω, κατά την εκκένωση, στοίχειωσε τη δεκαετία του ’70.  

Όπως και σήμερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’70 το κλίμα στις ΗΠΑ και τις δυτικές δημοκρατίες ήταν απαισιόδοξο. Σκάνδαλα όπως το Γουότεργκεϊτ είχαν πληγώσει το γόητρο των δημοκρατικών θεσμών.

Είχε προηγηθεί η δεκαετία του ’60 με την νεανική αμφισβήτηση, τη διεκδίκηση δικαιωμάτων για τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους, του μαύρους και τα θύματα της αποικιοκρατίας.

Οι ΗΠΑ, όπως είπαμε, είχαν χάσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ το οποίο προσχώρησε στα κομμουνιστικά καθεστώτα. Μετά την Αίγυπτο, στη Λιβύη και στο Ιράκ είχαν γίνει ανατροπές των φιλοδυτικών καθεστώτων τα οποία αντικαταστάθηκαν από αριστερόστροφες  δικτατορίες.

Λίγο αργότερα στο Ιράν ο φιλοδυτικός Σάχης θα ανατρεπόταν από τους μουλάδες του Χομεϊνί.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 είχαμε την πετρελαϊκή κρίση, όπου οι χώρες του ΟΠΕΚ εξαιτίας της υποστήριξης των δημοκρατιών στο Ισραήλ είχαν κηρύξει εμπάργκο.

"Στον αντίποδα της ήττας στο Βιετνάμ και της ταπείνωσης από το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, και εν μέσω πληθωρισμού και κρίσης πετρελαίου, η δυσπιστία προς την κυβέρνηση διαπέρασε την αμερικανική κοινωνία..." γράφει ο Thomas Borstelmann στο βιβλίο του "The 1970s: A New Global History from Civil Rights to Economic Inequality”.

Η Δύση βρισκόταν σε οικονομική, πολιτική και ηθική κρίση. Η ΕΣΣΔ αποκτούσε επιρροή σε χώρες της Αφρικής όπως η Αγκόλα και η Αιθιοπία όπου στους εμφύλιους επικράτησαν κομμουνιστές αντάρτες με τη στήριξη της ΕΣΣΔ και την άμεση υποστήριξη της Κούβας.

Στην Ευρώπη η αριστερά ήταν πανίσχυρη. Στην Ιταλία το ΚΚ ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα. Αριστερές εξτρεμιστικές οργανώσεις όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες έφτασαν μέχρι να απαγάγουν και να δολοφονήσουν τον Άλντο Μόρο, αρχηγό κυβερνόντος κόμματος των  Χριστιανοδημοκρατών.

Στη Γερμανία η "RAF" ή "Μπάαντερ Μάινχοφ" κατάφερε να απαγάγει και να δολοφονήσει μεταξύ άλλων και τον πρόεδρο των βιομηχάνων.

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄70 ελάχιστοι ήταν αυτοί που πίστευαν πως οι ΗΠΑ και οι δημοκρατίες θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό με την ΕΣΣΔ.

Born To Run

Η τέχνη (στην εκδοχή της μαζικής ποπ κουλτούρας) ως απόσταγμα του πνεύματος που κυριαρχεί σε κάθε εποχή, καταφέρνει να εκφράζει καλύτερα αυτό το κλίμα.

Μετά τις νεανικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του ’60 που κατέληξαν σε αδιέξοδο, στη δεκαετία του ’70 κυριαρχούσε η αγωνία για το μέλλον και ο φόβος για το άγνωστο.

Αυτός ίσως είναι και ο λόγος της μεγάλης επιτυχίας της κινηματογραφικής ταινίας "Jaws", στην Ελλάδα προβλήθηκε με τίτλο "Τα σαγόνια του Καρχαρία".  Σε μια ήσυχη λουτρόπολη από τα σκοτεινά βάθη της θάλασσας όπου είναι άγνωστο τι κρύβεται, εμφανιζόταν ένας καρχαρίας που κατασπάραζε αμέριμνους καλοζωισμένους τουρίστες.

Την ίδια περίοδο από τις λαϊκές γειτονιές της Νέας Υόρκης ξεκίναγε ο νεαρός Μπρους Σπρίνγκστιν ο οποίος σε αντίθεση με του Jeferson Airplane, Jimi Hendrix, Jim Morrison τη δεκαετία του ’60 που ζητούσαν επανάσταση, έρωτα και υποστήριζαν το Χο Τσι Μινχ, με τραγούδια όπως το "Born To Run",  μιλούσε για το χαμένο αμερικανικό όνειρο και την αυτοκτονική διάθεση κάποιου που κάθε βράδυ κάνει κόντρες με αυτοκίνητα.

Η κρίση και ο φόβος της δεκαετίας του ’70 έφεραν μια στροφή στον ατομισμό, την εργατικότητα και την επιχειρηματικότητα.

Ιστορικοί όπως ο Borstelmann περιγράφουν τις υπόγειες διεργασίες της κοινωνίας που μετάλλαξαν τις κολεκτιβιστικές διεκδικήσεις της δεκαετίας του ’60 στις νεοφιλελεύθερες ατομιστικές απαιτήσεις της δεκαετίας του ’80.

Η κρίση και η απογοήτευση της δεκαετίας του ’70 οδήγησαν στην επανάσταση του Ρήγκαν και της Θάτσερ τη δεκαετίας του ’80.

Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη όχι μόνο δεν κατέρρευσαν μπροστά στη ΕΣΣΔ αλλά με αποκρατικοποιήσεις και την απορρύθμιση των αγορών προκάλεσαν τέτοια οικονομική έκρηξη, την οποία η "Σοβιετία" δεν μπόρεσε να ακολουθήσει.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 η ΕΣΣΔ κατέρρεε και η Κίνα προκειμένου να αποφύγει την ίδια τύχη, υιοθετούσε το καπιταλιστικό μοντέλο οικονομίας, ανοίγοντας τις πόρτες στις δυτικές επιχειρήσεις. Το καθεστώς της Κίνας προσλάμβανε δυτικούς να βοηθήσουν στην πολιτική μεταρρύθμιση και Αμερικανούς τραπεζίτες να στήσουν την οικονομία.

Σήμερα, η εικόνα έχει ανατραπεί. Η Δύση είναι φορτωμένη με χρέη, δημογραφικά έχει γεράσει και γεωπολιτικά ο ρόλος της ως χωροφύλακας της Υδρογείου υποχωρεί. Επίσης οι εκρηκτικές τεχνολογικές εξελίξεις δημιουργούν ανατροπές που φοβίζουν.

Πιστεύω πως αυτό είναι το πρίσμα υπό το οποίο θα πρέπει να δούμε ταινίες όπως η υποψήφια φέτος  για 11 Όσκαρ,  του Γιώργου  Λάνθιμου "The Poor Things" ή την υποψήφια για 13 όσκαρ "Οπενχάιμερ" του Κρίστοφερ Νόλαν.

Στην ταινία του δικού μας Λάνθιμου πρωταγωνιστεί μια έγκυος γυναίκα που χάνει τον εγκέφαλό της σε ένα ατύχημα. Ο  γιατρός την επαναφέρει στη ζωή αντικαθιστώντας τον κατεστραμμένο εγκέφαλο με τον εγκέφαλο του μωρού της. Αναβιώνει κάτι σαν γίγαντας με μυαλό μωρού όπως μοιάζουν π.χ. η τεχνητή νοημοσύνη στα χέρια της ανθρωπότητας και η επερχόμενη επανάσταση της σχεδίασης ανθρώπων με κατά παραγγελία χαρίσματα και υπερφυσικές δυνατότητες.

Στην ταινία του Οπενχάιμερ περιγράφεται ο αγώνας δρόμου της Δύσης περί τα τέλη του β’ Π.Π. να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, προκειμένου να έχει το μεταπολεμικό πλεονέκτημα της κυρίαρχης δύναμης. Αν και ο Νόλαν είναι ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης τα τελευταία χρόνια, πιστεύω πως φέτος ο δικός μας Λάνθιμος θα επικρατήσει κατά κράτος στα Όσκαρ.

Ο Λάνθιμος είναι παραγνωρισμένος στην Ελλάδα γιατί η χώρα μας σαν μια χώρα της περιφέρειας του παγκόσμιου χωριού πορεύεται στον μικρόκοσμό της. Αυτός πραγματεύεται βαθύτερα υπαρξιακά και κοσμοϊστορικά θέματα με ένα απόκοσμο, γοτθικό ύφος μαγικού ρεαλισμού.

Αν λοιπόν το σενάριο πως η περίοδος που διανύουμε μοιάζει με την περίοδο του ’20 και του ’30 που οδήγησε στον παγκόσμιο πόλεμο είναι το κακό σενάριο, το καλό είναι αυτό που υποστηρίζει πως μοιάζει με την περίοδο του ’60 και του  ’70 που οδήγησε στην επανάσταση της δεκαετίας του ’80.

Το ’80 η Δύση δεν επικράτησε δια της ισχύος των όπλων όπως στον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, αλλά δια της αναγέννησης της δημοκρατίας και του καπιταλισμού μέσω της δημιουργικής καταστροφής. Επίσης, αν υπάρχει μια συμβουλή από τη δεκαετία του ’70 είναι πως οι ολιγαρχίες καταρρέουν εσωτερικά αρκεί κάποιος να έχει την πολυτέλεια να αντέξει περισσότερο.

2) Απορίες σχετικά με τον Χαβιέρ Μιλέι

Καλημέρα κ. Στούπα,

Εδώ και πολλούς μήνες παρακολουθώ άρθρα, αναλύσεις (πχ. Economist) και ειδήσεις σχετικά με τον τωρινό πρόεδρο της Αργεντινής και τις πολιτικές που προωθεί.

Ωστόσο, δυσκολεύομαι να κατασταλάξω ως προς τη σοβαρότητα του, αλλά και την καταλληλόλητα των πολιτικών που προωθεί προς ψήφιση.

Εξηγούμαι: Από τη μία οι λαϊκίστικες πρακτικές που εφάρμοσε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, αλλά και η μάλλον "δογματική" προσέγγισή του ως προς τον οικονομικό φιλελευθερισμό μου προκαλούν αρνητική εντύπωση (ωστόσο δείχνουν βάθος γνώσης σε αντίθεση με τον Τραμπ). Από την άλλη, η κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεών του φαίνεται να είναι στη σωστή κατεύθυνση (χωρίς να έχω μπει σε λεπτομέρειες), λογικά υπάρχει επιτελείο που τον υποστηρίζει και η αποφασιστικότητα που δείχνει για την υλοποίηση του προγράμματός του με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο (ειδικά έχοντας την ελληνική εμπειρία όπου οι μεταρρυθμίσεις εκφυλίζονται και αναβάλλονται ή ψηφίζονται και δεν εφαρμόζονται).

Βλέπω επίσης τη διάθεσή του να κάνει κάποιες υποχωρήσεις (τακτικής) προκειμένου να περάσει αλλαγές στρατηγικής σημασίας για την χώρα του.

Τα παραπάνω βέβαια αποτελούν αποτέλεσμα μίας σχετικά επιφανειακής ανάλυσης.

Θα μπορούσατε, να μας δώσετε την δική σας οπτική - άποψη;

Ευχαριστώ!

Δημήτρης Παπαγεωργίου

Απάντηση: Υπάρχουν σημεία που ταυτίζεται με τον Τραμπ όπως π.χ. οι εκτρώσεις και η οπλοκατοχή και σημεία που αποκλίνει όπως ο οικονομικός και εμπορικός προστατευτισμός που υιοθετεί ο Τραμπ. Ο Μιλέι μειώνει δραστικά το κράτος και τις κρατικές δαπάνες προκειμένου να δώσει χώρο στον ιδιωτικό τομέα να ανθίσει. Ο Τραμπ μείωσε τη φορολογία χωρίς να μειώσει τις δαπάνες, γι’ αυτό εκτίναξε ελλείμματα και χρέος όπως κάνουν και αριστερόστροφοι δημοκρατικοί.

Έκανε πολλά "καραγκιοζιλίκια" για να κερδίσει τις εκλογές, αλλά στην εποχή της ελαφρότητας που επιβάλει η κυριαρχία της εικόνας και των κοινωνικών δικτύων ίσως είναι ο μόνος δρόμος που οδηγεί στην εξουσία. Αυτός ενδεχομένως είναι και ένας λόγος που οι σοβαροί άνθρωποι αποφεύγουν την πολιτική.

Νομίζω πως σε 1-2 χρόνια θα έχουμε εικόνα αν τα ριζοσπαστικά μέτρα που εφαρμόζει θα έχουν αποτέλεσμα. Αν έχουν, θα ακολουθήσουν και άλλες χώρες παρόμοιο δρόμο.

Συμφωνώ, πως εν αντιθέσει με τον Τραμπ που εμφανίζει σημάδια πομπώδους άγνοιας, αμοραλισμού και συναισθηματικής ανισορροπίας ο Μιλέι εμφανίζει συγκροτημένη σκέψη με πολιτικές και οικονομικές αρχές.

Αλλά μηδένα προ του τέλους μακάριζε... Τους πολιτικούς πρέπει να τους κρίνει κάποιος εκ του αποτελέσματος και όχι εκ των προθέσεων.

kostas.stoupas@capital.gr