Πώς αποφεύγουν τους φόρους στην Ελλάδα οι πολυεθνικές

Του Άγη Βερούτη

Σε μια προηγούμενη ζωή μου, προ 25ετίας, αμέσως μετά από εκείνην όπου δούλευα σε μεγάλη εταιρεία management consulting για πολυεθνικές στις ΗΠΑ, για περίπου μια δεκαετία, ανέλαβα ένα στελεχιακό πόστο σε μια πολυεθνική.

Ήμουν υπάλληλος δηλαδή, με πεδίο ευθύνης για τις θυγατρικές της πολυεθνικής σε 5 χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Σκληρή δουλειά στον πραγματικό κόσμο, και όχι όπως αυτή του σύμβουλου διοίκησης με φρου-φρου κι αρώματα, που έκανα πριν.

Τότε λοιπόν, μια από τις σημαντικότερες δουλειές του πολυεθνικού οργανισμού, ήταν να διασφαλίζει ότι τα όποια και όσα κέρδη είχαν οι θυγατρικές, οι οποίες κατά βάσιν ήσαν οργανισμοί πωλήσεων (sales organizations), θα φορολογούνταν εκεί που ήταν βέλτιστο, δηλαδή χαμηλότερο, για τη συνολική εταιρεία. Συνήθως σε κάποιο φορολογικά χαμηλό καθεστώς, είτε στάνταρ της χώρας (πχ Ιρλανδίας), είτε κατόπιν διαπραγμάτευσης με μια τοπική κυβέρνηση χώρας (πχ Λουξεμβούργο) ή πολιτείας των ΗΠΑ (πχ Delaware).

Μάλιστα, εντός της Οικονομικής Διεύθυνσης για την περιοχή του ΕΜΕΑ (Europe, Middle East, Africa) υπήρχε υψηλόβαθμος International Taxation Director ο οποίος ριπορτάριζε κατευθείαν στον CFO, και με αποκλειστικό πεδίο ενασχόλησης για εκείνον και την ομάδα του, την ελαχιστοποίηση των φορολογικών υποχρεώσεων κάθε θυγατρικής, ώστε να παραμένουν στη διάθεση της πολυεθνικής για επένδυση ή διανομή, όσο περισσότερα κέρδη ήταν εφικτό. Ο συγκεκριμένος, καλή του ώρα όπου και αν είναι τώρα, έλεγε γελώντας ότι "ο θάνατος και οι φόροι είναι βέβαιοι για όλους, εκτός από τις πολυεθνικές...”.

Υπάρχουν πολλοί και διάφοροι τρόποι για μια πολυεθνική να μεταφέρει τα κέρδη μιας θυγατρικής σε άλλη θυγατρική που βρίσκεται σε άλλη χώρα. Θα δούμε παρακάτω μια εξαπλουστευμένη μορφή τους.

Όλα ξεκινούν από τον τρόπο που κοστολογούνται τα προϊόντα της στα εργοστάσια παραγωγής. Αυτό το αρχικό κόστος παραγωγής ονομάζεται standard cost δηλαδή πρότυπο κόστος, ή management cost γιατί χρησιμοποιείται ως βάση στο management reporting, και περιλαμβάνει μόνον το κόστος λειτουργίας του εργοστασίου με μισθούς, αποσβέσεις, δάνεια και όλα, συν το κόστος πρώτων υλών και ανταλλακτικών που χρειάζονται για να λειτουργήσει το εργοστάσιο.

Τα παραπάνω επιμερίζονται στις γραμμές παραγωγής του εργοστασίου και τελικά στις μονάδες παραχθέντων προϊόντων ανά γραμμή ανά περίοδο, που καθορίζει το management cost.

Φυσικά, αυτό το κόστος management δεν περιλαμβάνει τον επιμερισμό του κόστους της έρευνας και εξέλιξης του προϊόντος, το οποίο κρατά ως επτασφράγιστο μυστικό κάθε σοβαρή πολυεθνική, προκειμένου να μπορεί να το τιμολογήσει όσο θέλει και από όπου θέλει, για να στραγγίξει και την τελευταία σταγόνα κερδοφορίας. Αυτά στο τέλος θα τιμολογηθούν ως royalties ή ως management fees, αναλόγως τι επιτρέπει και τι όχι ο φορολογικός κώδικας κάθε χώρας.

