Χωρίς νερό δεν θα υπάρχει η χώρα

Του Άγη Βερούτη

Το νερό είναι η βάση του ανθρώπινου πολιτισμού, και η βάση της πυραμίδας ανθρώπινων αναγκών, μαζί με τον αέρα που αναπνέουμε. 

Χωρίς το νερό, τίποτα δεν κινείται, τίποτα δεν λειτουργεί, τίποτα δεν παράγεται. 

Στην Ελλάδα σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια κατάσταση που απειλεί την λειτουργία της χώρας, της οικονομίας και της κοινωνίας μας: τα αποθέματα νερού εξαντλούνται σε ανησυχητικούς ρυθμούς και τα φράγματα της Αττικής έχουν κατέβει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Ο Μόρνος, που δίνει νερό για εκατομμύρια ανθρώπους στο λεκανοπέδιο, έχει φτάσει σε στάθμες που δεν έχουμε ξαναδεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, ενώ οι μελέτες προειδοποιούν ότι αν ο επερχόμενος χειμώνας δεν δώσει αρκετή βροχή, η Αθήνα μπορεί να καταλήξει με αποθέματα που θα επαρκούν για ένα χρόνο. 

Αυτό δεν είναι μακρινή προειδοποίηση αλλά ξεκάθαρος και παρών κίνδυνος!

Η λειψυδρία που αντιμετωπίζουμε δεν είναι μόνο θέμα της φύσης και του κλίματος που αλλάζει. Είναι κυρίως θέμα διαχείρισης. 

Στην Ελλάδα χάνεται σε διαρροές σχεδόν το μισό πόσιμο νερό, πριν καν φτάσει στην κατανάλωση. 

Οι διαρροές από τα γερασμένα και καταπονημένα δίκτυα ύδρευσης, οι σπασμένοι αγωγοί, οι παλαιές σωληνώσεις που υποχωρούν κάτω από τις πόλεις, καταλήγουν να σπαταλούν το ήμισυ από έναν πόρο που γίνεται όλο και πιο πολύτιμος και σπάνιος. 

Η χώρα μας καταγράφει απώλειες που φτάνουν το 40 με 50% του νερού, όταν σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, που δεν έχουν και λειψυδρία, οι απώλειες διαρροών είναι λιγότερες από το μισό αυτού του ποσοστού. Δεν θα ήταν ίσως υπερβολή να πούμε ότι η Ελλάδα πετάει σχεδόν  μισό κουβά για κάθε έναν κουβά νερό που αντλεί από τους ταμιευτήρες της.

Επίσης, το μισό από το νερό της χώρας, το οποίο τελικά φτάνει να χρησιμοποιηθεί δεν κατανέμεται ισόρροπα σε όλες τις χρήσεις: 
- Το μεγαλύτερο μέρος του, γύρω στο 80%, κατευθύνεται στη αγροτική παραγωγή. Είναι αναγκαίο για τις καλλιέργειες, για να υπάρχει παραγωγή τροφίμων. 
- Περίπου το 15 με 17% πηγαίνει στα νοικοκυριά, δηλαδή σε κάθε σπίτι και πολυκατοικία, εκεί όπου το νερό είναι καθημερινό ανθρώπινο δικαίωμα και ανάγκη. 
- Το υπόλοιπο 3 με 6% καλύπτει τη βιομηχανία και άλλες χρήσεις. Έτσι διαμορφώνεται το ισοζύγιο ενός πόρου που δεν είναι άπειρος, αλλά στην πραγματικότητα ολοένα και λιγοστεύει.

Οποιαδήποτε ενέργεια επικεντρώσει στην χρήση των νοικοκυριών, ως συνήθως, εκτός από την δυσφορία που θα προκαλέσει, στην πραγματικότητα ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΠΟΤΕ ΝΑ ΛΥΣΕΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ!

Η κλιματική αλλαγή κάνει την εικόνα ακόμη πιο δυσοίωνη. Οι βροχές μειώνονται, τα χιόνια λιγοστεύουν, οι απορροές των ποταμών συρρικνώνονται. Τα φράγματα γεμίζουν όλο και πιο δύσκολα, ενώ η ζήτηση παραμένει σταθερή ή αυξάνεται. Οι ξηρασίες που άλλοτε ήταν σπάνιο φαινόμενο γίνονται πια συνηθισμένες. Και όσο περνούν τα χρόνια, η πίεση θα μεγαλώνει. Δεν θα μπορούμε να υπολογίζουμε στην "καλή χρονιά” που θα μας γεμίσει τους ταμιευτήρες. Θα πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε το λίγο σαν να ήταν χρυσός.

Για παράδειγμα για έναν άνθρωπο του οποίου μειώνεται το εισόδημα, αλλά πετάει τα μισά του χρήματα στο τζόγο (διαρροές). Από τα υπόλοιπα μισά που απομένουν, το 20% το ξοδεύει για λογαριασμούς (νοικοκυριά και βιομηχανία) και το 80% για τρόφιμα (αγροτική παραγωγή). Ακόμα και αν κόψει τους λογαριασμούς στο μισό ή 10% από όσα δεν πετιώνται, θα εξοικονομίσει μόνο το 5% των συνολικών χρημάτων του.

Εκεί βρίσκεται το μεγάλο μας πρόβλημα: δεν μπορούμε να επιτρέπουμε να πετιέται το μισό νερό σε ένα σύστημα που δεν αναπληρώνεται επαρκώς. Είναι ύβρις προς τον απλό Έλληνα πολίτη, και όταν θα γυρίσουν κάποιοι και θα του πούνε να κάνει μπάνιο μια φορά τη βδομάδα, θα πέσει βαρύς ο πέλεκυς του πολίτη στους εκάστοτε κυβερνώντες και διαχειριστές! Τί διορθωτικές ενέργειες έκαναν τόσα χρόνια, που ξέρουμε ότι έχουμε πρόβλημα;

Αν η γεωργία χρειάζεται το μερίδιο του λέοντος, αν τα νοικοκυριά έχουν το απαράβατο δικαίωμα στο καθαρό νερό, αν η βιομηχανία οφείλει να λειτουργεί με βάση την αποδοτικότητα, τότε δεν μπορεί η κοινωνία να ανέχεται το δίκτυο να αφήνει να χαθούν εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα στο δίκτυο ύδρευσης από αβελτηρία. Πρώτη προτεραιότητα κάθε πολιτικής ύδρευσης πρέπει να είναι η μείωση των απωλειών.

Όμως και στην αγροτική παραγωγή χρειαζόμαστε μια επανάσταση. Η εικόνα του ποτίσματος με "κανονάκια” που πετούν το νερό καταμεσής του καλοκαιρινού μεσημεριού, όταν ο ήλιος καίει και η εξάτμιση αφαιρεί το μεγαλύτερο μέρος του νερού που πέφτει πάνω στα φύλλα, πριν καν φτάσει να βρέξει το χώμα και τελικά κάποιο μικρό ποσοστό να φτάσει στις ρίζες, είναι επικίνδυνη εικόνα για μια χώρα που ξέρει εδώ και χρόνια ότι κινδυνεύει με ερημοποίηση λόγω μείωσης των βροχών από την κλιματική αλλαγή. 

Την ίδια στιγμή στο Ισραήλ, σε μια από τις πιο άνυδρες γωνιές του πλανήτη, εδώ και δεκαετίες έχουν εφαρμόσει συστήματα ποτίσματος με σωλήνες "στάγδην”. Με αυτήν την τεχνολογία, η καλλιέργεια παίρνει ακριβώς την ποσότητα νερού που χρειάζεται, απευθείας στη ρίζα, και χρησιμοποιείται ένα κλάσμα του νερού που εμείς σπαταλάμε με παρωχημένες μεθόδους από τον προηγούμενο αιώνα. 

Δεν είναι ζήτημα τεχνολογίας που δεν γνωρίζουμε, είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης και αλλαγής νοοτροπίας των αγροτοπαραγωγών.

Το δίλημμα του αν θα πρέπει να επισκευάζουμε ή να αντικαταστήσουμε τα πεπαλαιωμένα δίκτυα ύδρευσης είναι στην πραγματικότητα κίβδηλο. Χρειάζονται εξίσου και τα δύο! Η μαζική αντικατάσταση όλου του δικτύου είναι οικονομικα ανέφικτη! Θα απαιτούσε δεκαετίες εργασιών και πολλά δισεκατομμύρια. Αργήσαμε. Δεν μπορώ να υπολογίσω πόσα δισεκατομμύρια και πόσα χρόνια, όμως είμαι βέβαιος ότι κάποιοι γνωρίζουν επακριβώς. 

