Ούτε των εθνών, ούτε των τάξεων, αλλά πόλεμος των πολιτισμών...

Του Κώστα Στούπα 

Ούτε των εθνών, ούτε των τάξεων, αλλά πόλεμος των πολιτισμών...

Για αρκετό καιρό μαίνεται μια αντιπαράθεση μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν να χαρακτηρίζουν τη δολοφονία της νεαρής συζύγου από τον σύζυγό της στα Γλυκά Νερά σαν  γυναικοκτονία και αυτών που την χαρακτηρίζουν σαν ανθρωποκτονία.

Η λέξη γυναικοκτονία  εμπεριέχει την έννοια της απόδοσης της δολοφονίας στην αντίληψη του εαυτού του και του κόσμου από τον σύζυγο μέσα από πατριαρχικά στερεότυπα όπου η γυναίκα οφείλει να υπακούει και να υπομένει τον άνδρα σαν να είναι κατοικίδιο ή κτήμα του.

Το ζήτημα έλαβε ακόμη μεγαλύτερη διάσταση όταν έλαβε θέση η ίδια η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σε μια καίριας σημασίας παρέμβαση  η Πρόεδρος κα Κατερίνα Σακελλαροπούλου με άρθρο της στα "Νέα" υιοθέτησε τον όρο γυναικοκτονία τονίζοντας πως  "είναι καιρός να εξαλειφθεί ο κυρίαρχος σεξιστικός λόγος που επιρρίπτει την ευθύνη για τα γυναικοκτονικά φαινόμενα στις ίδιες της δολοφονημένες γυναίκες".

Ο τίτλος του άρθρου της Κατερίνας Σακελλαροπούλου ήταν: "Καιρός να αντιμετωπιστούν δραστικά, και στη χώρα μας, τα κενά του δικαιικού μας συστήματος" και μεταξύ άλλων ανέφερε:

"Προϋποθέτει σχέσεις εξουσίας και εξάρτησης μεταξύ θύτη και θύματος, ανισότητα σωματική, κοινωνική ή οικονομική, επικυριαρχία παρωχημένων κοινωνικών αντιλήψεων και έμφυλων στερεοτύπων. Δεν θα επαναλάβω εδώ τον αποτρόπαια μεγάλο αριθμό των γυναικών που δολοφονούνται κάθε μέρα στον κόσμο. Θα τονίσω, απλώς, ότι είναι καιρός να εξαλειφθεί ο κυρίαρχος σεξιστικός λόγος που επιρρίπτει την ευθύνη για τα γυναικοκτονικά φαινόμενα στις ίδιες τις δολοφονημένες γυναίκες…"

Ενδιαφέρον είχε από την άλλη πλευρά η ανάρτηση του κ. Φαήλου Κρανιδιώτη στα κοινωνικά δίκτυα: "Η Σακελλαροπούλου δεν έχει βρει μισή παρηγορητική σκέψη να γράψει για την έγκυο με νοητική στέρηση, που βίασαν οι μουσαφιραίοι, δεν της περίσσεψε μια λέξη για τις γερόντισσες που σιδερώνουν εισαγώμενοι ληστές, για το πλήθος των θυμάτων των κοινωνικών λύκων που λυμαίνονται την χώρα, φορείς μιας υποκουλτούρας λεηλάτη και άρπαγα…".

Μια πρώτη παρατήρηση αφορά την αγωνία της κάθε πλευράς να ερμηνεύσει καθημερινά γεγονότα με βάση την οπτική της γωνία ή έστω κάποιες από τις προκαταλήψεις της ιστορικής περιόδου που διανύουμε.

Επιπλέον οι  δύο προσεγγίσεις είναι χαρακτηριστικές του συνεχώς διευρυνόμενου  ρήγματος  των Δυτικών Κοινωνιών στο εσωτερικό τους αλλά και μεταξύ αυτών και του ανερχόμενου  "άξονα" αυταρχικών ολιγαρχιών   όπως η Ρωσία, Η Κίνα, Η Τουρκία, η Ουγγαρία κλπ.

Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων κοινωνικών μειονοτήτων στη Δύση (ειδικά όσον αφορά τις σεξουαλικές προτιμήσεις) που προβληματίζει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, προβάλλεται εργαλειακά από αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν και ο Ερντογάν προκειμένου να αποκτήσουν ερείσματα στις δυτικές κοινωνίες και κυρίως να αυξήσουν τη δυσπιστία έναντι των ηγεσιών και των ελίτ τους...

Το παράδοξο του Τοκβίλ...

Το ερώτημα είναι γιατί ξαφνικά το 2021 διαβάσαμε περισσότερες όρους όπως ο "γυναικοκτονία" στα μέσα ενημέρωσης απ΄ ό,τι το αν ανατρέξουμε στα δημοσιεύματα του 1980 ή του 1950;

Δολοφονούνται και βιάζονται περισσότερες γυναίκες σήμερα στην Ελλάδα απ΄ ό,τι παλαιότερα;  Δεν το νομίζω...