Μετά την παραγωγή των προϊόντων, έπρεπε φυσικά να πάνε σε κεντρικές αποθήκες, πχ για όλη την Ευρώπη, για διανομή στις θυγατρικές. Αυτό είναι που λέμε centralized logistics, από όπου τροφοδοτούνται οι μικρότερες τοπικές αποθήκες (buffer inventory) κάθε θυγατρικής sales organization. Οι τιμές πώλησης από την κεντρική αποθήκη είναι αυτό που συχνά ονομάζουμε transfer prices. Κανονικά πρέπει να είναι σχεδόν ίδιες τιμές ανά προϊόν για όλες τις θυγατρικές που εξυπηρετεί μια κεντρική αποθήκη, με βάση το "Arm's length principle” που υποτίθεται ότι εφαρμόζουν οι πολυεθνικές για τις θυγατρικές τους, ή για τρίτους dealers που αγοράζουν προϊόν κατευθείαν από την κεντρική αποθήκη. #NOT 

Εδώ γελάμε γιατί είναι σχεδόν μαθηματικά βέβαιο ότι κάποιες χώρες τιμολογούνται φθηνότερα από άλλες, απλά και μόνον γιατί έτσι συγκεντρώνονται τα ποσοστιαία διαφορετικά κέρδη σε ένα κεντρικό σημείο για προώθηση στο επόμενο βήμα. Το transfer price δηλαδή εξαρτάται από το ποσοστό κέρδους που θέλει να μεταφέρει η φορολογική διαχείριση από τη μια χώρα στην άλλην.

Ας δούμε όμως ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε ευκολότερα πώς δουλεύει αυτός ο μηχανισμός, πχ για θυγατρικές πολυεθνικών εταιρειών στο χώρο της υγείας:

Το προϊόν Χ λοιπόν, έχει τελική τιμή πώλησης στην Μπανανία €200 ευρώ το μπουκαλάκι με 50 δόσεις. 

Τα κόστη που επιβαρύνουν ένα μπουκαλάκι Χ, από την τοπική θυγατρική (sales organization), είναι:

- αναλογία γενικού και λειτουργικού κόστους της θυγατρικής (μανατζεραίοι μισθοί μπόνους και benefits, λογιστήρια, ενοίκια, αναλώσιμα, χρηματοοικονομικά κόστη δανείων και εγγυητικών ή και factoring αν χρειάζεται, γραμματείς και οικονομικοί διευθυντάδες, κλπ, κλπ), 
- αναλογία κόστους τοπικής αποθήκευσης και διανομής (local logistics)
- αναλογία κόστους διαφήμισης και μάρκετινγκ,
- αναλογία κόστους τμήματος πωλήσεων και διαγωνισμών, 
- αναλογία κόστους απόσβεσης τυχόν μηχανήματος που δίνεται ως χρησιδάνειο στον πελάτη για να χρησιμοποιήσει το προϊόν
- αναλογία κόστους service όπου χρειάζεται μηχάνημα που έχει δοθεί ως χρησιδάνειο,
- άλλα απρόβλεπτα κόστη...

Ας πούμε τώρα, χάριν παραδείγματος, ότι όλα τα παραπάνω επιμερισμένα τοπικά λειτουργικά έξοδα για το ένα  μπουκαλάκι των €200 ευρώ του Προϊόντος "Χ” είναι €50 ευρώ. 

Από την κεντρική αποθήκη της πολυεθνικής, από όπου έρχεται το μπουκαλάκι, πρέπει να τιμολογηθεί τουλάχιστον το standard cost, τα λειτουργικά της αποθήκης και τα μεταφορικά ως την τοπική θυγατρική. Αυτά ας πούμε ότι είναι άλλα €20 ευρώ το standard cost, και άλλα €14 ευρώ τα υπόλοιπα κόστη του central logistics.

Αν τιμολογούσε η κεντρική αποθήκη βέβαια μόνο αυτά τα €34, δεν θα έπαιρνε πίσω ποτέ η μαμά εταιρεία το κόστος R&D που ξόδεψε για να εφεύρει το προϊόν ούτε τα Headquarters overheads, και θα έβγαινε ένα EBT (κέρδη προ φόρων) για το μπουκαλάκι της τάξεως του 58% (Θεός φυλάξει!) για να φορολογηθούν στην Ελλάδα, που θα φαλίριζε την πολυεθνική γιατί θα την αποστράγγιζε από μετρητά, όπως αποστραγγίζονται οι μικρομεσαίοι της χώρας μας σήμερα. 

Στην πραγματικότητα όμως, το R&D μπορεί να είναι 5%-10%, και τα HQ overheads άλλα 5%-6%. Ας πούμε στη μέση 13% της τελικής τιμής πώλησης, δηλαδή άλλα €26 για το μπουκαλάκι Προϊόν "Χ”.

Έτσι η τιμή αγοράς για το μπουκαλάκι Προϊόν "Χ” από την τοπική θυγατρική θα ήταν €60 ευρώ.
Πάλι, θα έβγαινε το αστρονομικό 45% κέρδη προ φόρων στην τοπική θυγατρική, ή €90 ευρώ κέρδη προ φόρων για το μπουκαλάκι. Αυτό σημαίνει ότι θα έπρεπε να δώσει 22% εταιρικό φόρο εισοδήματος στην Ελλάδα, ή περίπου €20 φόρο και άλλα €20 προκαταβολή φόρου επόμενης χρονιάς, και θα έμεναν €50 κέρδη προς διανομή. 
Λογιστικά. 
Χωρίς φυσικά να τα έχει εισπράξει η πολυεθνική μετά από 3 χρόνια καθυστέρησης από τα νοσοκομεία, με όσο χρηματοοικονομικό κόστος αυτό συνεπάγεται. 