Εξίσου, η συνεχής επισκευή χωρίς στοχευμένες αντικαταστάσεις οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο όπου κάθε χρόνο ανοίγουν νέες τρύπες εκεί που κλείσαμε τις προηγούμενες. 

Η λύση στο πρόβλημα των διαρροών πρέπει να είναι συνδυαστική: 
- η διάγνωση με σύγχρονα μέσα, με τηλεμετρία και με αισθητήρες και ό,τι άλλο πρέπει τελοσπάντων,
- στοχευμένη αντικατάσταση των πιο φθαρμένων τμημάτων, και 
- ταυτόχρονα σταθερή και έγκαιρη συντήρηση του υπόλοιπου δικτύου. 

Έτσι διασφαλίζουμε ότι πολύ υψηλότερο ποσοστό από κάθε κυβικό μέτρο νερού που συλλέγεται, θα φτάσει τελικά στον απλό πολίτη, στον αγρότη, στον παραγωγό.

Υπάρχει όμως και μια ακόμη τεχνική δυνατότητα, που η χώρα μας δεν έχει εκμεταλλευτεί. Η αφαλάτωση. Σήμερα στην Ελλάδα, λόγω της αδυναμίας αποθήκευσης, πετάμε σχεδόν 2 γιγαβατώρες ανανεώσιμης ενέργειας κάθε χρόνο, σε ώρες της ημέρας όπου το δίκτυο δεν μπορεί να την καταναλώσει. Αν αυτή η ενέργεια διοχετευόταν, σε μια χαμηλή τιμή, σε μονάδες αφαλάτωσης, θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε σημαντικές ποσότητες πόσιμου νερού τουλάχιστον για νησιά και ίσως και για παραλιακές περιοχές, μειώνοντας την εξάρτησή μας σε φράγματα, σε υδροφόρα πλοία και σε γεωτρήσεις. 

Η τεχνολογία υπάρχει, το κόστος μειώνεται συνέχεια, και η χώρα μας διαθέτει και θάλασσα και ήλιο και άνεμο για να την υποστηρίξει. Το να αφήνουμε αυτήν την ευκαιρία ανεκμετάλλευτη είναι αμαρτία.

Αν δεν δώσουμε προτεραιότητα σε μια συνεκτική στρατηγική, κινδυνεύουμε να βρεθούμε σε μια Ελλάδα όπου το νερό θα γίνει πολυτέλεια. Η τιμή του θα εκτοξευθεί, οι αγρότες δεν θα μπορούν να αρδεύσουν τα χωράφια τους, τα νοικοκυριά θα μετρούν τις σταγόνες, ενώ θα πετάμε τον μισό κουβά από καθέναν που συλλέγουμε με κόπο και τεράστιες επενδύσεις δεκαετιών. 

Δεν θα φταίει μόνο η φύση ή η κλιματική αλλαγή για τα παραπάνω!
 
Θα φταίει κυρίως η δική μας αδράνεια, που αφήσαμε το δίκτυο ύδρευσης να σαπίζει ασυντήρητο δεκαετίες, την αγροτική παραγωγή να ποτίζει τα χωράφια σαν να βρισκόμαστε στον 20ο αιώνα, και μια τεράστια ποσότητα ενέργειας που θα μπορούσε να μας δώσει αφαλατωμένο νερό να χάνεται άσκοπα.

Το νερό είναι ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Μάλλον όχι, είναι θέμα εθνικής επιβίωσης.

Όπως δεν θα αφήναμε ποτέ τον στρατό χωρίς όπλα, έτσι δεν πρέπει να αφήσουμε την κοινωνία χωρίς ασφαλή πρόσβαση στο πιο βασικό δημόσιο αγαθό. 

Οι επενδύσεις στο δίκτυο ύδρευσης, η μετάβαση σε σύγχρονες μεθόδους άρδευσης και η αξιοποίηση της αφαλάτωσης με την πλεονάζουσα ενέργεια από ΑΠΕ πρέπει να θεωρηθούν εθνική προτεραιότητα, με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, θεσμική στήριξη και χρηματοδότηση από κάθε διαθέσιμη πηγή. 

Αν δεν ξεκινήσουμε να κάνουμε τώρα όλα τα παραπάνω, του χρόνου μπορεί να είναι αργά. 

Γιατί χωρίς νερό δεν υπάρχει ούτε γεωργία, ούτε κοινωνία, ούτε οικονομία. Μόνο ερήμωση.

agissilaos@gmail.com