Ο τελευταίος να κλείσει το φως

Του Άγη Βερούτη

Βγαίνοντας από το Συνέδριο του Economist, στις αρχές του μήνα, όπου η γεωπολιτική συνάντησε τα logistics και η ρητορική δοκιμάστηκε από τους αριθμούς, ο John Sitilides, γεωστρατηγικός σύμβουλος του State Department και 4 Αμερικανών Προέδρων, και Principal της Trilogy Advisors στην Ουάσινγκτον, άφησε μια φράση να αιωρείται, σαν προειδοποίηση: 

"Δεν υπάρχει Πράσινη Μετάβαση. Η παγκόσμια ζήτηση για πετρέλαιο, φυσικό αέριο ακόμα και άνθρακα είναι συνεχώς αυξανόμενη. Η λύση βρίσκεται στην επαναφορά της πυρηνικής ενέργειας που είναι ασφαλής και η οποία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη μείωση της ρύπανσης”. 

Μίλησε σε εξαιρετικά ταχύ ρυθμό, με τη νηφαλιότητα ανθρώπου που ξέρει καλά τι λέει, σε ένα συντριπτικά ευρωπαϊκό ακροατήριο, προσπαθώντας να μεταφέρει τους βασικούς άξονες των πολιτικών του προέδρου Τραμπ. 

Σύμφωνα με τη συλλογιστική του, το πράσινο αφήγημα της ευρωπαϊκής ηπείρου σταδιακά μεταμορφώνεται σε μηχανισμό αποβιομηχάνισης, καθώς η τιμή της ενέργειας κυριολεκτικά καθορίζει την πορεία των βιομηχανικών επενδύσεων στον ευρωπαϊκό χάρτη.

Μας θύμισε ότι πριν καν ξεσπάσει ο ρωσικός πόλεμος, η ΕΕ είχε ήδη δεχτεί ένα σοκ τιμών φυσικού αερίου λόγω του μηχανισμού δικαιωμάτων άνθρακα. Μετά το 2022, η κατάσταση πέρασε σ’ ένα καινούριο επίπεδο: οι τιμές της κιλοβατώρας εκτοξεύθηκαν, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης έγιναν βουνά χρέους για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, και οι λογιστές στις γερμανικές εταιρείες άρχισαν να μετρούν το κόστος της "Energiewende" (της γερμανικής ενεργειακής μετάβασης) όχι σε εκατομμύρια, αλλά σε εργοστάσια που ζυγίζουν εκατοντάδες χιλιάδες τόνους. 

Αν η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία πατήσει φρένο εντός συνόρων, ολόκληρη η πυραμίδα υπεργολάβων της θα ακολουθήσει σε κατάρρευση. Αυτή είναι η πραγματική εφοδιαστική αλυσίδα της ιδέας, ή της αυταπάτης, ότι μπορούμε να τιμολογούμε το διοξείδιο του άνθρακα χωρίς να μετράμε τη φυγή του κεφαλαίου.

Όμως επιμένει ότι οι "πράσινες” λύσεις, έτσι όπως δομούνται στις ευρωπαϊκές οδηγίες, παραδίδουν τη βαριά βιομηχανία αρχικά στην Ασία και ύστερα στις αμερικανικές πολιτείες που ηλεκτροδοτούνται με φυσικό αέριο στο μισό κόστος από το ευρωπαϊκό. 

Ο βρετανικός "φόρος άνθρακα”, ο γαλλικός φόρος ντίζελ και η γερμανική επιδότηση ανεμογεννητριών, καταλήγουν τελικά στο ίδιο Excel: στο κενό πεδίο των νέων επενδύσεων.

Επίσης εν ολίγοις εξήγησε ότι η παροχή δωρεάν στρατιωτικής προστασίας στην Ευρώπη από την Αμερική για 80 χρόνια, τροφοδότησε το χρέος των ΗΠΑ σε επίπεδο που είναι επιτακτικό να σταματήσει να ανεβαίνει, γιατί θα καταλήξει να απειλεί την ευημερία της Αμερικής. Αυτό μεταφράζεται στην απαίτηση της προεδρίας Τραμπ από τους νατοϊκούς συμμάχους των ΗΠΑ να αναλάβουν μεγαλύτερο μερίδιο του κόστους της άμυνάς τους, όπως τελικά λίγες μέρες αργότερα έγινε δεκτό από όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ πλην της Ισπανίας.

Το αναπόφευκτο δίλημμα που θέτει η πολιτική Τραμπ στην Ευρώπη είναι αν θα επιλέξει να χρηματοδοτήσει την άμυνά της, ή το κοινωνικό κράτος, ή την ιδέα της Πράσινης Μετάβασης με carbon tax και επιδοτήσεις σε ανανεώσιμες.

Η προοπτική της εμμονής στους "πράσινους φόρους” αυξάνει το κόστος και κατά συνέπεια τον κίνδυνο αποβιομηχάνισης της Ευρώπης, και απειλεί τελικά το συνολικό ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Αν δε επέλθει σημαντική αποβιομηχάνιση στην Ευρώπη, λόγω ακριβής ενέργειας, τότε η βάση των φορολογουμένων της θα συρρικνωθεί ή θα μεταναστεύσει, και τότε ούτε το κοινωνικό κράτος μπορεί να σταθεί, ούτε οι πράσινες προσδοκίες.

