Ελληνικά κάλαντα στην Ολλανδία!

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Κυκλοφορεί διαδικτυακά ευρέως αυτές τις μέρες η εκτέλεση των ελληνικών Χριστουγεννιάτικων καλάντων στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας από τον διάσημο μαέστρο André Rieu. 

Η εκτέλεση είναι μάλλον περυσινή (βλ. εδώ). Όμως τώρα έγινε γνωστή, διότι ο μαέστρος ανάρτησε το απόσπασμα της συναυλίας μόλις στις 17-12-2025.

Όσοι αναγνώστες δεν ακούσατε ήδη τη συγκεκριμένη εκτέλεση, αξίζει να την ακούσετε και να δείτε το σχετικό βίντεο. Είναι κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που γνωρίζαμε έως σήμερα για τη συγκεκριμένη, πασίγνωστη σε μας μελωδία. Προξενεί συγκίνηση σχεδόν υπαρξιακή, μεγαλείο νου και πνεύματος, ψυχική ανάταση και κυρίως χαρά, πολλή χαρά! Περισσότερη από όση όταν ακούμε τα κάλαντα από μια δική μας χορωδία.

Να είναι άραγε η περηφάνεια που ένας σημαντικός ξένος μουσικός ασχολήθηκε με τα δικά μας κάλαντα; Το νεοελληνικό σύμπλεγμα κατωτερότητας που η πεφωτισμένη Δύση ‘επιτέλους’ ασχολείται μαζί μας; Είναι η μεγάλη οικειότητα που αισθανόμαστε για τη μελωδία; Ή μήπως είναι το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του André Rieu που πήρε ένα ελληνικό παιδικό τραγουδάκι και το ‘απογείωσε’;

Είναι κι αυτά. Όμως οι λόγοι του ασυγκράτητου, σχεδόν εκστασιασμένου ενθουσιασμού που προξένησε η συγκεκριμένη εκτέλεση στο ελληνικό διαδίκτυο είναι, νομίζω, εντελώς άλλοι.

Τη διαφορά κάνει καταρχάς η δυτική ενορχήστρωση και εν γένει προσέγγιση στα μουσικά πράγματα. Στο βίντεο βλέπουμε από τη δεύτερη κιόλας στροφή τον Rieu να βάζει δύο ελληνικότατα… μπουζούκια να συνοδεύουν την Ελληνίδα σοπράνο Χριστίνα Πέτρου. Τα μπουζούκια αυτά όμως καθόλου δεν θυμίζουν μπουζούκι ελληνικής ορχήστρας. Ακούγονται περισσότερο σαν μαντολίνα. Θυμίζουν μάλλον επτανησιακή μουσική, με τις έντονες δυτικές επιδράσεις. Γενικότερα, το ελληνικό μας αυτί είναι σαν να μην έχει ξανακούσει ‘έτσι’ τη γνωστότατή μας μελωδία. Σαν κάπως να την ακούει για πρώτη φορά. Πρώτη φορά ‘έτσι’.

Η δεύτερη σημαντική διαφοροποίηση που εισφέρει η δυτικοευρωπαϊκή εκτέλεση των ελληνικών καλάντων, είναι ότι αυτά έρχονται αίφνης στο ίδιο, τρόπον τινά, επίπεδο με τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια της δυτικής Ευρώπης (Άγια Νύχτα, Ω Έλατο κλπ.). Και εκεί νομίζω ότι, παρά το ελληνικό bias που μπορεί να ενέχει μια τέτοια άποψη, η υπεροχή των ελληνικών καλάντων δεν είναι απλά συντριπτική. Είναι ισοπεδωτική! Τα δυτικοευρωπαϊκά Χριστουγεννιάτικα τραγούδια θα τολμούσε να πει κανείς, αφού έχει ακούσει αυτή την εκτέλεση των ελληνικών καλάντων, ότι ‘σχεδόν δεν είναι Χριστουγεννιάτικα’.

Σκαλίζοντας παιδικές και νεανικές μουσικές αναμνήσεις, θα συνέκρινα την εντύπωση που μου προξένησε η μελωδία των ελληνικών καλάντων ακούγοντάς την για πρώτη φορά σε δυτικοευρωπαϊκή εκτέλεση, μόνον με την εντύπωση που μου είχε προξενήσει η Ωδή στη Χαρά της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν, την επίσης πρώτη φορά που την άκουσα. Ίδια ρίγη πηγαίας χαράς, ίδια εσωτερική αγαλλίαση, ίδια διάθεση να ακούς το ίδιο κομμάτι ξανά και ξανά, χωρίς να κουράζεσαι.

Ο λογισμός σου γίνεται μάλιστα ακόμη πιο ‘θρασύς’: Σου υποδεικνύει ότι τα κάλαντά μας στη δυτικοευρωπαϊκή τους εκτέλεση είναι αισθητικά ανώτερα κι από αυτή ακόμη την Ενάτη του Μπετόβεν. Προσπαθείς να αποφύγεις τον λογισμό. Να πεις στον εαυτό σου ότι όχι, είναι το ελληνικό bias αυτό που σε κάνει να σκέφτεσαι έτσι για την αγνώστου συνθέτη ελληνική μελωδία, για τους αγνώστου στιχουργού ελληνικούς στίχους.