Δεν πιστεύω πως η Ελλάδα έχει κάνει βήματα πίσω σε σχέση με τα δικαιώματα και τις ευκαιρίες των γυναικών τις τελευταίες δεκαετίες. Σίγουρα στα μυαλά και τις συμπεριφορές πολλών ανδρών και γυναικών επιβιώνουν πατριαρχικά στερεότυπα, αλλά αυτό είναι περισσότερο θέμα παιδείας και πολιτισμικής εξέλιξης παρά δικαιοσύνης.

Αυτό που έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια είναι η ευαισθησία μιας σημαντικής μερίδας της κοινωνίας στο τι θεωρείται διάκριση μεταξύ των δυο φύλων ή των φυλών...

Το έναυσμα για το σημερινό άρθρο εκτός από τον δημόσιο διάλογο που αναπτύχθηκε μετά τη δολοφονία της άτυχης κοπέλας στα  Γλυκά Νερά το έλαβα  από ένα άρθρο στο περιοδικό Le Point  που αναφέρεται σε μια μελέτη του Eric Kaufmann για το ζήτημα της έξαρσης του αντιρατσιστικού κινήματος στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια και ειδικά μετά τη δολοφονία του Τζώρτζ Φλόιντ.

Βλέπε: Le paradoxe de l’antiracisme..

Η έρευνα του Kaufmann μελετά τα αίτια πώς το αντιρατσιστικό κίνημα γιγαντώνεται ενώ ο ρατσισμός τόσο στην αμερικανική κοινωνία όσο και στις δυτικές μειώνεται.

Για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1980, η "Γενική Κοινωνική Έρευνα" μια μεγάλη κοινωνιολογική έρευνα που διεξήχθη από το 1972 από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο,  έδειχνε  πως σχεδόν το 60% των λευκών Αμερικανών θεωρούσαν τα κριτήρια φυλετικών διακρίσεων αποδεκτά  κατά την πώληση ενός σπιτιού.  Το 2012 το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 28%.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο  Gallup το 1958 μόνο το 4% των λευκών αποδεχόταν τους διαφυλετικούς γάμους. Το 1995 το ποσοστό αυτό είχε αυξηθεί στο 45% και το 2013 στο 84%.

Ενώ λοιπόν ο ρατσισμός υποχωρεί, όπως στην περίπτωσή μας και οι "πατριαρχικές" αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας. Στην κοινωνία διευρύνεται μια περί του αντιθέτου πεποίθηση.

Σύμφωνα με τον Κάουφμαν,  αυτό το παράδοξο εξηγείται πολύ καλύτερα από τις αλλαγές στις αντιλήψεις περί ρατσισμού παρά από την αύξηση της συχνότητας των πραγματικών εκδηλώσεων του ρατσισμού.

Εν ολίγοις, αποδίδεται κυρίως στο γεγονός πως οι Αμερικανοί – και ειδικότερα εκείνοι που κλίνουν προς τα αριστερά – έχουν επεκτείνει τον ορισμό του ρατσισμού στο να περιλαμβάνει και φαινόμενα που πριν δεν θα θεωρούνταν ρατσιστικά.

Μια ερμηνεία γιατί συμβαίνει αυτό έχει δώσει παλαιότερα ο Γάλλος φιλόσοφος και πολιτικός σχολιαστής Αλέξις Ντε Τοκβίλ (Tocqueville).

"Όταν βελτιώνεται η κατάσταση μιας κοινωνίας, η αντίληψη των προβλημάτων οξύνεται και αυτά φαίνονται περισσότερα και συχνότερα ενώ στην πραγματικότητα έχουν μειωθεί...

...Το μίσος των ανθρώπων για τα προνόμια αυξάνεται καθώς τα προνόμια γίνονται σπανιότερα και λιγότερο μεγάλα. Έτσι φαίνεται πως  τα δημοκρατικά πάθη είναι πιο θερμά...

Και συνεχίζει: "Δεν υπάρχει τόσο μεγάλη ανισότητα η οποία χτυπάει στο μάτι  όταν όλες οι συνθήκες είναι άνισες.  Ενώ η μικρότερη ανομοιογένεια σοκάρει μέσα στη γενική ομοιομορφία. Το  θέαμα γίνεται πιο αφόρητο όσο η ομοιομορφία  μεγαλώνει".

Με λίγα λόγια το παράδοξο του Τοκβίλ αντικατοπτρίζει μια γενική τάση ανθρώπινης κρίσης όπου  όταν έχουμε συνηθίσει ένα φαινόμενο στο περιβάλλον μας και η συχνότητά του μειώνεται, επεκτείνουμε τον ορισμό για να συνεχίσουμε να το βλέπουμε σαν να ήταν τόσο συνηθισμένο όσο πριν.

*Ο Eric Kaufmann είναι Καναδός πολιτικός επιστήμονας και καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

Kostas.stoupas@capital.gr