Στον πηγαιμό για κάποια Ιθάκη, εν τρικυμία

Του Νίκου Κασκαβέλη

Στην Ιθάκη λοιπόν. Σύσσωμη η χώρα, με την ενορχήστρωση συγκεκριμένων κύκλων (ή λοιπών, πολιτικά αστέγων) που στο πρόσωπο του πρώην Πρωθυπουργού ανακαλύπτουν εκ νέου μια μετοχή να ποντάρουν τα χρήματά τους, κινείται στο ρυθμό ενός βιβλίου. Αυτό γενικά δεν είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί, δεν είναι άλλωστε και συχνό. Από παρόμοιες ενασχολήσεις και συζητήσεις, βγαίνει συνήθως και ουσία. Απλά, επειδή ζούμε στη χώρα της υπερβολής, καλό είναι να διακρίνουμε. Και να αντιλαμβανόμαστε τι είναι το ουσιώδες και τι το περιττό. Αυτό που δεν προσφέρει τίποτα. Και από "τιποτολογία", από πομπώδεις συζητήσεις περί του μηδενός, έχουμε πολλά παραδείγματα στη δημόσια σφαίρα μας.  

Ας δούμε λοιπόν περί τίνος πρόκειται: ο πρώην Πρωθυπουργός, που είναι φυσικά πρώην όχι τυχαία, αλλά επειδή έτσι αποφάσισε ο ελληνικός λαός σε δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις – στη 2η από αυτές συντριπτικά-, θέλησε να αφηγηθεί σε προσωπικό τόνο τα βιώματά του από την ταραγμένη περίοδο που είχε την ευθύνη της χώρας. Μια χαρά. Απόλυτο δικαίωμά του η ελεύθερη έκφραση και ενταγμένη στο δημοκρατικό παιχνίδι. Από εκεί και μετά, όλη αυτή η "φασαρία", ο επικοινωνιακός ορυμαγδός που ακολούθησε, δίνοντας μορφή στο περίφημο "rebranding” που επιχειρεί, χρειάζεται μια κριτική θεώρηση. Έναν αντίλογο, αφού εξ ορισμού, ο συγγραφέας ενός βιβλίου απευθύνεται γενικά, στο απρόσωπο σύνολο, εκφράζοντας το δικό του μονόλογο. 

Αλλά, γιατί αλήθεια ένα πρόσωπο όπως ο κ. Τσίπρας νιώθει αυτήν την ανάγκη; Μήπως απουσίαζε όλα τα προηγούμενα χρόνια; Ήταν κάπου "κλεισμένος" ή απομονωμένος, δίχως πρόσβαση σε δημόσια μέσα; Το αντίθετο. Βρισκόταν στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής, εκλεγμένος βουλευτής, με όλα τα μέσα στη διάθεσή του. Και αυτό στην αντιπολίτευση, ως αρχηγός της, είτε ως "απλός" βουλευτής. Πιο πριν, με την εξουσία στα χέρια του, μιλούσε με πράξεις, αλλά και τις παραλείψεις του. Τι τον εμπόδισε λοιπόν να μιλάει τα χρόνια αυτά; Να μας αναλύει τη δική του εκδοχή; Απολύτως τίποτα. Η δική του μόνο επιλογή, ακολουθώντας ίσως και το παράδειγμα άλλων, να παραμείνει σιωπηλός. Απών από τη δημόσια συζήτηση, απλά καταλαμβάνοντας ένα (πολύτιμο κατά τ’άλλα) κοινοβουλευτικό έδρανο.  

Πρόσφατα μάλιστα, ηχηρά παραιτούμενος από αυτό, δήθεν γιατί του έλειπε η "ενεργός πολιτική". Που ασκείται πού αλήθεια; Η επιδίωξή του είναι η επιστροφή στην κινηματική λογική ή τον ακτιβισμό, εκτός πλαισίου; Από εκεί που ξεκίνησε; Τότε, ίσως είχε και ένα νόημα ο τίτλος του βιβλίου. Γιατί η Ιθάκη, πέρα από το ταξίδι (συμβολισμός που της έδωσε ιδίως ο Καβάφης, δυόμιση και πλέον χιλιάδες χρόνια από τη συγγραφή της Οδύσσειας), συμβολίζει και μια επιστροφή. Και αναζητείται πού θέλει να επιστρέψει ο συγγραφέας. Αν δεν είναι ο "δρόμος", τότε είναι η συντεταγμένη πολιτική, που κεντρικά ασκείται και εκφράζεται μέσα στο Κοινοβούλιο. Παραιτείται λοιπόν από εκεί που ένιωθε ανενεργός, για να επιστρέψει ακριβώς εκεί, λίγο μετά; Τι θα αλλάξει στο μεταξύ; Είναι ψυχολογικό το θέμα; 

Τι αποτυπώνει ο ίδιος στο βιβλίο, ως αιτία της δυσπραγίας του; Μήπως ήταν θέμα φορέα, οχήματος; Έφταιγε τελικά το κόμμα; Αυτό του οποίου ηγήθηκε για 15 ολόκληρα χρόνια και το έφτασε στην εξουσία, με τον τρόπο που το έκανε; Καβαλώντας το κύμα της μεγαλύτερης κρίσης δεκαετιών κι εκφράζοντας την ουτοπία, στην ουσία την οργή, μεγάλου μέρους της κοινωνίας για το χαμένο παράδεισο. Με απλοϊκές υποσχέσεις μαγικού τύπου και δεκανίκια ιδεολογικών αντιπάλων (στη θεωρία, στην πράξη απλώς συνοδοιπόρων σε έναν ιδεολογικό "αχταρμά" αμοιβαίου συμφέροντος), που κατέρρευσαν σε λίγους μήνες, μόλις ήρθε σε εκείνον η ευθύνη των αποφάσεων. Αλλά, ούτε στο κόμμα επικεντρώνεται.  

Δεν αναλύει ιδεολογικά θέματα, κομματικές δομές και άλλα "περίπλοκα" παρόμοια. Αυτά θα ήθελαν κόπο, μια κάποια επεξεργασία. Θα συνιστούσαν μία νέα πρόταση. Και σε αυτά, τα ειδικά, ο συγκεκριμένος πολιτικός δεν έχει δείξει μεγάλη προτίμηση. Διαχρονικά, τον νοιάζει κυρίως το συναίσθημα. Τα αφηρημένα οράματα, τα γεμάτα πάθος. Δίχως χάρτη προσέγγισης. Εδώ, πλην του δυσανάλογα σύντομου τελευταίου μέρους του βιβλίου, μιλάει κυρίως για πρόσωπα. Τους παλιούς του συνεργάτες. Αυτούς που ο ίδιος επέλεξε και ανέδειξε και τοποθέτησε στις κρίσιμες θέσεις. Γιατί κανείς δεν κυβερνά μόνος του. Η ομάδα κρίνει πάντα το αποτέλεσμα, σε βάθος χρόνου. Και τι μας είπε; Όλοι (σχεδόν) άχρηστοι ή ελαττωματικοί. Ας μην μπούμε σε περιπτωσιολογία, τα διαβάζουμε. Όλοι φταίγανε, όλοι έβαζαν τρικλοποδιές κι έτσι δεν μπόρεσε να κάνει όσα ήθελε.  

Και ο "προπονητής" της ομάδας; Το αφεντικό; Αυτός που λάμβανε τις αποφάσεις και είχε την ευθύνη; Και μάλιστα όχι μια στιγμιαία ευθύνη, αλλά διαρκή. Αφού πολλές από τις επιλογές του τις τίμησε για μεγάλα διαστήματα. Ο ίδιος, θέλει να μας πει πως αξίζει μια άφεση. Το αν θα τη λάβει θα το πουν οι πολίτες, που έχουν ήδη, επισήμως, αποφανθεί. Άλλαξε κάτι από τις τελευταίες αποφά(ν)σεις τους; Απλά ο χρόνος που πέρασε; Γιατί (και) από το συγκεκριμένο πόνημα, ειλικρινής προσπάθεια αυτοκριτικής, νέο αφήγημα, για το μέλλον, νέα ουσιαστική πρόταση δεν προκύπτει.  Ουδεμία "μεταμέλεια” προκύπτει για χειρισμούς, πρωτοβουλίες, σιωπές. Μόνο ίσως σε επιλογές προσώπων. Και ίσως αυτή η "νέα”, ίδια αφήγηση δεν μαρτυρά αδυναμία κατανόησης της πραγματικότητας. Κάποιες φορές, οι άνθρωποι απλώς αδυνατούμε να δούμε διαφορετικά μια εικόνα. Προβάλλοντας σε αυτήν πεποιθήσεις και δικές μας οπτικές, όσες φορές και να κοιτάξουμε, πάλι το ίδιο θα δούμε. Άρα, μπορεί και να είναι ειλικρινές ως εγχείρημα: ό,τι και να έχουν δει τόσοι άλλοι, εκείνος βλέπει το ίδιο.  

Τα βιβλία τέτοιου τύπου έχουν οπωσδήποτε μια χρησιμότητα. Κυρίως ιστορική. Φωτίζουν κάποια γεγονότα από την σκοπιά των πρωταγωνιστών. Και συντελούν στην ορθή καταγραφή της ιστορίας, συνδυαστικά με άλλες πηγές. Αναδεικνύουν ίσως και προσωπικές, ψυχολογικές πλευρές του γράφοντος. Ως επίλογος μιας εποχής όμως, όχι ως πρόλογος. Το 2ο έχει άλλα, πολύ δυσκολότερα, προαπαιτούμενα. Το πρόβλημα εδώ είναι πως τα γεγονότα που περιγράφονται είναι ακόμα πολύ νωπά. Έχουν δε καταγραφεί με πολύ έντονο τρόπο στη μνήμη όλων. Και ο χρόνος, μαζί με τις μαρτυρίες όλων των άλλων πρωταγωνιστών, έχει καταλήξει για το τι έχει συμβεί, συνολικά. Ποιος λοιπόν περίμενε από ένα, οποιοδήποτε, βιβλίο για να μάθει πραγματικά τι συνέβη; Γι’ αυτό και μοιάζει όλο αυτό "πολύ κακό για το τίποτα".  

Ποιο γεγονός φωτίστηκε περισσότερο; Τι προκύπτει ως νέα γνώση; Οι σχέσεις των πρωταγωνιστών του τότε, ως οιωνός της σχέσης τους προσεχώς; Με κάποιους (λίγους) ευπρόσδεκτους και άλλους (πολλούς) "κομμένους" ως αναγκαία θυσία ή αποδιοπομπαίους φταίχτες; Ενδιαφέρον ίσως ανάγνωσμα, μιας ανάλυσης προσωπικών σχέσεων και ψυχογραφημάτων. Πολιτικά όμως; Το πρωτόγνωρο, που πολλαπλασιάζεται εμφατικά πια και είναι αμφίβολο αν ήταν εντός προθέσεων του συγγραφέα, είναι ότι σχεδόν το σύνολο όσων τον είχαν συναναστραφεί, είναι πλέον ταγμένοι αντίπαλοι.  

Από εμβληματικά πρόσωπα που τον ανέδειξαν, έως τους στενούς συνεργάτες μετά. Τα όσα λένε σε βάρος του στελέχη αντίπαλων χώρων, πραγματικά ωχριούν, ως πταίσματα, μπροστά στις κατηγορίες, έως αναθέματος, των συντρόφων. Λόγια βαριά, ακόμα και απολογητικά: "Συγγνώμη που σας παρασύραμε. Σφάλλαμε". Όσους επέλεξε, τους απορρίπτει κατόπιν εορτής κι αυτοί απαντούν με οξύτητα. Μπορεί ξανά να διαβεβαιώσει ότι στο εξής θα διαλέγει διαφορετικά; Πως έπαψε πια να πάσχει από αυταπάτες; Με όλη τη διαφήμιση, το βιβλίο, εμπορικά, μια χαρά θα τα πάει. Πολιτικά, παραμένει αμφίβολο.  

*Δικηγόρος (ΜΔΕ, MSC)