Ο 21ος αιώνας δεν περιμένει κανέναν

Του Άγη Βερούτη

Ο κόσμος αλλάζει με ρυθμούς που λίγοι συνειδητοποιούν. Οικονομία, πολιτική, τεχνολογία και άμυνα ξαναγράφουν τους κανόνες του παιχνιδιού. Η Ελλάδα έχει ακόμα χρόνο, αλλά δεν έχει περιθώριο καθυστέρησης.

Όλα φωνάζουν ότι το παγκόσμιο Οικονομικό-Πολιτικό-Τεχνολογικό-Αμυντικό Σύστημα με το οποίο λειτουργεί η ανθρωπότητα τον τελευταίο μισό αιώνα βρίσκεται σε μεταβατική φάση.

Η κανονικότητα όπως οι περισσότεροι την αναγνωρίζαμε, ήδη βρίσκεται σε διαδικασία μεταμόρφωσης, και αυτά που θεωρούσαμε ως τώρα κανονικά, θα πάψουν, ενώ εκείνα που νομίζαμε για απίθανα (π.χ. την κατάργηση του ελεύθερου εμπορίου) θα γίνουν η νέα κανονικότητα.

Οικονομικά, η ανακατάταξη του παγκόσμιου εμπορικού χάρτη ξεκίνησε με τις αδυναμίες στην αλυσίδα προμηθειών, που αποκαλύφθηκαν με τις δυσλειτουργίες της πανδημίας του Covid-19. Φάνηκε ουσιαστικά ότι το σύστημα δεν είχε κανένα μαξιλάρι λάθους για να απορροφήσει ούτε τις ελάχιστες αποκλίσεις στην κανονική λειτουργία του. Αποτέλεσμα; Οι τιμές των καυσίμων κατρακύλησαν για εβδομάδες, οι τιμές των μικροεπεξεργαστών εκτινάχθηκαν για μήνες, επηρεάζοντας μέχρι και την παραγωγή αυτοκινήτων λόγω έλλειψης chips. Το "τύπωμα” helicopter money που διοχετεύθηκε στην παγκόσμια οικονομία την περίοδο των lockdowns προκάλεσε αλυσιδωτό κύμα πληθωρισμού σε όλο τον πλανήτη.

Αυτός ο πληθωριστικός κύκλος, που ξεκίνησε επί Covid και ακόμα συνεχίζεται, έπληξε περισσότερο τις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις, οι οποίες δεν μπορούσαν να αυξήσουν ισόποσα τα εισοδήματά τους, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησε υπερσυγκέντρωση αξιών σε όσους ήδη είχαν αυξημένη ικανότητα συγκέντρωσης πλούτου.

Με την έλευση Τραμπ στις ΗΠΑ είδαμε ότι μια υπερδύναμη μπορεί να δώσει σκληρές απαντήσεις σε συμμάχους και αντιπάλους, παρέχοντας αυξημένες δυνατότητες εξουσίας σε έναν εκλεγμένο πρόεδρο (Ρεπουμπλικανική προεδρία, Κογκρέσο και Γερουσία -η λεγόμενη "Imperial Presidency”), σε αντιπαραβολή στις αυξημένες υπερεξουσίες που διαθέτουν μη-δημοκρατικά πολιτικά συστήματα με ισόβιους ηγέτες.

Οι αλλαγές στον παγκόσμιο εμπορικό χάρτη που προκαλεί η διαπραγμάτευση δασμών των ΗΠΑ με τον υπόλοιπο πλανήτη, κάποιους θα ευνοήσουν και κάποιους θα δυσκολέψουν. Το ποιους και πώς, είναι δύσκολο να το προβλέψει κανείς ακόμη.

Πολιτικά, σε χώρες με δημοκρατικά πολιτεύματα, παρατηρείται μια σαφής στροφή προς τα δεξιά, με απομάκρυνση από το αφήγημα της πράσινης ανάπτυξης και της συμπεριληπτικότητας ως μοναδικού πυλώνα πολιτικής, και επιστροφή σε θεμελιώδεις οικονομικές αξίες της μεσαίας τάξης. Η έμφαση μετατοπίζεται στο εθνικό συμφέρον και στην ενίσχυση εθνικών συνόρων, με απομάκρυνση από πολιτικές ανοιχτών συνόρων (τύπου WEF) και απορρόφησης μεταναστευτικών ροών από χώρες με προβληματικές οικονομίες και αυταρχικά ή θεοκρατικά καθεστώτα. Η για πολλά χρόνια παραμελλημένη μεσαία τάξη επανέρχεται στο επίκεντρο απαιτητικά, με συγκεκριμένους πολιτικούς και οικονομικούς στόχους.

Τεχνολογικά, η ανθρωπότητα βρίσκεται στο κατώφλι μιας τεκτονικής τεχνολογικής μετάβασης που έχει τη δύναμη να ανατρέψει όχι μόνο παραγωγικές διαδικασίες αλλά και οικονομικο-κοινωνικά μοντέλα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη περνά από το στάδιο του "εργαλείου" στο στάδιο του "συνεργάτη" στην παραγωγή, τη λήψη αποφάσεων και την εκτέλεση περίπλοκων επιχειρησιακών σχεδίων. 

Η Εσθονία, μια χώρα με πληθυσμό όσο η Θεσσαλονίκη, κατάφερε μέσα σε δύο δεκαετίες να μετατραπεί από πρώην σοβιετική δημοκρατία σε παγκόσμιο πρωτοπόρο στην ψηφιακή διακυβέρνηση. Επένδυσε στρατηγικά σε υποδομές πληροφορικής, καθιέρωσε ψηφιακή ταυτότητα για όλους τους πολίτες, και δημιούργησε ένα φιλικό φορολογικό καθεστώς που προσελκύει επιχειρήσεις τεχνολογίας από όλο τον κόσμο. Σήμερα φιλοξενεί χιλιάδες startups και έχει εξαγωγές λογισμικού που υπερβαίνουν το 15% του ΑΕΠ της. Αυτή η επιτυχία δεν ήταν τυχαία. Ήταν πολιτική απόφαση που εφαρμόστηκε χωρίς μπρος-πίσω.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν αφορά πλέον μόνο την αυτοματοποίηση εργασιών γραφείου ή την εξοικονόμηση χρόνου, αλλά την αναδιαμόρφωση ολόκληρων οικονομιών, όπου η διαχείριση της γνώσης, των δεδομένων και της ενέργειας θα είναι το κύριο πεδίο ανταγωνισμού, εκεί που ως πρόσφατα οι κύριες μεταβλητές ήταν το κεφάλαιο και η ανθρώπινη εργασία.

Σε μια μεταμορφωμένη οικονομία, η διαχείριση της γνώσης από σκεπτόμενες μηχανές θα υπερκεράσει σε σημασία το κεφάλαιο, ενώ η παραγωγή έργου από ρομπότ θα καταστήσει την ανθρώπινη εργασία περιττή ή ακόμη και πολυτέλεια. 

Ο νέος "καπιταλισμός” δεν χρειάζεται ούτε χειρώνακτες εργάτες ούτε εργαζόμενους σε γραφεία. Μόνο χρήμα και υπολογιστική δύναμη -και δεν είμαι βέβαιος καν για το αν το χρήμα θα είναι επαρκές, χωρίς τις προηγμένες τεχνολογίες για την διαχείριση της γνώσης.

Η πρόοδος στους κβαντικούς υπολογιστές, στις τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας και στις επικοινωνίες χαμηλής καθυστέρησης (π.χ. δορυφορικά δίκτυα νέας γενιάς) θα δημιουργήσει τεράστιες ανισορροπίες ισχύος μεταξύ των χωρών που επενδύουν στις νέες τεχνολογίες και των χωρών που θα μένουν πίσω. Όποιος ελέγχει τα δεδομένα και την υπολογιστική υποδομή, θα ελέγχει και την παραγωγή πλούτου στο δεύτερο μισό του 21ου αιώνα.

Για την Ελλάδα, η πρόκληση είναι να μην παραμείνει απλός καταναλωτής ξένης τεχνολογίας αλλά να γίνει συν-δημιουργός και εξαγωγέας, είτε μόνη της (πολύ δύσκολο) είτε ως συμμέτοχος σε ανάλογους συλλογικούς οργανισμούς της ΕΕ. 

Αυτό απαιτεί εθνική στρατηγική για την τεχνητή νοημοσύνη, για την κυβερνοασφάλεια, για τις ενεργειακές τεχνολογίες και για τα ηλεκτρονικά συστήματα. Απαιτεί επίσης φορολογικά κίνητρα για εγκατάσταση οργανισμών R&D στην Ελλάδα. Απαιτεί συνεργασίες πανεπιστημίων με ιδιωτικές εταιρείες και άμεση ενεργοποίηση του υψηλού επιπέδου επιστημονικού δυναμικού της διασποράς. 

Αντί να βλέπουμε ελληνικές πατέντες να υλοποιούνται στο εξωτερικό, πρέπει να δημιουργήσουμε το νομοθετικό και επιχειρηματικό περιβάλλον ώστε να υλοποιούνται εδώ και να εξάγονται από εδώ. 

Σίγουρα θα χρειαστεί να φτιάξουμε ένα ειδικό διαρκές και κατοχυρωμένο αφορολόγητο καθεστώς για διεθνείς digital-nomads, όπως ήδη έχουμε εδώ και δεκαετίες για τη Ναυτιλία. Αν φτιάξουμε και εύκολες και γρήγορες ελληνικές Πράσινες Κάρτες για αυτούς, θα έρθουν ακόμα γρηγορότερα και σε μεγαλύτερους αριθμούς. 

