Η Απόλεμη Κουλτούρα της Ευρώπης και της Ελλάδας

Του Άγη Βερούτη

Χθες έπεσε στην αντίληψή μου μια εξαιρετική δημοσίευση, του Δρ. Κωνσταντίνου Λαμπρόπουλου (Στρατηγικού Αναλυτή και Εταίρου του Κέντρου Μελετών Ασφαλείας της Γενεύης), όπου αναλύει την πρόσφατη ομιλία του Έλληνα υπουργού αμύνης Νίκου Δένδια, στην οποία "χτύπησε νεύρο" αναφορικά στην ανάγκη αλλαγής της αμυντικής κουλτούρας στους ευρωπαϊκούς λαούς, εάν θέλουμε να κληρονομήσουμε Ευρώπη στις επόμενες γενιές.

Ο υπουργός άμυνας Νίκος Δένδιας μίλησε στο Athens Security Forum για την "άπολεμη κουλτούρα" της Ευρώπης και αναρωτήθηκε για το πόσος χρόνος απαιτείται για να αποκτήσει πραγματική αμυντική αυτονομία η Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Ούτε λίγο ούτε πολύ τόλμησε να πει δυνατά εκείνο που όλοι σήμερα ψιθυρίζουν έντρομοι. Αυτή ήταν μια από τις σπάνιες φορές, όπου Έλληνας υπουργός Άμυνας να περιέγραψε τόσο ξεκάθαρα την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Δυστυχώς όμως, η παρατήρησή του αυτή δεν αφορά μόνο τις Βρυξέλλες αλλά αντικατοπτρίζει και τη χώρα μας. Η αλλαγή στρατηγικής κουλτούρας της Ευρώπης δεν έχει νόημα για εμάς αν η Ελλάδα παραμένει βολεμένη στο σημερινό της αμυντικό αφήγημα.

Η ελληνική κοινωνία πρώτα από όλα πρέπει να αλλάξει οπτική, αν θέλει να μπορεί να υπερασπιστεί την ελευθερία της. 

Η ελευθερία μας δεν είναι κάτι "κεκτημένο", ούτε είναι διαχρονικά εγγυημένη επειδή έτσι γράφει το Σύνταγμά μας. Από κεκτημένη ταχύτητα και αφελώς, πολλοί βλέπουν την σημερινή ελληνική κοινωνία ως την αντανάκλαση του σημερινού ελληνικού κράτους: γραφειοκρατική, νωθρή, μαλθακή, φυγόπονη και αναποτελεσματική. Ειδικά δε αν την συγκρίνουν, αναπόφευκτα, με τους ήρωες του ’40, που σήκωσαν στις πλάτες τους έναν πόλεμο που αντικειμενικά δεν μπορούσε να κερδηθεί. Αυτή η σύγκριση μάς αδικεί αλλά ταυτόχρονα και μας ξεβολεύει.

Γιατί μέσα σε όλη τη μετριότητα, την τρυφηλότητα και την ευκολία, υπάρχει ένα σταθερό, διαχρονικό ελληνικό χαρακτηριστικό: η κουλτούρα του απρόβλεπτου! 

Αυτή η κουλτούρα του απρόβλεπτου μας δίνει μια λανθάνουσα, κρυφή ικανότητα να πετυχαίνουμε το φαινομενικά ακατόρθωτο, την τελευταία στιγμή, μέσα από χαοτικές συνθήκες.

Ο σημερινός Έλληνας συχνά κυνηγά την εύκολη λύση. Ενώ όμως συχνά δεν τη βρίσκει, συνεχίζει να την ψάχνει. Έτσι γαλουχήθηκαν ολόκληρες γενιές με τη λογική της ελάχιστης δυνατής προσπάθειας. 

Όμως, ο Έλληνας από μικρός μαθαίνει να ξεπερνά μόνος του εμπόδια προσωπικής ανέλιξης που του εμφανίζονται, όπου του εμφανίζονται, χωρίς να παραλύει μπροστά σε χαοτικές καταστάσεις. Ιδιαίτερα οι παλαιότερες γενιές που μεγάλωσαν σε πιο σκληρό περιβάλλον από το σημερινό. Εκεί κρύβουμε ένα κεφάλαιο αντοχών που μένει ανεκμετάλλευτο σήμερα.

