Η Ελλάδα εγγυητής ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης

Του Άγη Βερούτη

Η ενέργεια δεν είναι commodity. Είναι ισχύς. Και η ισχύς, όταν δεν την ελέγχεις, σε ελέγχει. Η Ευρώπη το έμαθε με τον δύσκολο τρόπο το 2022, όταν ανακάλυψε ότι η φθηνή ενέργεια μπορεί να αποδειχθεί η ακριβότερη επιλογή, αν συνοδεύεται από γεωπολιτικό εκβιασμό.

Από εκείνη τη στιγμή και μετά, η ενεργειακή πολιτική έπαψε να είναι μια τεχνική συζήτηση και έγινε στρατηγική επιλογή. Με νικητές και ηττημένους.

Η επιστροφή της ωμής λογικής της ενεργειακής κυριαρχίας, που σφράγισε πολιτικά η εποχή του Ντόναλντ Τραμπ, δεν ήταν παρένθεση. Ήταν προειδοποίηση: 

-Ότι η ενέργεια θα χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο ισχύος χωρίς ενοχές. 

-Ότι οι ροές θα σχεδιάζονται με πολιτικά κριτήρια, όχι με οικονομικές ευαισθησίες. 

-Και ότι οι μεσάζοντες που θεωρούν τη στρόφιγγα διαπραγματευτικό όπλο θα βρεθούν εκτός σχεδιασμού.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι πια χάρτης κοιτασμάτων ή δρομολόγησης αγωγών. Είναι φίλτρο αξιοπιστίας.

Για χρόνια, η Τουρκία επένδυσε σε ένα σχετικά απλοϊκό αφήγημα: "χωρίς εμένα δεν περνά τίποτα". Η γεωγραφία, έλεγαν, αρκεί. 

Το πρόβλημα είναι ότι η γεωγραφία δεν απορροφά πολιτικό ρίσκο. Και όταν μια χώρα επιλέγει συστηματικά να είναι ταυτόχρονα σύμμαχος και απρόβλεπτη, κόμβος και εκβιαστής, και με τη Ρωσία, και μέλος του ΝΑΤΟ, τότε παύει να είναι κόμβος και γίνεται πρόβλημα ασάφειας.

Η Ευρώπη σήμερα δεν αναζητά τον πιο σύντομο ενεργειακό δρόμο. Αναζητά τον λιγότερο επικίνδυνο. Δεν αναζητά τη χαμηλότερη τιμή. Αναζητά τη μέγιστη ασφάλεια. Και αυτή η μετατόπιση αλλάζει τα πάντα. 

Οι αγωγοί δεν κρίνονται πια μόνο με βάση το κόστος κατασκευής, αλλά με βάση την πολιτική συμπεριφορά των χωρών από τις οποίες περνούν. Αυτό και μόνο αρκεί για να εξηγήσει γιατί κάποιοι "αναπόφευκτοι" παίκτες έγιναν ξαφνικά περιττοί.

Η Τουρκία δεν αποκλείεται επειδή την αντιπαθούν κάποιοι. Τουναντίον, οι Τούρκοι πολίτες είναι φιλικοί, συμπαθέστατοι και πολύ κοντά σε ταμπεραμέντο με εμάς τους Έλληνες. 

Η Τουρκία αποκλείεται από το σχήμα επειδή κανείς δεν επενδύει δισεκατομμύρια σε υποδομές που μπορεί να γίνουν μοχλός πολιτικής πίεσης σε μια κρίση για "Γαλάζιες Πατρίδες", με διάρκειας δεκαετιών casus beli και με διαπραγματεύσεις τύπου "τα δικά σου Kazan-kazan και τα δικά μου-δικά μου", παρέχοντας οικονομική διέξοδο στη Ρωσία έναντι στις ευρωπαϊκές κυρώσεις για την εισβολή στην Ουκρανία. 

Η ενέργεια δεν συγχωρεί τη θεατρικότητα. Θέλει σοβαρότητα, συνέπεια και προβλεψιμότητα. Εδώ ακριβώς αρχίζει η ελληνική περίπτωση.

