Γιατί διχάζει ο Ιωάννης Καποδίστριας

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Ημέρα εθνική σήμερα, αξίζει η στήλη να αφιερωθεί στον πατέρα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, Ι. Καποδίστρια, με αφορμή τη διαμάχη που ήδη προκαλεί η ταινία του Ι. Σμαραγδή, που θα προβληθεί τους επόμενους μήνες, για το πρόσωπό του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας.

Ότι αυτός και μόνον πέτυχε να αναγνωριστεί η επαναστατημένη Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος, είναι πάντως αδιαμφισβήτητο: Οι τότε μεγάλες δυνάμεις απέκλειαν επίμονα την ανεξαρτησία, δεχόμενες μόνον αυτονομία, όπως π.χ. για τη Σερβία, στον ίδιο ιστορικό χρόνο με την Ελλάδα (1830). Το μέγεθος της συνεισφοράς του Καποδίστρια καταδεικνύεται, συγκρίνοντας ότι η Σερβία έγινε ανεξάρτητο κράτος μόλις το 1878.

Άλλο κορυφαίο του επίτευγμα: Η σχεδόν αναίμακτη νικηφόρα λήξη της Επανάστασης. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου ήταν σημαντικό χτύπημα κατά του Ιμπραήμ, άφησε όμως άθικτες τις χερσαίες του δυνάμεις. Κατά την έλευση του Καποδίστρια, οι Έλληνες ήλεγχαν μικρό μέρος της Πελοποννήσου και μεμονωμένα σημεία στη Στερεά. Ο Καποδίστριας έπεισε αρχικά τους Γάλλους, να στείλουν εκστρατευτικό σώμα 14.000 ανδρών, και αμέσως μετά τους Άγγλους, να μην αφήσουν τη δόξα απελευθέρωσης της Ελλάδας στους Γάλλους, αλλά να εξαναγκάσουν πρώτοι τους Αιγύπτιους να ανακαλέσουν τον Ιμπραήμ.

Κατόρθωσε να συμπεριληφθεί ολόκληρη η Στερεά στο νέο κράτος, με εδάφη μάλιστα που δεν είχαν απελευθερωθεί στρατιωτικά (γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού), ενώ οι ξένοι περιόριζαν αρχικά την ελλαδική επικράτεια σε Πελοπόννησο και Κυκλάδες.

Το έργο του στο εσωτερικό της χώρας είναι αυταπόδεικτο: Παρέλαβε ένα ανύπαρκτο μόρφωμα και παρέδωσε οργανωμένο κράτος.

Συνοπτικά, μέσα σε τριάμισι μόλις χρόνια, τελείωσε νικηφόρα την Επανάσταση, έδωσε στην Ελλάδα τη μεγαλύτερη εφικτή έκταση και έφτιαξε κράτος. Αδιανόητα κατορθώματα να έχει κάνει τόσο ταχέως, ένας μόνον άνθρωπος. Σχεδόν γενική είναι σήμερα η πεποίθηση ότι, αν δεν είχε δολοφονηθεί, θα ήταν τελείως διαφορετική η μοίρα της χώρας.

Γιατί λοιπόν τέτοια πολεμική; Γιατί δεν ομονοούν οι Έλληνες γύρω από το πρόσωπό του, ώστε να θρηνήσουμε έλλογα την κακή μοίρα που οι ίδιοι επιφυλάσσουμε στους εαυτούς τους και να εμπνευστούμε από το πρόσωπο του πρώτου κυβερνήτη.

Η όψιμη αμφισβήτησή του δεν οφείλεται στη μάλλον υποκριτική επίκληση του προσωποπαγούς του τρόπου διακυβέρνησης. Παρά τις σύγχρονες απόπειρες να αποκληθεί "δικτάτορας", ουδέποτε του απέδωσε αυταρχισμό η λαϊκή συνείδηση. Άλλωστε, ο λαός τον επέλεξε με πάνδημη συναίνεση. Ο δε ίδιος συνεκάλεσε τη Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους το 1829, όπου λογοδότησε και εγκρίθηκε η πολιτική του.

Οι πραγματικοί λόγοι της αμφισβήτησής του είναι άλλοι.

Καταρχάς, για να κυβερνήσει, παραμέρισε το πολιτικό σύστημα της εποχής του. Στους γεννήτορες εκείνους του σημερινού πολιτικού συστήματος, Κωλέττηδες και Μαυροκορδάτους, αδυνατεί κανείς να βρει οιαδήποτε θετική συνεισφορά στην ελληνική υπόθεση. Κυριότερη "συνεισφορά" τους, ήταν ο διχασμός του λαού και οι εμφύλιοι της Επανάστασης. Ο Μαυροκορδάτος χρεώνεται και με τη στρατιωτική καταστροφή του Πέτα τον Ιούλιο 1822.

Το σημερινό πολιτικό σύστημα γνωρίζει υποσυνείδητα την ανικανότητά του. Γι’ αυτό ταυτίζεται με τους Κωλέττηδες και όχι με τον Καποδίστρια. Ονομάζει ευχαρίστως "εθνάρχη" τον αμφιλεγόμενο Βενιζέλο επειδή διπλασίασε την Ελλάδα, αλλά όχι τον Καποδίστρια που, εκτός του ότι τη δεκαπλασίασε, την έφτιαξε κράτος από το μηδέν.