Από την άλλη, το εκπαιδευτικό και κοινωνικό μας σύστημα δεν χτίζει συνεργατικό πνεύμα. 

Αντί να μαθαίνουμε στα παιδιά να εργάζονται μέσα από ομάδες οι οποίες υπηρετούν έναν κοινό στόχο, τα σπρώχνουμε να βάζουν την προσωπική σφραγίδα τους σε όλα. Αποτέλεσμα αυτών είναι ότι μπορεί ένας πολίτης να μην είναι καλός ως μέρος μιας οργανωμένης δομής, αλλά να είναι ιδιοφυΐα στη διαχείριση του μη οργανωμένου χάους. 

Σε ένα περιβάλλον όπου ο κρατικός μηχανισμός δυσλειτουργεί, ο Έλληνας γίνεται εξαιρετικά δημιουργικός, γιατί ξέρει πως πρέπει να τα βγάλει πέρα μόνος του, εναλλακτικά θα καταρρεύσει υπό την πίεση ενός αρρωστημένου και δυσλειτουργικού συστήματος. Το χάος δεν τον παραλύει. Τον εξαγριώνει, τον κινητοποιεί, τον σπρώχνει να υπερβεί τα όρια του. Αυτό το γνωρίζει και του είναι οικείο.

Ίσως η κουλτούρα της αυτοθυσίας για τα ύψιστα ιδανικά δεν χάθηκε. Μάλλον είναι θαμμένη, αλλά σίγουρα όχι νεκρή. Είναι ένα κομμάτι της μέσα στον καθένα μας, αρκεί αυτό που πρέπει να επιτευχθεί να είναι απολύτως άμεσο και ξεκάθαρο. 

Την ίδια ώρα, το έθνος και το κράτος υπονομεύονται από θύλακές του, που είτε από ιδεοληψία, είτε από διαφθορά για ίδιον όφελος, είτε από άλλα ταπεινά κίνητρα, λειτουργούν ουσιαστικά ως πέμπτη φάλαγγα της κοινωνίας και της χώρας. 

Η συνεχής μετάθεση του σημαντικού "για αργότερα", η οπτική ότι "έχει ο Θεός", ενισχύουν το "ηδονιστικό μοτίβο" (κατά τον Λαμπρόπουλο) μιας κοινωνίας που έχει εθιστεί στη ντοπαμίνη της ευμάρειας και του βολέματος. 

Ο Ελληνισμός ιστορικά θριάμβευσε κόντρα σε άμεσες και ορατές απειλές. Εκεί που χωλαίνει είναι στις ασύμμετρες, υβριδικές απειλές και κυρίως στην υπονόμευση εκ των έσω, που ξετυλίγεται σε βάθος χρόνου μέσω προπαγάνδας και αργής σταθερής διάβρωσης. 

Αυτό είναι η πραγματική μας Αχίλλειος πτέρνα.

Η αλλαγή της οποιασδήποτε στρατηγικής κουλτούρας μιας κοινωνίας είτε γίνεται πολύ αργά, με σταδιακές μετατοπίσεις, είτε απότομα, μετά από ένα σοκ. 

Οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας, κατασυκοφαντημένες στη Μεταπολίτευση λόγω του καταστροφικού αποτυπώματος της δικτατορίας των συνταγματαρχών και των απωλειών που προκάλεσε αυτή, αναγκάστηκαν για πάρα πολλά χρόνια να λύνουν τα πάντα στο τακτικό επίπεδο, επειδή το πολιτικό σύστημα αποκόπηκε από την Στρατηγική Σκέψη. 

Ο ίδιος τακτικισμός βλέπουμε γύρω μας να κυριαρχεί και στον δημόσιο διάλογο. Η συζήτηση για το αμυντικό δόγμα της χώρας μας εξαντλείται συνήθως στα τεχνικά χαρακτηριστικά των οπλικών συστημάτων που αποσύρονται, χωρίς να εξετάζεται αν είναι ακόμη λειτουργικά και χρήσιμα στον συνολικό μας αμυντικό σχεδιασμό. 

Όπως γράφει ο Λαμπρόπουλος: "οι γραμμικοί νόμοι του Lanchester ακολουθούνται, λες και τα μαθηματικά μοντέλα αρκούν για να περιγράψουν το πεδίο. Στο σεμινάριο της RAND που παρουσιάστηκε στο Λονδίνο το 2016, τα μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν μη γραμμικά, με εξισώσεις τύπου Humboldt (!), και έδειχναν πώς δύο ισοδύναμοι αντίπαλοι μπορούν να οδηγηθούν σε συνθήκες στρατηγικού χάους. 

Η πραγματικότητα του πολέμου δεν είναι λογιστικό φύλλο του excel! Είναι σύστημα αλληλεξαρτήσεων και αλληλοακυρώσεων."

Μια επιτυχία τακτικού χαρακτήρα η οποία να βασίζεται αποκλειστικά στην προσωπική ιδιοφυία κάποιων, κρατάει για λίγο ώσπου να ανατραπεί. Γι’ αυτό βλέπουμε φαινομενικά παράδοξα, όπως μια κατά τεκμήριο ισχυρότερη ρωσική αεροπορία που δεν αποτυγχάνει να διασφαλίσει αεροπορική υπεροχή στην Ουκρανία, ή ένα επιχειρησιακά σαφώς ανώτερο ρωσικό ναυτικό να υφίσταται στρατηγική ήττα στη Μαύρη Θάλασσα, από έναν αντίπαλο χωρίς αξιόμαχο στόλο. 

Όσοι βλέπουν μόνο drones και "έξυπνα" όπλα, χάνουν την ουσία: στρατηγική κουλτούρα, δόγμα, ανθεκτικότητα, στρατιωτική πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο, γνωσιακή υπεροχή.

Η μελέτη και η συνεχής προσαρμογή της στρατηγικής κουλτούρας μιας χώρας όπως η Ελλάδα, και γιατί όχι και ολόκληρη η ΕΕ, είναι προϋπόθεση επιβίωσης και όχι πολυτέλεια, αν θέλουμε να έχουμε σοβαρή εθνική ή ενωσιακή αμυντική στρατηγική. 

Το αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης προκύπτει από όλο το εύρος: επαφής, υπηρεσιών πληροφοριών, οικονομίας, αμυντικού δόγματος, και συγκυρίας την οποία συχνά εκμεταλλεύεται ο πιο προσαρμοστικός ενώ πνίγεται σε αυτήν ο πιο άκαμπτος, και φυσικά την κλασική στρατιωτική ισχύ των εξοπλισμών που διαθέτει κάθε αντίπαλος. 

Αν η Ελλάδα θέλει να πρωταγωνιστήσει στον ευρωπαϊκό αμυντικό σχεδιασμό, όπως το απαιτούν οι συγκυρίες, τότε πρέπει να εγκαταλείψει το βολικό μοντέλο του αντανακλαστικού "αντί να σχεδιάζω, απλώς αντιδρώ σε προκλήσεις". 

Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ευρώπη χρειάζεται να επενδύσει πρώτα απ’ όλα στον γνωσιακό μετασχηματισμό της άμυνάς της: στην σφαιρική γνώση, στην συνεχή παρακολούθηση των εξελίξεων και την εκπόνηση σεναρίων απάντησης, στην ανθεκτικότητα των ανθρώπινων και υλικών πόρων της αμυντικής της θωράκισης, αλλά επίσης και στα ψυχικά αποθέματα μιας κοινωνίας που θα καταλαβαίνει τι έρχεται πριν φτάσει στην πόρτα της και προετοιμάζεται να παραλάβει φέρετρα σκεπασμένα με την Γαλανόλευκη. 

Οι επόμενες κρίσεις είναι ήδη μπροστά μας. Το ερώτημα είναι αν θα τις προϋπαντήσουμε ξυπνοί ή θα μας βρουν εκείνες απροετοίμαστους στον ύπνο μας.

[*τυχόν λάθη στις ερμηνείες των παραπάνω είναι δικά μου. Τα σωστά είναι βασισμένα σε όσα λέγει ο Δρ. Κων/νος Λαμπρόπουλος]

agissilaos@gmail.com