Η Ελλάδα δεν έγινε κεντρικός παίκτης επειδή το διεκδίκησε φωναχτά από κάποιον. Έγινε επειδή δεν έκανε το λάθος να παίξει σε δύο ταμπλό, ή να προβάλει τα όποια εσωτερικά της ζητήματα στην διεθνή σκακιέρα. 

Σταθερός ευρωπαϊκός προσανατολισμός, καθαρή βορειο-ατλαντική ένταξη, απουσία δημιουργικής ασάφειας και μπρος-πίσω. Όλα αυτά, που στο εσωτερικό συχνά λοιδορούνται ως έλλειψη φαντασίας ή τσαγανού, στο εξωτερικό μεταφράζονται σε αξία. Σε έναν κόσμο όπου η αστάθεια κοστίζει ζωές, η κανονικότητα πληρώνεται ακριβά.

Ούτε η συνάντηση της 19ης Ιανουαρίου 2024 στην Αθήνα ήταν μια ακόμη ευρωπαϊκή σύναξη χαμηλής προτεραιότητας. Ήταν πολιτική τοποθέτηση για το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης. Στο πλαίσιο του CESEC, οκτώ κράτη-μέλη της ΕΕ (Αυστρία, Βουλγαρία, Κροατία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Ρουμανία, Σλοβενία) μαζί με χώρες της Energy Community και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιβεβαίωσαν κάτι κρίσιμο: η ενεργειακή ασφάλεια της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης περνά μέσα από υποδομές που ελέγχονται από χώρες πολιτικά αξιόπιστες.

Δεν ήταν συμφωνία εντυπώσεων. Ήταν συμφωνία κατεύθυνσης.

Για πρώτη φορά, ο ενεργειακός σχεδιασμός της περιοχής συνδέεται ρητά με την ανθεκτικότητα και την αξιοπιστία. Με διαφοροποίηση πηγών. Με διασυνδέσεις που δεν εξαρτώνται από έναν παίκτη. Με υποδομές LNG, με αγωγούς που λειτουργούν συμπληρωματικά, με ανθεκτικά δίκτυα που δεν μπορούν να κλείσουν τη στρόφιγγα επειδή κάποιος αποφάσισε να σηκώσει τον τόνο.

Μέσα σε αυτό το πλέγμα, η Ελλάδα αποκτά ρόλο που ξεπερνά τη γεωγραφία της. Δεν είναι απλώς χώρα διέλευσης. Είναι κόμβος εξισορρόπησης. Ο κρίκος που συνδέει την Ανατολική Μεσόγειο με την ευρωπαϊκή αγορά χωρίς γεωπολιτικά ναρκοπέδια και παιχνίδια. Και αυτός ο ρόλος ενισχύεται από την προοπτική αξιοποίησης υποδομών για ελληνικό, κυπριακό και ισραηλινό φυσικό αέριο, όχι ως αποσπασματικό project, αλλά ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης.

Το σημαντικό όμως δεν είναι μόνον το φυσικό αέριο. Είναι και το τι έρχεται μετά.

Οι υποδομές που σχεδιάζονται και υλοποιούνται σήμερα δεν είναι μονοθεματικές. Προβλέπουν τη μελλοντική μετατροπή τους. Το ίδιο δίκτυο που θα μεταφέρει φυσικό αέριο μπορεί αύριο να μεταφέρει υδρογόνο. Αυτό σημαίνει ότι οι αποφάσεις του σήμερα όχι μόνο δεν κλειδώνουν το αύριο αλλά το προετοιμάζουν. Και όποιος ελέγχει αυτές τις υποδομές, ελέγχει τη μετάβαση.