Όμως ο λογισμός επιμένει. Όχι, σου λέει. Τα κάλαντα της πατρίδας σου, ‘απογειωμένα’ σε δυτικοευρωπαϊκή εκτέλεση ("να", σε καθησυχάζει ο λογισμός, "δεν έχεις ελληνικό bias, αφού αναγνωρίζεις ότι χρειάζεται ο ανώτερος δυτικός τεχνικός πολιτισμός για να ‘απογειωθούν’ τα ελληνικά κάλαντα") είναι ωραιότερα ακόμη και από αυτήν την Ωδή στη Χαρά.

Γιατί όμως; Ακόμη και bias να είναι, τι μας κάνει να αισθανόμαστε τα κάλαντά μας ωραιότερα ακόμη κι από τη διασημότερη, αισθητικά, μουσική δημιουργία του πλανήτη;

Εδώ ταιριάζει ίσως καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη περίσταση το ιδιαίτερα εύγλωττο απόσπασμα του Ελύτη στο έργο του "Τα δημόσια και τα ιδιωτικά": "Τὴ σημασία τῶν λαῶν νὰ τὴ μετρᾶνε […] ἀπ᾿ τὸ πόση εὐγένεια παράγουν, ἀκόμη καὶ κάτω ἀπὸ τὶς πιὸ δυσμενεῖς καὶ βάναυσες συνθῆκες, ὅπως ὁ δικός μας ὁ λαὸς στὰ χρόνια της Τουρκοκρατίας, ὅπου τὸ παραμικρὸ κεντητὸ πουκάμισο, τὸ πιὸ φτηνὸ βαρκάκι τὸ πιὸ ταπεινὸ ἐκκλησάκι, τὸ τέμπλο, τὸ κιούπι, τὸ χράμι, ὅλα τους ἀποπνέανε μίαν ἀρχοντιὰ κατά τι ἀνώτερη των Λουδοβίκων".

"Ορίστε", σου λέει δικαιωμένος ο λογισμός, "να τι καθιστά τα ελληνικά Χριστουγεννιάτικα κάλαντα ‘κατά τι ανώτερα’ από την Ωδή στη Χαρά. Είναι ακριβώς αυτό που υμνεί ο Ελύτης: Είναι ταπεινά"! Και πράγματι, τα Χριστουγεννιάτικά μας κάλαντα δεν είναι παρά ένα δημώδες παιδικό τραγουδάκι! Η μελωδία τους, επαναλαμβανόμενη ανά δύο στίχους, δεν διαρκεί παρά οκτώ (8!) μόλις δευτερόλεπτα. Δεν χρειάζεται συμφωνική ορχήστρα για να παιχθεί. Η ‘κανονική’ της ενορχήστρωση είναι ένα παιδικό τρίγωνο! Κι όμως, όταν βρεθεί, αντίστοιχα ενορχηστρωμένη, δίπλα σε ένα περίτεχνο μουσικό δημιούργημα, όπως η Ωδή στη Χαρά, στέκεται αισθητικά ισάξια ή και καλύτερα ακόμη, αναλόγως το γούστο.

"Μήπως υπερβάλλει ο λογισμός σου;", θα ρωτήσουν πολλοί. "Μήπως όντως μας επηρεάζει το ελληνικό bias;", θα αναρωτηθούν ακόμη κι όσοι συμφωνήσουν με τα παραπάνω.

Δείτε όμως και τις αντιδράσεις του ολλανδικού κοινού: Δεν ξεσηκώνει εύκολα ένα πολυπληθές κοινό μια άγνωστη σε αυτό μελωδία; Οι ακροατές μοιάζουν αιφνιδιασμένοι: Η μελωδία ‘μιλάει’ σε όλους, ενώ οι Έλληνες λογικά είναι ελάχιστοι (π.χ. το ζευγάρι στο τέλος της εκτέλεσης φαίνεται ότι γνωρίζει τους στίχους). Οι περισσότεροι είναι "ολλανδόφατσες". Κι όμως. Προσπαθούν αρχικά να καταλάβουν "τι ειν’ τούτο". Άγνωστο, αλλά και οικείο ως αίσθηση. Ανατολίτικο για το δυτικό αυτί, αλλά ταυτόχρονα εξαίσιο.

Σταδιακά το ολλανδικό κοινό συνεπαίρνεται από γνήσιο ενθουσιασμό για το άγνωστό του ‘παιδικό τραγουδάκι’. Ενθουσιασμό που μαρτυρεί ότι δεν είναι απλά το ελληνικό bias που μας προξενεί τόση αγαλλίαση όταν ακούμε αυτή την εκτέλεση. Διότι και το αλλοδαπό κοινό υποδέχεται το καινούργιο, για αυτούς, άκουσμα με αγαλλίαση όμοια με τη δική μας.

Πού να καταλάβαιναν και τους στίχους… Πού να ήξεραν ότι αυτά που τραγουδά η Ελληνίδα σοπράνο είναι ολόκληρη η θεολογία της Γεννήσεως, είναι περιεκτικά και συνοπτικά ολόκληρη η Ευαγγελική διήγηση, όπως σε κανένα άλλο κοσμικό Χριστουγεννιάτικο τραγούδι διεθνώς. Καθολικοί και Προτεστάντες θεολόγοι θα έμεναν ενεοί.

Δεν είχε άδικο τελικά ο Νοταράς με την παρεξηγημένη φράση του "καλύτερα σαρίκι τούρκικο παρά τιάρα παπική". Αν είχαμε υποταχθεί στον Πάπα, θα ήταν αδύνατον να εισφέρουμε σήμερα στην ανθρωπότητα το ταπεινό αυτό παιδικό τραγουδάκι, με αρχοντιά "κατά τι ανώτερη των Λουδοβίκων".

Καλά Χριστούγεννα σε όλους!

*Δ.Ν., Δικηγόρος