Ο βασικός λόγος που ο Καποδίστριας διχάζει, είναι ότι διεπόταν από το διαχρονικό ανεξάρτητο ελληνικό πνεύμα. Όμως ήδη πριν την έλευσή του είχαν σχηματιστεί τα κόμματα "αγγλικόν", "γαλλικόν" και "ρωσικόν". Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, πόση συστημική αποδοχή να έχει κάποιος που συνειδητά αρνιόταν κάθε ξένη εξάρτηση, ιδίως ιδεολογική, για το νεοσύστατο κράτος. 

Ο Καποδίστριας απέρριπτε όχι μόνον το "γραικογαλλικόν" πρόγραμμα του Κοραή, αλλά και τον προσανατολισμό προς τη Ρωσία, γνωρίζοντας ότι τούτο θα κατέληγε στη δημιουργία "ρωσογραικικού" και όχι ελληνικού κράτους. Και ενώ συνέβαλε τα μέγιστα, ώστε να μην γίνει η Ελλάδα ρωσικό προτεκτοράτο μετά τη σαρωτική νίκη της Ρωσίας στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-29, μεμονωμένοι σύγχρονοι οπαδοί του "αγγλικού" και του "γαλλικού" κόμματος τον βλέπουν ως δήθεν "φιλορώσο", μόνο και μόνο επειδή εξίσου απέρριπτε τον υποβιβασμό της Ελλάδας σε αγγλικό ή γαλλικό προτεκτοράτο.

Ο Καποδίστριας υπερείχε οιουδήποτε Δυτικού ή Ανατολικού ομολόγου του από κάθε άποψη: Διανοητική, ηθική, πολιτική. Υπερείχε σε επίπεδο προσωπικής και γνωσιολογικής συγκρότησης, υπερείχε ως βεληνεκές.

Ήταν ο διαχρονικός ολοκληρωμένος Έλληνας, τέλειος Δυτικός και τέλειος Ανατολίτης. Το έργο του καθιστά ίσως το "τέλειος Δυτικός" προφανές. Το δε "τέλειος Ανατολίτης" σημαίνει πιστός Ορθόδοξος Χριστιανός, που δεν πίστευε στον Θεό με τον σχεδόν φιλοσοφικό τρόπο που έχει εκπέσει η χριστιανική πίστη στη Δύση, αλλά με τον κλασικό, ανατολίτικο, βιωματικό τρόπο με τον οποίο πιστεύουμε στην Ανατολή τον Θεό ως Κύριο της Ιστορίας. Τούτο απωθεί όσους συμπατριώτες μας νομίζουν ότι μια τέτοια πίστη καθιστά την Ελλάδα δήθεν "Ιράν".

Ήταν γνήσιος αυτοκρατορικός Έλληνας, με πλήρη επίγνωση της βυζαντινορωμαϊκής κληρονομιάς. Εύλογα αντιμετωπιζόταν με υπόρρητη καχυποψία από τους Δυτικούς εκείνους που διεκδικούσαν (και διεκδικούν) την οικουμενική ρωμαϊκή πολιτική κληρονομιά για τους εαυτούς τους. Εύλογα βρίσκονται λοιπόν απέναντί του και όσοι Έλληνες πιθηκίζουν συνειδητά τη Δύση: Αν αυτό που μιμείται κάποιος αποδειχθεί μειωμένης αξίας, τότε καταρρέει και η δική του ετεροπροσδιορισμένη υπόσταση.

Ο Καποδίστριας αποτελεί διαχρονική απόδειξη υπεροχής της ελληνικής εκδοχής της δυτικότητας ή μάλλον ορθότερα: Αποτελεί απόδειξη ότι η γνήσια εκδοχή της δυτικότητας είναι η ελληνική. Ο άνθρωπος που έθεσε τις βάσεις για το πιο επιτυχημένο κράτος της Δύσης (την Ελβετία), θα είχε φτιάξει ελλαδικό κράτος ανώτερο από την Ελβετία, αν είχε αφεθεί να κυβερνήσει έως τέλους και εάν, μετά τη συγκρότηση του κράτους μας, είχε αναπτύξει πιο συνειδητή αντιπαράθεση με τις παραλλαγές της δυτικότητας που επικράτησαν στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη.

Στην επαναστατημένη Ελλάδα που είχε απόλυτη ανάγκη τη στήριξη των ξένων, η απουσία ανοικτής ιδεολογικής αντιπαράθεσης με τη Δύση είναι μεν κατανοητή. Στον σημερινό κόσμο όμως, όπου γίνεται διαρκώς πιο ξεκάθαρο ότι κανένας δεν θα πολεμήσει για εμάς, η ηθική και πνευματική απεξάρτηση της χώρας από τις μη ελληνικές εκδοχές της δυτικότητας αποτελεί αδήριτη ανάγκη.

Το πρόσωπο του Καποδίστρια είναι ο καλύτερος οδηγός για μια τέτοια απεξάρτηση. Όσοι εμμένουν στον πιθηκισμό μιας εκδοχής δυτικότητας που βλάπτει πια ανοικτά την ίδια τη Δύση, είναι κατανοητό να πολεμούν τον Καποδίστρια. Πρέπει όμως να λεχθεί ευθέως ότι, απλά, κάνουν λάθος. Η λύση και για την Ελλάδα και για τον πλανήτη είναι η εκδοχή του άμεμπτου ηθικώς και πολιτικώς δυτικισμού που εκπροσωπεί ο Καποδίστριας. Και δι’ αυτού η ελληνικότητα.

*Δ.Ν., Δικηγόρος