Ο τελευταίος πόλεμος για την ενέργεια…

Του Κώστα Στούπα 

1) Ο πόλεμος για την ενέργεια...

Γράφαμε τις προάλλες πως το πλάνο της Ευρώπης για ολοκλήρωση της ενεργειακής μετάβασης μέχρι το 2050 μοιάζει με προαναγγελία οικονομικής εξόντωσης των χωρών και οικονομιών που έχουν σαν κύρια πηγή εσόδων την  εξόρυξη και εξαγωγή υδρογονανθράκων όπως η Ρωσία, οι χώρες του Κόλπου κλπ.

Η ανάδειξη δε του εισαγόμενου από τη Ρωσία  φυσικού αερίου σαν τη βασική  πηγή ενέργειας που θα στηρίζει την ενεργειακή μετάβαση, μοιάζει με την παράδοση ενός γεμάτου όπλου για φύλαξη στα χέρια ενός υποψηφίου για εκτέλεση θύματος...

Σύμφωνα με τα σχέδια μετά την εισβολή στην Ουκρανία, φέτος θα μειωθεί κατά 30% η εισαγωγή ρωσικού αερίου στην Ε.Ε. και σε μια πενταετία θα έχει εκμηδενιστεί.

Υπάρχουν βέβαια αρκετοί που αμφισβητούν το σχέδιο της ενεργειακής μετάβασης σαν ένα αποτελεσματικό και ρεαλιστικό. Ο βασικός κορμός του πολιτικού, επιστημονικού και επιχειρηματικού κόσμου όμως το έχει αποδεχτεί.

Το πιθανότερο είναι πως οι χώρες και τα συμφέροντα που θα ζημιωθούν από την ενεργειακή απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες θα στηρίζουν "κάτω από το τραπέζι" φορείς και έρευνες που υποστηρίζουν  τις απόψεις τους.

Το ίδιο συμβαίνει και από την άλλη πλευρά όπου περί τις ΑΠΕ έχουν αρχίσει ήδη να δημιουργούνται ισχυρά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

Αν υπάρχει κάποια ένσταση εναντίον του σχεδίου της ενεργειακής μετάβασης, αυτό έχει να κάνει με το τελικό κόστος της ενέργειας που θα παράγεται καθώς εκτός των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταϊκών χρειάζονται σοβαρές επενδύσεις σε μονάδες αποθήκευσης και ένα ιδιαίτερα εκτεταμένο δίκτυο μεταφοράς. Οι επιφυλάξεις αυτές όμως ήταν πριν την απογείωση των ενεργειακών τιμών. Τώρα  η σημασία τους έχει μειωθεί.

Το γεγονός εξάλλου πως οι περισσότερες μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες σχεδιάζουν τον μετασχηματισμό τους σημαίνει πως έχουν διαγνώσει τη ρεαλιστική υπόσταση του σχεδίου μετάβασης. Το ίδιο και με την επενδυτική βιομηχανία που στρέφει τεράστιες ποσότητες κεφαλαίων προς τις κατευθύνσεις αυτές.

Η επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης όμως δεν σημαίνει απλά, φρένο στην κλιματική αλλαγή και οικονομικά προβλήματα για τις "πετρο-χώρες". Επί της ουσίας θα αποτελεί μια επανάσταση στην πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού της ίδιας ή ακόμη και μεγαλύτερης ισχύος από τη βιομηχανική επανάσταση, την ανακάλυψη της γεωργίας ή του τροχού ακόμη  παλαιότερα...

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η εξάλειψη της ενεργειακής εξάρτησης του πολιτισμού μας από τους υδρογονάνθρακες θα αλλάξει το επίπεδο της κατάταξης  στη βαθμολογία της ιστορίας εξέλιξης των πολιτισμών.