Στη διανομή των €50 θα πλήρωνε άλλα 5% φόρο μερίσματος, και θα έμεναν €47,5 ευρώ να πάνε στη μαμά εταιρεία δηλαδή στον Μέτοχο.

Αμ δε!!!

Αυτό που κάνει η πολυεθνική είναι να υπολογίσει πόση είναι η μικρότερη τιμή που θα πουλήσει το μπουκαλάκι Προϊόν "Χ” η θυγατρική (πχ €190) και από αυτό να αφαιρέσει τα τοπικά λειτουργικά των €50 της θυγατρικής, και να τιμολογήσει τα υπόλοιπα €140 (transfer price) από την κεντρική αποθήκη στη θυγατρική!

Έτσι, με μια μέση τελική τιμή πώλησης του μπουκαλιού του Προϊόντος "Χ” έστω €195, η κερδοφορία που θα μπορούσε να φανεί και να φορολογηθεί στην Ελλάδα ΔΕΝ θα είναι τα €90 που πραγματικά κερδίζει η εταιρεία, αλλά τα €5 που θα απομένουν ανάμεσα στο κόστος αγοράς (transfer price) και το λειτουργικό της θυγατρικής. Ούτε αυτό όμως μένει, γιατί τις τελευταίες ημέρες του μήνα Δεκεμβρίου η κεντρική αποθήκη στέλνει και φορτώνει τις αποθήκες των τοπικών θυγατρικών, και έτσι μια χρονιά μπορεί να φανεί ότι η εταιρεία είχε κέρδος €1,5 ευρώ στο μπουκαλάκι, και την επόμενη χρονιά είχε ζημία €1,5 ευρώ.

Την όποια διαφορά κεφαλαίου που λείπει την δανείζει η μαμά εταιρεία στην θυγατρική, και έτσι μια πολυεθνική που μπορεί να έχει €50 εκατ. έως €500 εκατ. ευρώ τζίρο στην Ελλάδα και πραγματικά κέρδη 20%-50% από τις τοπικές πωλήσεις, να μπορεί νομίμως να πληρώνει μικρότερο φόρο εισοδήματος από ένα οικογενειακό μπακάλικο σε τριτοτέταρτο νησί του Αιγαίου.

Το πώς τραβάνε τα κέρδη οι πολυεθνικές από τις κεντρικές αποθήκες τους ή τα εργοστάσια τους είναι αλλουνού παπά Ευαγγέλιο, και ίσως να ασχοληθούμε σε μεθεπόμενο άρθρο μας. Ή ίσως και να μπορεί ο καθένας σας να μαντέψει πώς γίνεται, ανάμεσα σε χρεώσεις royalties και τόκων δανείων και management fees, ανάμεσα στην κεντρική εταιρεία και τις θυγατρικές αποθήκες και τα εργοστάσια παραγωγής.

Συχνά όμως τα μαζεύουν σε ένα φορολογικό παράδεισο ή σε μια χώρα που κάνει κατά περίπτωση ειδικές φορολογικές συμφωνίες με πολυεθνικές, όπως το Λουξεμβούργο.

Φυσικά και υπάρχει και δίκαιη λύση για κάθε χώρα: να υπολογίσει τις μέσες τιμές πώλησης στην τοπική αγορά και τις μέσες τιμές της πολυεθνικής παγκοσμίως, να μετατρέψει την παγκόσμια μέση κερδοφορία που ριπορτάρει η πολυεθνική στους τοπικούς τζίρους, και να ζητήσει τους δίκαιους φόρους από αυτό το ποσόν για τις τοπικές πωλήσεις. Στο κάτω κάτω χάρη στην ύπαρξη αυτής της αγοράς βγάζει τα τοπικά κέρδη, αλλά δεν συμμετέχει στο κόστος διατήρησης αυτής της αγοράς με δίκαιο τρόπο!

Φυσικά είναι πολύ απλούστερο να παριστάνουμε ότι οι πολυεθνικές δουλεύουν στη χώρα μας με κερδοφορία 1%, και ας πουλάνε εδώ σε τελικές τιμές 30% παραπάνω από όσο στις υπόλοιπες πολιτισμένες ευρωπαϊκές χώρες.

Στο κάτω κάτω, τόσα μπακάλικα, τόσες γραφίστριες και τόσες καφετέριες έχουμε να φορολογήσουμε με τεκμήρια, για να βγει το πρωτογενές πλεόνασμα!

agissilaos@gmail.com