Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη & Εργασιακές Σχέσεις

Του Σταύρου Κουμεντάκη

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τις υποχρεώσεις των Φορέων Εφαρμογής αναφορικά με τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου και τις επαπειλούμενες κυρώσεις που απορρέουν από τον Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ). Στα συστήματα υψηλού κινδύνου, όπως ήδη αναλύσαμε, εντάσσονται και τα συστήματα που χρησιμοποιούνται στον εργασιακό τομέα. Οι ιδιαιτερότητες του εργασιακού τομέα, τα αντικρουόμενα συμφέροντα και διασταυρούμενα, ενδεχομένως, δικαιώματα που αναπτύσσονται στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων απαιτούν εντονότερη προσοχή κατά την συμμόρφωση με τον Κανονισμό. Οι Φορείς Εφαρμογής που φέρουν την ιδιότητα του εργοδότη βαρύνονται με τις γενικής φύσεως υποχρεώσεις των λοιπών Φορέων Εφαρμογής αλλά και με κάποιες πρόσθετες. Περί αυτών, το παρόν.

Συστήματα ΤΝ Στον Εργασιακό Τομέα

Τα συστήματα που χρησιμοποιούνται στον χώρο της εργασίας (ιδίως για πρόσληψη, αξιολόγηση, προαγωγή ή απόλυση εργαζομένων), χαρακτηρίζονται ως Υψηλού Κινδύνου. Συστήματα ΤΝ που χρησιμοποιούνται στον εργασιακό τομέα είναι: 

(α) τα συστήματα ΤΝ που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν για την πρόσληψη ή την επιλογή φυσικών προσώπων, ιδίως για τη δημοσίευση στοχευμένων αγγελιών θέσεων εργασίας, την ανάλυση και το φιλτράρισμα των αιτήσεων εργασίας και την αξιολόγηση των υποψηφίων· 

(β) τα συστήματα ΤΝ που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν για τη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τους όρους των εργασιακών σχέσεων, την προώθηση ή την καταγγελία συμβατικών σχέσεων που σχετίζονται με την εργασία˙ για την κατανομή καθηκόντων με βάση τη συμπεριφορά του ατόμου ή τα προσωπικά γνωρίσματα ή χαρακτηριστικά˙ για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των επιδόσεων και της συμπεριφοράς των προσώπων, που τελούν σε τέτοιες σχέσεις.

Η υπαγωγή των εν λόγω συστημάτων στην κατηγορία Υψηλού Κινδύνου συνεπάγεται αυξημένες υποχρεώσεις για τον εργοδότη ως "Φορέα Εφαρμογής". Οι υποχρεώσεις των εργοδοτών, δεν υπολείπονται των υποχρεώσεων των λοιπών Φορέων Εφαρμογής. Τους βαρύνουν, όμως, και κάποιες πρόσθετες: 

Η (πρόσθετη) υποχρέωση Ενημέρωσης Εργαζομένων και Εκπροσώπων τους

Η διαφάνεια αποτελεί θεμελιώδη αρχή του Κανονισμού για την ΤΝ. Οι Φορείς Εφαρμογής-εργοδότες που χρησιμοποιούν συστήματα Υψηλού Κινδύνου στον χώρο εργασίας οφείλουν να ενημερώνουν τους εργαζόμενους ή τους εκπροσώπους τους πριν από τη θέση σε λειτουργία ή τη χρήση συστήματος ΤΝ. Ειδικότερα, αντικείμενο ενημέρωσης θα πρέπει να αποτελέσει η χρήση του συστήματος ΤΝ, ο τρόπος λειτουργίας του και οι πιθανές επιπτώσεις στα δικαιώματά τους. Η ενημέρωση πρέπει να γίνεται με τρόπο σαφή και εύληπτο. Δεν αρκεί η απλή αναφορά στην χρήση χωρίς ανάλυση των επιμέρους πτυχών της χρήσης του συστήματος. 