Θα μιλάμε για το σενάριο "Πλανήτης Γη 4" αν η εποχή των σπηλαίων ήταν το επίπεδο  "Πλανήτης Γη 1", η εποχή των καυσόξυλων και υποζυγίων (ζώων και δούλων) το επίπεδο Πλανήτης Γη 2, η εποχή των υδρογονανθράκων (αυτοκίνητα, μηχανές και εργαζόμενοι, δημοκρατία, ατομικά δικαιώματα) το επίπεδο "Πλανήτης Γη 3".

Είναι προφανές πως η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών (έστω του μεγαλύτερου μέρους αυτών) από πηγές όπως ο ήλιος και ο αέρας που είναι προσβάσιμες απ’ όλους, θα αλλάξουν τις βασικές προϋποθέσεις που ορίζουν το επίπεδο του πολιτισμού,  το πολιτικοκοινωνικό σύστημα και τη γεωπολιτική.

Τούτα  θα συμβούν κατά τον τρόπο που  ερμηνεύει  ο Ντέιβιντ Λάντες στο βιβλίο του "Ο πλούτος και η φτώχεια των Εθνών" για το πώς σε κάποιες περιοχές του πλανήτη ευδοκίμησε η δημοκρατία ενώ σε άλλες αναπτύχθηκαν αυταρχικά καθεστώτα.

Σε παραποτάμιες περιοχές π.χ.  όπως η Αίγυπτος, η Μεσοποταμία κλπ που ένα μεγάλο ποτάμι εξασφαλίζει τη γεωργική παραγωγή και καλύπτει τις ανάγκες του πληθυσμού για ένα βασικό αγαθό, ήκμασαν τα δεσποτικά καθεστώτα αφού μια ένοπλη ομάδα μπορούσε να ελέγχει τη ροή και να εξουσιάζει τη ζωή και την ευημερία όλων.

Σε περιοχές χωρίς μεγάλα ποτάμια όπου την ικανότητα παραγωγής του εδάφους όριζε  η κατανομή των βροχοπτώσεων όπως η Ελλάδα, η Ευρώπη κλπ ήκμασε η μικρή ιδιοκτησία και η δημοκρατία...

Αν παρατηρήσουμε προσεκτικότερα, η ποιότητα της ενέργειας ορίζει το επίπεδο και τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε πολιτισμού. Τα πάντα στη φύση είναι μετασχηματιστές ενέργειας από τους μικροοργανισμούς, τα φυτά, τα ζώα, τους ανθρώπους κλπ και τις περίπλοκες και ιεραρχικές τροφικές αλυσίδες που συνθέτουν.

Κατά έναν ανάλογο τρόπο έχουν δομηθεί και οι κοινωνίες, οι οικογένειες, οι σχέσεις και τα στερεότυπα κάθε ιστορικής περιόδου. Οι θρησκείες, οι πολιτικές ιδεολογίες και οι φιλοσοφίες αποτελούν απλά τον "χιτώνα" που καλύπτει το σώμα κάθε εποχής,  η καρδιά του είναι το ενεργειακό μοντέλο.

Την  εποχή του καυσόξυλου  π.χ. όταν δεν υπήρχαν μηχανές αλλά δουλοπάροικοι, το πολιτικό μοντέλο οργάνωσης  ήταν η φεουδαρχία.

Ένας ελέω θεού βασιλιάς ή αυτοκράτορας όριζε ευγενείς ως τοπικούς άρχοντες που εκμεταλλεύονταν τη γη και τους ανθρώπους που ζούσαν σε αυτή. Οι γαιοκτήμονες ευγενείς κατέβαλαν κάποιο φόρο στον βασιλιά και είχαν υποχρέωση να του εξασφαλίζουν τμήμα στρατιωτικών δυνάμεων.

Η ιεραρχία ήταν: Θεός, βασιλιάς, αριστοκρατία -εκκλησία-στρατός και δουλοπάροικοι. Κάποιος που γεννιόταν δουλοπάροικος θα πέθαινε δουλοπάροικος όσο έξυπνος και εργατικός και αν ήταν, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων... Κάποιος που γεννιόταν αριστοκράτης θα πέθαινε πλούσιος όσο βλάκας και τεμπέλης και αν αποδεικνυόταν.