Εδώ, η Ελλάδα δεν λειτουργεί απλώς ως ωφελούμενος. Λειτουργεί ως εγγυητής. Ως χώρα που προσφέρει στην Ευρώπη κάτι που σπανίζει: ενεργειακή πρόσβαση χωρίς πολιτικά ανταλλάγματα. Σε μια περίοδο όπου η ΕΕ προσπαθεί ταυτόχρονα να απεξαρτηθεί από τη Ρωσία, να αντέξει την πράσινη μετάβαση και να μην τινάξει τις κοινωνίες της στον αέρα από το κόστος, αυτός ο ρόλος είναι καθοριστικός.

Αν κάποιος αναρωτιέται γιατί έξαφνα η Ελλάδα έχει αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο στις ευρωπαϊκές αποφάσεις, δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με το γεγονός ότι είναι δημοσιονομικά συνεπής, ούτε καν με την σταθερότητα που εκπέμπει η πολιτική ηγεσία της. Ο ενεργειακός ρόλος για τον οποίο προετοιμάζεται να διαδραματίσει σίγουρα έχει τη δική του βαρύτητα. 

Αντίθετα, η Τουρκία βλέπει τον ρόλο που θεωρούσε ως δεδομένο να συρρικνώνεται. Κι’αυτό όχι επειδή άλλαξε η γεωγραφία. Αλλά επειδή άλλαξε το κριτήριο. Η Ευρώπη δεν θέλει πια "αναπόφευκτους" εταίρους. Ούτε αναπόδραστες εξαρτήσεις. Θέλει αξιόπιστους. Και αυτή είναι μια διαφορά που η Τουρκία αδυνατεί να γεφυρώσει.

Το δίλημμα για την Ευρώπη είναι ωμό: ασφάλεια ή ευαλωτότητα. Και η απάντηση είναι εξίσου ωμή. Προτιμά ίσως λίγο ακριβότερη ενέργεια από ασφαλείς διαδρομές, παρά φθηνότερη ενέργεια με γεωπολιτικά παρελκόμενα. Όποιος δεν το έχει καταλάβει αυτό, συνεχίζει να αναλύει έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια...

Το κρίσιμο ερώτημα για την Ελλάδα δεν είναι αν "κερδίζει" έναντι της Τουρκίας. Αυτό είναι επιφανειακό. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν κατανοεί το βάρος του ρόλου που της ανατίθεται. 

Ο εγγυητής της ενεργειακής ασφάλειας δεν έχει την πολυτέλεια της ασυνέπειας. Χρειάζεται πολιτική συνέχεια, θεσμική σοβαρότητα, εντατικοποίηση στις επενδύσεις σε υποδομές και αντοχή στον πειρασμό του εσωτερικού θορύβου και των παρελκυστικών αντιπολιτευτικών κραυγών με αμφισβητούμενα κίνητρα.

Η προβλεψιμότητα δεν είναι σύνθημα. Είναι κεφάλαιο. Και αν χαθεί λόγω κραυγών από μισθοδοτούμενα συμφέροντα εντός του πολιτικού συστήματος, δεν ανακτάται εύκολα.

Η ενέργεια θα αλλάξει μορφή μελλοντικά. Το φυσικό αέριο θα υποχωρήσει. Το υδρογόνο θα έρθει να το αντικαταστήσει. Οι αγωγοί του σήμερα θα μεταφέρουν κάτι άλλο αύριο. Αυτό που δεν αλλάζει είναι η κατάταξη των χωρών στο διεθνές στερέωμα: σύμμαχοι ή ερωτηματικά.

Σήμερα, η Ελλάδα αντιμετωπίζεται ως σύμμαχος και εγγυητής, όχι μόνο για την στρατιωτική της ισχύ, ούτε μοπνο για τα δυνητικά ενεργειακά της αποθέματα, ούτε καν μόνο για την μοναδική της γεωγραφία στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, αλλά κυρίως για την πολιτική της σταθερότητα και την σταθερότητα της εντός διεθνών θεσμών όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ. 

Η Τουρκία αντιθέτως αντιμετωπίζεται ως ερωτηματικό.

Και στη γεωπολιτική, τα ερωτηματικά δεν γίνονται ποτέ πυλώνες.

agissilaos@gmail.com