Προς το τέλος της ομιλίας του προβάλλει ως λύση, σχεδόν κλασικά, το μοναδικό καύσιμο που μπορεί να αλλάξει την εξίσωση και επανειλημμένα έχουμε αναφερθεί: την πυρηνική ενέργεια. 

Κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει ότι στρογγυλεύει τις γωνίες, καθώς μίλησε ευθέως για τους SMRs, τους μικρούς αρθρωτούς αντιδραστήρες νέας γενιάς, που υπόσχονται ασφάλεια, μηδενικές εκπομπές και πυκνή ενέργεια, χωρίς να γεμίζουν τον αέρα με διοξείδιο του άνθρακα. 

Επισημαίνουμε εδώ, μάλιστα, ότι οι ΗΠΑ ήδη προχωρούν σε fast-track αδειοδοτήσεις, ενώ η Βρετανία έχει αναβιώσει το πρόγραμμα Sizewell C και η Γαλλία επενδύει εκ νέου στην πυρηνική ενέργεια, και αυτά ενώ οι Βρυξέλλες μοιάζει κρατάνε τη μύτη τους φοβούμενες πολιτικό κόστος στο εσωτερικό της Γερμανίας από τους Οικολόγους. 

Αν κάποιος θέλει να συγκρίνει τις realpolitik, ας κοιτάξει τη Φινλανδία: ολοκαίνουριος Olkiluoto 3, τιμή ηλεκτρικής ενέργειας καθηλωμένη σε προ-κρίσης επίπεδα, χαμηλότερο βιομηχανικό τιμολόγιο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι startup της βόρειας Ευρώπης στήνουν data centers εκεί όπου το ρεύμα κοστίζει λιγότερο και χιονίζει έντεκα μήνες τον χρόνο προσφέροντας δωρεάν ψύξη!

Όσο η Ευρώπη επιμένει να επιδοτεί φωτοβολταϊκά κατασκευασμένα με πυρίτιο από την Κίνα, το Πεκίνο θα ελέγχει κατά 70% την παγκόσμια επεξεργασία σπανίων γαιών. Θυμίζουμε επίσης ότι τα ευρωπαϊκά ηλεκτρικά αυτοκίνητα χρειάζονται νεοδύμιο για τους μαγνήτες στους ηλεκτροκινητήρες. Με προφανή υπαινιγμό προς τις Βρυξέλλες, ρίχνει στο τραπέζι το ερώτημα: πώς ακριβώς ορίζεις την "στρατηγική αυτονομία" σου, όταν ο στρατηγικός εφοδιασμός σου περνά από τελωνείο στην Κίνα;

Κι ακριβώς εκεί γεννιέται η Αμερικανική ειρωνεία: με φθηνό LNG και κρατική ώθηση στην καθαρή πυρηνική τεχνολογία, οι ΗΠΑ θα προσελκύσουν πλέον βιομηχανίες που για δεκαετίες θεωρούσαν την Ευρώπη φυσικό τους σπίτι. "De-industrialization-by-design" το ονομάζει ηθελημένη ή μη, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.

Μέσα σ’ αυτό το κάδρο, η Ελλάδα διαθέτει ίσως παράθυρο ευκαιρίας. 

Αν θέλει να γυρίσει στο τραπέζι της βιομηχανικής αξίας, οφείλει να μιλήσει για σταθερό, ανταγωνιστικό κόστος ενέργειας, και πρέπει να πάψει να φοβάται τον όρο "πυρηνικός σταθμός" σαν να είναι η εποχή του Τσερνόμπιλ. 

Δίχως βιομηχανική ραχοκοκαλιά, τα λιμάνια μας, η ναυτιλία, τα logistics και ο πολυθρύλητος ρόλος μας ως γέφυρας του IMEC (του διαδρόμου Ινδία - Μέση Ανατολή - Ευρώπη) κινδυνεύει να γίνει απλώς υποσημείωση ενός feasibility study. 

Αν, αντιθέτως, η Ελλάδα ενστερνιστεί το σκεπτικό που προκύπτει από την προειδοποίηση των ΗΠΑ, και καταφέρει να διεκδικήσει την ενεργειακή της ευελιξία, τότε μπορεί να προτείνει ότι η "πράσινη Ευρώπη" θα παραμείνει όντως πράσινη μόνο αν συνεχίσει να παράγει αντί να είναι εξαρτώμενη και να εισάγει τα πάντα.

Ο Sitilides έκλεισε την ομιλία του έτσι όπως την άρχισε. Ψύχραιμα. "Η ιστορία, δεν βραβεύει τις καλύτερες προθέσεις αλλά τα αποτελέσματα". 

Σε έναν κόσμο όπου τα gigawatt καθορίζουν τις γεωπολιτικές συμμαχίες περισσότερο απ’ ό,τι οι δηλώσεις της πολιτικής ηγεσίας, η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να θυσιάσει τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις της στον βωμό μιας ουτοπίας, όπως δυστυχώς περιέγραψε πολύ γλαφυρά ο Ευ. Μυτιληναίος στη δική του συνομιλία με τον Μάριο Ντράγκι, όταν μια επίτροπος περιβάλλοντος του είχε πει χωρίς περιτροπές, παλαιότερα, ότι η Ευρώπη δεν θέλει βιομηχανίες στο έδαφός της... 

Το ερώτημα παραμένει αν οι Βρυξέλλες θα ξυπνήσουν εγκαίρως με την νέα πραγματικότητα, πριν η τελευταία ευρωπαϊκή βιομηχανία κλείσει το φως φεύγοντας.

agissilaos@gmail.com