Παρένθεση

(Μια παραλλαγή του μοντέλου αυτού είναι το σημερινό ρωσικό με τους ολιγάρχες. Οι ολιγάρχες δεν έχουν τίποτα κοινό με τους καπιταλιστές παρά μόνο τον μεγάλο πλούτο. Οι μεν ολιγάρχες τον απέκτησαν γιατί κάποιος τους παραχώρησε την εκμετάλλευση ενός "σκληρού" φυσικού πόρου μονοπωλιακά. Οι δε καπιταλιστές απέκτησαν τον πλούτο σε ένα περιβάλλον ελεύθερου ανταγωνισμού όπου η επινόηση καινοτομιών παίζει τον σημαντικότερο  ρόλο.)

Με τη  μετάβαση της οικονομίας στο μοντέλο όπου η  βασική πηγή ενέργειας ήταν  το πετρέλαιο το οποίο είχε πολλαπλάσια απόδοση σε σχέση με το κάρβουνο και το ξύλο ενώ μεταφερόταν πιο εύκολα σε μακρινές αποστάσεις,  αναδύθηκε η λειτουργική ανάγκη του έθνους κράτους και ο φιλελεύθερος καπιταλισμός.

Όπως περίπου παρατηρεί ο Γουβάλ Χαράρι στο Homo Deus, ενώ η  φεουδαρχία είχε σαν ιδεολογικό συνεκτικό ιστό τη θρησκεία, ο βιομηχανικός πολιτισμός ανέπτυξε "θρησκεύματα" όπως ο φιλελευθερισμός, φασισμός,  ο σοσιαλισμός, ο φεμινισμός, εσχάτως ο ανερμάτιστος δικαιωματισμός κλπ.

Αναφέρω περίπου γιατί ο Χαράρι αναφέρεται μόνο στον Χριστιανισμό και τον σοσιαλισμό...

Αν σε 10, 20 ή έστω 30 χρόνια το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αναγκών καλύπτεται από διάχυτες πηγές όπως ο ήλιος, ο άνεμος, το νερό και ένα μικρό μέρος από κλιματικά ουδέτερα πυρηνικά εργοστάσια, θα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την ανάδυση ενός νέου πολιτικού και οικονομικού μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών, πολύ διαφορετικού από το σημερινό.

Ο τρόπος που αποκτούν οι άνθρωποι το εισόδημα καθορίζει και τις πολιτικές και πολιτισμικές του πεποιθήσεις. Στη στήλη αυτή το επαναλαμβάνουμε αυτό πολλά χρόνια τώρα.

Υπό το πρίσμα των παραπάνω ο πόλεμος στην Ουκρανία ως αναμέτρηση της Δημοκρατίας με τον Ολοκληρωτισμό ή της Δύσης με την Ανατολή αποκτά και μια άλλη διάσταση: μοιάζει με πόλεμο του παρελθόντος να εμποδίσει την έλευση του μέλλοντος.

2) Ο πλέον αδύναμος κρίκος...

Ο πλέον αδύναμος κρίκος της Ε.Ε. μοιάζει να είναι η Ιταλία και η αύξηση του spread του 10ετούς ομολόγου έναντι του αντίστοιχου γερμανικού το επιβεβαιώνει. Μπορεί το ελληνικό spread να έχει κάνει ακόμη μεγαλύτερη εκτόξευση αλλά το μέγεθος της Ελλάδας είναι διαχειρίσιμο.

Αντιθέτως το μέγεθος του ιταλικού χρέους είναι τέτοιο που μπορεί να συμπαρασύρει ολόκληρη την Ευρωζώνη σε περιπέτειες.

Χθες μετά τις διαβεβαιώσεις της ΕΚΤ πως δεν υπάρχει βιασύνη για αλλαγή κατεύθυνσης, το ιταλικό spread παρουσίασε μικρή αποκλιμάκωση.  Η πολιτική της ΕΚΤ όμως μοιάζει με ρίψη επιπλέον καύσιμης ύλης στην φωτιά του πληθωρισμού…

kostas.stoupas@capital.gr