Η Ελλάδα μπορεί να λόγω κλίματος και ποιότητας ζωής, να προσελκύσει τους Ψηφιακούς Νομάδες κατά δεκάδες χιλιάδες από παντού, για να ζουν εδώ και να δημιουργήσουν τη μόνιμη βάση τους και τις σταρτ-απ τους στην Αθήνα, όπως οι εφοπλιστές έχουν βάση για τις ναυτιλιακές τους στον Πειραιά! Αυτό θα δώσει ώθηση στη χώρα για δεκαετίες, αν αποτελεί προορισμό πρώτης επιλογής για τους ψηφιακούς νομάδες, που αρχικά θα φέρουν το πολύτιμο εισόδημά τους να ξοδέψουν εδώ, και κάποια στιγμή θα φτιάξουν και τις εταιρείες τους εδώ..

Αμυντικά, το δόγμα αλλάζει με ρυθμούς που λίγοι έχουν αντιληφθεί. Η έννοια της αποτροπής δεν βασίζεται πλέον αποκλειστικά σε στόλους, αεροπορικές μοίρες και τεθωρακισμένα, αλλά στην ικανότητα άμεσης δράσης στον κυβερνοχώρο, στον έλεγχο του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και στη χρήση μη επανδρωμένων συστημάτων. 

Οι πόλεμοι του μέλλοντος, που ήδη βλέπουμε στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, διεξάγονται ταυτόχρονα στο έδαφος, στον αέρα και στο διαδίκτυο.

Τα UAVs (drones) αλλάζουν τη φύση της μάχης, παρέχοντας φθηνές αλλά θανατηφόρες δυνατότητες, ενώ οι επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές μέσω κυβερνοπολέμου μπορούν να παραλύσουν μια χώρα χωρίς να πέσει ούτε μία σφαίρα. Νέα οπλικά συστήματα βασισμένα σε τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να εντοπίσουν, να παρακολουθήσουν και να πλήξουν στόχους με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση.

Το Ισραήλ, περικυκλωμένο από εχθρικά καθεστώτα, επένδυσε συστηματικά στην τεχνολογική του υπεροχή για να διασφαλίσει την εθνική του επιβίωση. Δημιούργησε μια εγχώρια αμυντική βιομηχανία που σχεδιάζει και παράγει drones, συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας και λογισμικό κυβερνοασφάλειας παγκόσμιας κλάσης. Η τεχνολογία του Iron Dome, που αναχαιτίζει ρουκέτες σε πραγματικό χρόνο, και η εξαγωγή προηγμένων συστημάτων σε συμμάχους, απέδειξαν ότι η καινοτομία μπορεί να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ισχύος. Η επιλογή αυτή όχι μόνο αύξησε την αμυντική του ικανότητα, αλλά και δημιούργησε μια ακμάζουσα εξαγωγική οικονομία υψηλής τεχνολογίας.

Για την Ελλάδα, η αναγκαιότητα επένδυσης σε αυτά τα μέσα είναι υπαρξιακή. 

Αυτό σημαίνει:
- Μαζική επένδυση σε UAVs και USVs για επιτήρηση και δράση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
- Δημιουργία μονάδων Κυβερνο-στρατού με δυνατότητες αμυντικών και επιθετικών επιχειρήσεων.
- Ανάπτυξη δορυφορικών και επίγειων δικτύων επικοινωνίας χαμηλής καθυστέρησης για πλήρη έλεγχο του επιχειρησιακού πεδίου.
- Εγχώρια παραγωγή κρίσιμων τεχνολογιών και λογισμικού για ανεξαρτησία σε περιόδους κρίσης.

Η Τουρκία έχει ήδη μετατρέψει την αμυντική της βιομηχανία σε μοχλό εξωτερικής πολιτικής, αξιοποιώντας πατέντες από το δυτικές χώρες και πακετάροντάς τις ως δήθεν Τουρκική τεχνολογία. 

Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να επαναπαυτεί σε παλαιά στατικά δόγματα. Η ισορροπία ισχύος στον 21ο αιώνα θα βασίζεται στην δυναμικά μεταβαλλόμενη ισχύ της πληροφόρησης, στην ακρίβεια κρούσης και στην ταχύτητα αντίδρασης.

Και όπως λέμε συχνά: τα κράτη που θα επιβιώσουν και θα ευημερήσουν στην επόμενη μέρα είναι εκείνα που θα δουν εγκαίρως τη νέα πραγματικότητα και θα προσαρμοστούν σε αυτήν πριν τους το επιβάλει υπαρξιακά κάποιος άλλος. 

Η Ελλάδα έχει ακόμα χρόνο, αλλά δεν έχει περιθώρια καθυστέρησης.

Ή θα μπούμε τώρα στο τρένο της νέας εποχής επενδύοντας επιθετικά σε νέες τεχνολογίες και σε ανθρώπους υψηλής εξειδίκευσης προσελκύωντας τους να έρθουν για να ζήσουν στην Ελλάδα, ή θα βλέπουμε το τρένο να απομακρύνεται από εμάς για δεκαετίες ενώ θα γερνάμε και θα μαραζώνουμε δημογραφικά λόγω υπερφορολόγησης για να συντηρούμε ένα υδροκέφαλο και αναποτελεσματικό κρατικό μηχανισμό. Και τότε δεν θα μας φταίει κανείς άλλος εκτός από εμάς.

agissilaos@gmail.com