Αντίστοιχες είναι και οι προβλέψεις του σχετικού ελληνικού νόμου: "Κάθε επιχείρηση..., εφόσον χρησιμοποιεί σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, το οποίο επηρεάζει οποιαδήποτε διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με τους εργαζομένους ή τους υποψήφιους εργαζομένους και έχει αντίκτυπο στις συνθήκες εργασίας, την επιλογή, την πρόσληψη ή την αξιολόγησή τους, ...παρέχει επαρκή και σαφή πληροφόρηση σε κάθε εργαζόμενο ή υποψήφιο εργαζόμενο...".   

Συστήματα ΤΝ & Διακρίσεις 

Τα συστήματα ΤΝ, όταν εκπαιδεύονται με δεδομένα που περιέχουν προκαταλήψεις, μπορεί να αναπαράγουν ή και να ενισχύσουν τις υπάρχουσες ανισότητες, οδηγώντας σε διακριτική μεταχείριση εργαζομένων με βάση το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα ή άλλα χαρακτηριστικά. Τα δεδομένα με τα οποία εκπαιδεύεται το σύστημα πρέπει να είναι αντικειμενικά και κοινά για όλους τους εργαζομένους και υποψηφίους.

Ο Κανονισμός επιβάλλει στους παρόχους την υποχρέωση να διασφαλίζουν την ποιότητα των δεδομένων εκπαίδευσης και να λαμβάνουν μέτρα για την αποφυγή προκαταλήψεων και διακρίσεων. Ενδεχόμενες αποκλίσεις, εξάλλου, βλάπτουν και τους ίδιους τους εργοδότες.

Προστασία Προσωπικών Δεδομένων Εργαζομένων 

Η χρήση ΤΝ στον χώρο εργασίας συνδέεται άρρηκτα με την επεξεργασία μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων, όπως βιογραφικά, πιστοποιητικά, πτυχία, δεξιότητες κλπ. Η επεξεργασία τους διευκολύνει τον εργοδότη από πλευράς χρόνου και κόστους. Βέβαια, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο εργοδότης εισάγοντας τα δεδομένα σε σύστημα ΤΝ καθίσταται υπεύθυνος επεξεργασίας και οφείλει να διασφαλίζει ότι η συλλογή και ανάλυση των δεδομένων αυτών είναι νόμιμη και αναγκαία.

Η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων από συστήματα ΤΝ νομιμοποιείται, εφόσον υφίσταται νόμιμη βάση επεξεργασίας. Η εξέταση, ωστόσο, της νόμιμης βάσης επεξεργασίας από τα συστήματα ΤΝ εμφανίζει ιδιαιτερότητες στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων. Η συγκατάθεση του εργαζομένου ή του υποψηφίου δεν μπορεί με ασφάλεια να χαρακτηριστεί, σε κάθε περίπτωση, ως ελεύθερη. Στο πλαίσιο αυτό ο εργοδότης οφείλει να εξαντλεί τις λοιπές επιλογές νόμιμης βάσης πριν καταλήξει στην συγκατάθεση. Αυτή μπορεί να βασίζεται ακριβώς στην εξοικονόμηση χρόνου και κόστους, στην βελτιστοποίηση της διαδικασίας πρόσληψης, στην αντικειμενικότητα της αξιολόγησης (εφόσον πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις του συστήματος ΤΝ).

Τα Συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης Υψηλού Κινδύνου είναι, όπως ήδη διαπιστώσαμε, εκείνα με τα οποία περισσότερο ασχολείται, και δικαίως, ο σχετικός Ευρωπαϊκός Κανονισμός. Η χρήση τους στον χώρο των επιχειρήσεων είναι εξαιρετικά διαδεδομένη. Οι γενικής φύσεως υποχρεώσεις των Φορέων Εφαρμογής συστημάτων υψηλού κινδύνου καταλαμβάνουν, αυτονοήτως, και τους Εργοδότες. Τους τελευταίους, όμως, βαρύνουν πρόσθετες υποχρεώσεις από την χρήση τέτοιων συστημάτων (ενδ.: ενημέρωσης, παράλειψης διακρίσεων, προστασίας προσωπικών δεδομένων) οι οποίες ευλαβικά θα πρέπει να τηρούνται. Η προστασία, μάλιστα,  των τελευταίων (:προσωπικών δεδομένων) θα μας απασχολήσει, λόγω της σοβαρότητάς της, στην τελευταία ενότητα της παρούσας αρθρογραφίας μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm