Η ΕΕ θέλει να διαβάζει τα μηνύματά σου

Του Ηλία Ψυχογιού

Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή επικοινωνία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) φαίνεται αποφασισμένη να εισβάλει στον ιδιωτικό μας χώρο.

Η πρόταση για τον Κανονισμό για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης Ανηλίκων (Child Sexual Abuse Regulation - CSAR), γνωστός και ως "Chat Control", απειλεί να μετατρέψει κάθε smartphone σε εργαλείο μαζικής επιτήρησης. Και παρά τα όσα διαφημίζονται, ο κανονισμός αυτός δεν αφορά μόνο την προστασία των παιδιών από υλικό σεξουαλικής κακοποίησης (CSAM), αλλά αγγίζει θεμελιώδη δικαιώματα όπως η ιδιωτικότητα και η ελευθερία της έκφρασης.

Ο CSAR, που προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στοχεύει στη δημιουργία ενός εναρμονισμένου πλαισίου σε όλη την ΕΕ για την ανίχνευση, την αναφορά και την αφαίρεση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων σε διαδικτυακές πλατφόρμες.

Σύμφωνα με αυτόν, οι πάροχοι υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών (όπως WhatsApp, Signal, Telegram, iMessage και email) θα πρέπει να διενεργούν τακτικές εκτιμήσεις κινδύνου και να εφαρμόζουν "εντολές ανίχνευσης" (detection orders). Αυτό σημαίνει αυτόματη σάρωση όλων των ιδιωτικών μηνυμάτων, συμπεριλαμβανομένων αυτών με κρυπτογράφηση end-to-end, πριν από την κρυπτογράφηση. Η τεχνολογία θα βασίζεται σε τεχνητή νοημοσύνη (AI) που σαρώνει εικόνες, βίντεο και κείμενα στη συσκευή του χρήστη για ύποπτο περιεχόμενο.

Αν εντοπιστεί υλικό το οποίο η τεχνητή νοημοσύνη θα θεωρήσει ως ύποπτο (είναι γνωστό ότι η τεχνητή νοημοσύνη παρουσιάζει ποσοστά hallucinations κοντά στο 30% για τα μικρά μοντέλα ΑΙ που χωρούν στο κινητό), οι πλατφόρμες θα υποχρεούνται να το αναφέρουν άμεσα στις εθνικές αρχές και σε ένα νέο Ευρωπαϊκό Κέντρο Συνεργασίας για τη Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων (EU Child Sexual Abuse Centre), το οποίο θα συντονίζει την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ εταιρειών και κυβερνήσεων.

Ο κανονισμός όμως, όπως έχει συνταχθεί, επεκτείνεται πέρα από το CSAM, καλύπτοντας και την πρόληψη "grooming" (προσέγγιση ανηλίκων για σεξουαλική εκμετάλλευση), με υποχρεωτική σάρωση για ενδείξεις τέτοιων συμπεριφορών.

Σύμφωνα με όσα έχουν προβλεφθεί, οι εταιρείες που δεν θα συμμορφώνονται κινδυνεύουν με πρόστιμα έως 6% του παγκόσμιου τζίρου τους ενώ ο προγραμματισμός ήταν να ξεκινήσει η εφαρμογή του κανονισμού σταδιακά από τα μέσα του 2026.

"Ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με αγαθές προθέσεις" και αυτές οι προβλέψεις, αν εφαρμοστούν, θα υπονομεύσουν την end-to-end κρυπτογράφηση, μετατρέποντας τις εφαρμογές κρυπτογραφημένης επικοινωνίας σε "μαύρα κουτιά" επιτήρησης. Ποιος έχει διαβάσει το βιβλίο "1984" του George Orwell;

Προκειμένου όλο αυτό να γίνει πιο κατανοητό, ας κάνουμε μία πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή.

Η συζήτηση για τον CSAR ξεκίνησε επίσημα στις 11 Μαΐου 2022, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε την πρόταση, ως εξέλιξη ορισμένων προηγούμενων προγραμμάτων ("Chat Control 1.0") στα οποία οι εταιρείες που αναπτύσσουν τις εφαρμογές είχαν συμμετάσχει εθελοντικά. Από τότε όμως, η νομοθεσία εξελίχθηκε σταδιακά σε υποχρεωτική, παρά τις διαμαρτυρίες για παραβίαση του Άρθρου 7 και 8 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (ιδιωτική ζωή και προστασία δεδομένων).

Η τελευταία κρίσιμη εξέλιξη όμως, πραγματοποιήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2025, κατά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ. Η ψηφοφορία αναβλήθηκε τελευταία στιγμή λόγω έλλειψης πλειοψηφίας (χρειάζεται πλειοψηφία 65% βάσει του πληθυσμού της ΕΕ), δημιουργώντας ένα προσωρινό "μπλοκ" από τις χώρες που αντιτίθενται στη συγκεκριμένη νομοθεσία όπως έχει διαμορφωθεί.

Η ψηφοφορία του Οκτωβρίου αποκάλυψε ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ των κρατών-μελών. Υπέρ ήταν κυρίως η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Σουηδία, που βλέπουν τον κανονισμό ως απαραίτητο για την καταπολέμηση του CSAM στις κρυπτογραφημένες εφαρμογές επικοινωνίας. Αυτές οι χώρες τονίζουν ότι το 85% του CSAM κρύβεται πίσω από κρυπτογράφηση. Κατά ήταν η Γερμανία (κρίσιμη παράμετρος στην ψηφοφορία καθώς αποτελεί το 18% του πληθυσμού της ΕΕ), η Πολωνία, η Αυστρία, οι Κάτω Χώρες, η Τσεχία, το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο και η Φινλανδία.

Η Γερμανία μάλιστα άλλαξε στάση (ήταν υπέρ του κανονισμού) λίγες μόλις μέρες πριν, στις 7-8 Οκτωβρίου, μπλοκάροντας τη διαδικασία, όταν κατάλαβε ποιες μπορεί να είναι οι προεκτάσεις.

Οι εξαιρέσεις που υποκρύπτουν υποκρισία

Μια από τις πιο προκλητικές πλευρές του CSAR είναι οι εξαιρέσεις του: Η προληπτική ανίχνευση αφορά τους ιδιωτικούς παρόχους υπηρεσιών επικοινωνίας με κρυπτογράφηση και όχι τις κρατικές επικοινωνίες και τις εθνικές αρχές. Αν ο στόχος ήταν μόνο η προστασία ανηλίκων από σεξουαλική κακοποίηση, γιατί να υπάρχουν εξαιρέσεις; Και γιατί οι απλοί πολίτες να θεωρούμαστε εκ των προτέρων ύποπτοι ενώ οι μετέχοντες στην κρατική εξουσία όχι; Πού πήγε το "κάθε άνθρωπος είναι αθώος μέχρι την απόδειξη περί του αντιθέτου";

Αυτές οι αστειότητες αποκαλύπτουν μια λογική επικυριαρχίας: Η μαζική επιτήρηση ισχύει μόνο για τον απλό πολίτη.

Η εναλλακτική ατζέντα

Πολλοί πιστεύουν όμως ότι πίσω από τον CSAR κρύβεται όχι μόνο η προσπάθεια προστασίας των παιδιών, που είναι ένας θεάρεστος σκοπός αλλά και η αντιμετώπιση τρομοκρατικών απειλών, περιστατικών υβριδικού πολέμου καθώς και περιστατικών φιλορωσικής και ισλαμιστικής προπαγάνδας.

Προσωπικά αποδέχομαι την ανάγκη αντιμετώπισης αυτών των κινδύνων. Η ΕΕ όμως οφείλει να βρει σωστούς τρόπους αντιμετώπισης, χωρίς να βάζει τις προσωπικές ελευθερίες των πολιτών σε κίνδυνο.

Για παράδειγμα, για την αντιμετώπιση της ρωσικής προπαγάνδας, η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει πως μπορεί να εμποδίσει πρώην ηγέτες χωρών, όπως ο Γκέρχαρντ Σρέντερ (πρώην καγκελάριος Γερμανίας), να γίνονται στελέχη ρωσικών κολοσσών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ήδη προτρέψει για κυρώσεις εναντίον τέτοιων προσώπων, ενισχύοντας εθνικούς νόμους για "cooling-off periods" μετά τη θητεία. Το θέμα είναι τί γίνεται ΠΡΙΝ ή ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ της θητείας τους.

Αντί να ελέγχουμε τα κινητά όλων των πολιτών και να εξαιρούμε αυτά των πολιτικών, μάλλον θα ήταν χρησιμότερο να γίνει υποχρεωτική η παρακολούθηση και καταγραφή ΟΛΩΝ των επικοινωνιών των πολιτικών στην ΕΕ. Άλλωστε, οι πολιτικοί είναι αυτοί πρέπει να ζουν σε "γυάλινο σπίτι" καθώς διαχρονικά από αυτούς προέρχεται η διαφθορά.

Για την αντιμετώπιση της ισλαμιστικής προπαγάνδας από την άλλη, απαιτείται απόλυτος έλεγχος όλων των νόμιμων τζαμιών σε όλη την Ευρώπη, παράλληλα με άμεσο κλείσιμο όλων των παράνομων και συλλήψεις όσων τα ελέγχουν ή τα επισκέπτονται – χωρίς εξαιρέσεις.

Οι troll ιστοσελίδες αποτελούν επίσης ένα σοβαρό θέμα. Πλατφόρμες χωρίς διευθύνσεις, τηλέφωνα ή νόμιμους εκπροσώπους διαδίδουν ακραία φιλορωσική, αντιευρωπαϊκή και αντιδυτική προπαγάνδα. Παρότι υπάρχουν υπηρεσίες για την διαφάνεια και αφαίρεση ψευδούς περιεχομένου και παρακολούθηση για περιπτώσεις FIMI (Foreign Information Manipulation and Interference - Χειραγώγηση πληροφοριών και παρεμβάσεις από το εξωτερικό) μάλλον κάτι δεν γίνεται καλά, ειδικά στη χώρα μας. Εάν οι υπηρεσίες θέλουν, μπορώ να τους στείλω 7-8 πολύ προβεβλημένες ιστοσελίδες αυτού του είδους και χιλιάδες accounts στα social media που τις προωθούν…

Τέλος, θα πρέπει να εξεταστεί η νομική αντιμετώπιση της αντεθνικής και αντιευρωπαϊκής προπαγάνδας. Η φιλορωσική, αντιευρωπαϊκή και αντιδυτική προπαγάνδα ίσως να πρέπει να γίνει ποινικό αδίκημα, πάντα μέσα στο πλαίσιο των αρχών της ΕΕ. Η δημοκρατία πρέπει να βρει τον τρόπο να αμυνθεί απέναντι σε αυτούς που την επιβουλεύονται και πληρώνονται για αυτό…

Στο φιλοσοφικό δίλημμα ατομική ελευθερία εναντίον συλλογικής ασφάλειας, ο John Stuart Mill μάς διδάσκει ότι η ελευθερία είναι το θεμέλιο της κοινωνίας, ενώ ο Thomas Hobbes προειδοποιεί για το χάος χωρίς κρατική εξουσία.

Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι η επίκληση της ασφάλειας συχνά γίνεται η πρόφαση για τον μαζικό έλεγχο των πολιτών. Συνεπώς, πρέπει να ζυγίζουμε κριτήρια όπως η αναλογικότητα (είναι η μαζική σάρωση η μόνη λύση;), η διαφάνεια (ποιος ελέγχει τους ελεγκτές;) και η ισότητα (γιατί εξαιρούνται ορισμένες κατηγορίες ατόμων;).

Αν ξεπεράσουμε ένα συγκεκριμένο όριο στην υπεράσπιση των ατομικών ελευθεριών στο όνομα της ασφάλειας, στο τέλος πιθανότατα θα φτάσουμε να μην έχουμε ούτε ατομικές ελευθερίες ούτε ασφάλεια – μόνο μια ολιγαρχία φόβου, όπου η προπαγάνδα θα νικά την αλήθεια.

Όποιος έχει δει ή διαβάσει δυστοπικά σενάρια που προέβλεπαν τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για ενοχοποίηση και φυλάκιση απλών πολιτών με βάση αλγόριθμους "black box” και αδιαφανείς διαδικασίες (βλέπε "Minority Report”), βλέπει με πολύ μεγάλη καχυποψία αυτή την καινοφανή προθυμία των γραφειοκρατών και καρεκλοκένταυρων των Βρυξελλών να αποκτήσουν πάτημα στην προσωπική ζωή των ευρωπαίων πολιτών εργαλειοποιώντας τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης. Αν κάτι θα έπρεπε να χτυπήσει το καμπανάκι στους απλούς πολίτες – ψηφοφόρους, αυτό θα ήταν από τα πρώτα στη λίστα. Μαζί του είναι και η υιοθέτηση του απόλυτα ελεγχόμενου ψηφιακού νομίσματος που πλέον θα δώσει τον καθολικό έλεγχο της ζωής των απλών πολιτών στα χέρια ολίγων.

Το βασικό διαχρονικό ερώτημα έθεσε πριν από δύο χιλιετίες ο Γιουβενάλης: "ποιος θα μας φυλάξει από τους φύλακες" ("Quis custodiet ipsos custodes?").

ilpsychogios@gmail.com