Ο Κάλχας, ο Μίνσκι και η δίαιτα

Του Κώστα Στούπα 

Ο Κάλχας, ο Μίνσκι και η δίαιτα

Κάποιος που είναι υπέρβαρος και αντί για 70 κιλά ζυγίζει 110, δεν σημαίνει πως μόλις προσπαθήσει να περπατήσει θα σωριαστεί στο έδαφος. Ακόμη και 150 κιλά να φτάσει ενδεχομένως να μπορεί να μετακινείται...

Αν ο ίδιος σωματότυπος παραπατήσει, άλλες συνέπειες θα έχει αν είναι 70 κιλά, άλλες αν είναι 120 και άλλες αν είναι 150 κιλά.

Επιπλέον, οι αποστάσεις που μπορεί ο καθένας να διανύσει και οι ταχύτητες είναι διαφορετικές. Επίσης, ο οργανισμός κάποιου που έχει φυσιολογικό βάρος για 20 χρόνια, παρουσιάζει άλλη κατάσταση από αυτόν που έχει το διπλάσιο από το φυσιολογικό...

Όταν κάποιος καταναλώνει περισσότερες θερμίδες απ’ όσες χρειάζεται νιώθει μια ευφορία. Αν το κάνει συχνά εθίζεται σε αυτή την ευφορία και αναζητά όλο και μεγαλύτερες δόσεις.

Τούτο συμβαίνει μέχρι το σημείο που θα καταρρεύσει και αν προλάβει ο γιατρός θα τον υποβάλλει σε κάποια αυστηρή δίαιτα η οποία τον πρώτο καιρό θα είναι βασανιστική.

Τα παραπάνω παραδείγματα αποτελούν μια προσπάθεια σχηματικής περιγραφής για τις πιθανές συνέπειες του αυξημένου χρέους.

Διάγουμε λοιπόν μια περίοδο που το παγκόσμιο χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) είναι πάνω από 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τουτέστιν, είμαστε υπέρβαροι και το παραμικρό παραπάτημα ενδέχεται να έχει καταστροφικές συνέπειες.

Εν αντιθέσει με ό,τι συνέβαινε παλιότερα τα τελευταία χρόνια το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί ταχύτερα από το ιδιωτικό, όχι μόνο λόγω πανδημίας, αλλά γιατί μετά την κρίση του 2008, οι κυβερνήσεις και οι Κεντρικές Τράπεζες τυπώνουν και ξοδεύουν περισσότερα προκειμένου να έχουν ευτυχισμένους ψηφοφόρους.

Ένα ενδεικτικό στοιχείο αυτής της κατάστασης είναι π.χ. ο ισολογισμός της Federal Reserve (Fed), της αμερικάνικης Κεντρικής Τράπεζας.

Στο τέλος του 2007, ο ισολογισμός της Federal Reserve ανερχόταν σε περίπου 0,9 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.

Στις 15 Νοεμβρίου 2023, η Federal Reserve διέθετε περιουσιακά στοιχεία αξίας περίπου 7,81 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.

Στο υψηλότερο σημείο στις αρχές του ΄22 ο ισολογισμός είχε ξεπεράσει τα 8,5 τρισ. δολάρια.

Οι πιο μεγάλες αυξήσεις έλαβαν χώρα κατά τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και της περίοδου της πανδημίας.

Τα 6-7 τρισ. που έχουν διαχυθεί αυτή την περίοδο μόνο από την αμερικανική τράπεζα στην οικονομία έχουν πολλαπλασιαστεί μέσω της τραπεζικής μόχλευσης.

Ανάλογες εξελίξεις έχουν σημειωθεί και στις άλλες Κεντρικές Τράπεζες. Αν κοιτάξει κάποιος το διάγραμμα της αύξησης του ισολογισμού των κεντρικών τραπεζών θα διαπιστώσει πως η άνοδος έχει ευθεία αντιστοιχία και με τις τιμές των ακινήτων και των μετοχών.

Όλα αυτά επιβεβαιώνουν την εκτίμηση  πως προκειμένου να απαλυνθούν οι συνέπειες της διεθνούς κρίσης του 2008 οι κεντρικές τράπεζες έχουν "φουσκώσει" τη διεθνή οικονομία με αρκετά τρισ. πλεονάζοντος χρήματος.

Το χρήμα αυτό κυκλοφορεί ακόμη και σε κάθε ευκαιρία αναζητά να τοποθετηθεί είτε σε ακίνητα, είτε σε μετοχές είτε στην κατανάλωση.

Το χρήμα αυτό είναι όμως δανεικό και τόσο η ζήτηση που έχει δημιουργήσει όσο και οι αποτιμήσεις των ακινήτων και των μετοχών πλασματικές. Π.χ. η αύξηση της ζήτησης σε όλο τον κόσμο, άρα και των εξαγωγών της Ελλάδας και της τουριστικής κίνησης, κατά ένα μέρος οφείλεται σε αυτή την τεράστια ρευστότητα που έχει δημιουργηθεί.

Οι κυβερνήσεις και οι Κεντρικές Τράπεζες υπολογίζουν πως κάποια στιγμή θα πετύχουν την "ομαλή προσγείωση". Δηλαδή, τη μείωση του ισολογισμού των κεντρικών τραπεζών και του χρέους χωρίς μεγάλη ύφεση και κατάρρευση των τιμών των μετοχών και των ακινήτων.

Οι αισιόδοξοι πιστεύουν πως θα το πετύχουν και οι απαισιόδοξοι πως δεν θα το καταφέρουν. Μεταξύ αυτών υπάρχουν και οι κερδοσκόποι που πιστεύουν πως όσο διαρκεί αυτή η κατάσταση πρέπει να επωφελούνται και ευελπιστούν πως θα προλάβουν να αποσυρθούν την κατάλληλη στιγμή.

Ο χρόνος που μια προσπάθεια ομαλής προσγείωσης μπορεί να αποδειχτεί ανώμαλη δεν μπορεί να προσδιοριστεί.

Οι ειδικοί στην οικονομική ιστορία και στην ιστορία των αγορών ονομάζουν τη στιγμή που κάποιος θα φωνάξει πως ο βασιλιάς είναι γυμνός και όλοι θα του δουν γυμνό,  δηλ. της αλλαγής της αντίληψης περί της κατάστασης, σαν "στιγμή Μίνσκι" (Minsky moment), προς τιμήν του Χάιμαν Μίνσκι που ανέλυσε αυτή την κατάσταση.

Σαν "στιγμή Μίνσκι" θεωρείται μια ξαφνική, μεγάλη κατάρρευση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων η οποία σηματοδοτεί το τέλος ενός ανοδικού κύκλου.

Σύμφωνα με την υπόθεση, η  ραγδαία αστάθεια προκύπτει επειδή για μια μεγάλη χρονική περίοδο οι μετέχοντες στις αγορές και την οικονομική δραστηριότητα καθώς  κερδίζουν διαρκώς ελαττώνουν τα μέτρα άμυνας. Ο εθισμός στα κέρδη μειώνει την αντίληψη του συνολικού κινδύνου της αγοράς και αυτό αυξάνει τις επενδύσεις με δανεικά αντί των μετρητών.

Η χρηματοδότηση των  επενδύσεων με δανεικά χρήματα  εκθέτει τους επενδυτές σε μια πιθανή κρίση ταμειακών ροών, η οποία μπορεί να ξεκινήσει σε μια σύντομη περίοδο μέτριας υποχώρησης  των τιμών των περιουσιακών στοιχείων.

Το οριακό σημείο που μια υποχώρηση των τιμών αντί για ευκαιρία μετατρέπεται σε κατάρρευση είναι στο σημείο όπου οι ταμειακές ροές που δημιουργούνται από τα περιουσιακά στοιχεία δεν επαρκούν πλέον για την εξόφληση του χρέους που χρησιμοποιήθηκε για την απόκτηση αυτών των περιουσιακών στοιχείων.

Αυτό, όπως το περιγράφει ο Μίνσκι στο βιβλίο του για τον Κέινς,  συνήθως συμβαίνει λίγο πριν ".. οι μάντεις διακηρύξουν πως  ο επιχειρηματικός κύκλος έχει εξαλειφθεί [και] τα χρέη μπορούν να πληρωθούν ..."

Καλή χρονιά!

kostas.stoupas@capital.gr