Σινο-Αμερικανικός εμπορικός πόλεμος: Γιατί αυτή τη φορά είναι διαφορετικά

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Η εκ νέου επιβολή τιμωρητικού χαρακτήρα πρόσθετων δασμών ύψους 100% στην Κίνα μοιάζει εκ πρώτης όψεως σαν ένα ακόμη επεισόδιο στους εμπορικούς πολέμους που ξεκίνησε ο Αμερικανικός πρόεδρος μετά την επανεκλογή του. Όμως, οι τελευταίοι αυτοί δασμοί είναι πολύ διαφορετικοί από τους προηγούμενους. Ανησυχητικά διαφορετικοί.

Από την πρώτη θητεία του ο Τραμπ χρησιμοποίησε τους δασμούς για την επαναβιομηχάνιση των ΗΠΑ και την προστασία της αμερικανικής τεχνολογίας. Στη δεύτερη όμως θητεία του χρησιμοποιούνται όχι απλά εντονότερα και δυναμικότερα, αλλά και για σκοπούς αλλότριους με την επαναβιομηχάνιση.

Τέτοιοι ήταν πχ. οι τιμωρητικοί δασμοί στην Ινδία, επειδή η τελευταία συνεχίζει να αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο. Η κίνηση εκείνη έδειξε εντούτοις τα όρια των δασμών ως όπλου. Όχι μόνον διότι η Ινδία δεν μείωσε τις αγορές ρωσικού πετρελαίου, αλλά διότι δεν επιβλήθηκαν όμοιοι τιμωρητικοί δασμοί προς την Κίνα, που επίσης αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο.

Αν τότε φάνηκαν τα όρια της αποτελεσματικότητας του μέσου, η επιβολή δασμών 100% ως αντίδραση στα μέτρα που έλαβε η Κίνα για τους νέους περιορισμούς στις σπάνιες γαίες, μοιάζει πια μάλλον με ήττα παρά με νίκη.

Διότι στις 26-8-2025 ο Τραμπ απειλούσε δασμούς 200%, αν η Κίνα δεν απελευθέρωνε τις εξαγωγές σπανίων γαιών. Η Κίνα δεν αγνόησε απλώς τις απειλές. Επέβαλε ακόμη δύο πολύ κρίσιμους περιορισμούς:

α) Έθεσε υπό αδειοδότηση τις εξαγωγές τεχνολογίας εξόρυξης και επεξεργασίας σπανίων γαιών. Περιορίζει έτσι και καθυστερεί ίσως για χρόνια τη δυνατότητα άλλων κρατών (και των ΗΠΑ) να αναπτύξουν δική τους βιομηχανία εξόρυξης και επεξεργασίας σπανίων γαιών.

β) Η αδειοδότηση εξαγωγών σπανίων γαιών και συναφούς τεχνογνωσίας υπόκειται στο κριτήριο της λεγόμενης dual use των υλικών αυτών, δηλαδή της δυνατότητας παράλληλης ειρηνικής και στρατιωτικής χρήσης τους. Και μόνη η αναφορά στη δυνατότητα στρατιωτικής χρήσης ως υποβάθρου των επιβληθέντων ελέγχων προμηνύει de facto απαγόρευση στρατιωτικής χρήσης των σπανίων γαιών εκτός Κίνας.

Τα ρεπορτάζ αναφέρουν τις σπάνιες γαίες ως αναγκαίες ακόμη και για την κατασκευή μαχητικών αεροσκαφών. Τέτοιο πλήγμα στη δυτική στρατιωτική βιομηχανία θα ήταν τεράστιο βραχυπρόθεσμα και δύσκολο να υπερπηδηθεί μεσοπρόθεσμα.

Την κατάσταση καθιστούν ακόμη πιο ανησυχητική τέσσερις ακόμη παράμετροι.

Πρώτη παράμετρος: Η συγκρουσιακότητα με την οποία η Κίνα αγνόησε τις απειλές Τραμπ για υπέρογκους δασμούς, εάν δεν απελευθερώσει το εμπόριο σπανίων γαιών. Προχώρησε στη θέσπιση επιπλέον περιορισμών, εν γνώσει της ότι οι ΗΠΑ θα ήταν αναγκασμένες στη συνέχεια, για λόγους αξιοπιστίας, να επιβάλουν τους απειληθέντες δασμούς. Τέτοια εντελώς συνειδητή κλιμάκωση από κινεζικής πλευράς δείχνει ότι η αντιπαράθεση δεν έχει ορατό τέλος. Έως σήμερα υπήρχε προοπτική διαπραγματεύσεων για τη λήξη του εμπορικού πολέμου. Σήμερα η προοπτική αυτή εξανεμίζεται.

Δεύτερη παράμετρος: Κατά τα ρεπορτάζ, οι αγορές αντέδρασαν έντονα πτωτικά "στους δασμούς Τραμπ". Κραχ βίωσαν και τα κρυπτονομίσματα, ομοίως "λόγω Τραμπ". Για πρώτη φορά, όμως, οι δασμοί αυτοί στην ουσία δεν προκλήθηκαν από τον Τραμπ, αν και επιβλήθηκαν από αυτόν. Για πρώτη φορά δεν είχε ο Τραμπ την πρωτοβουλία των κινήσεων στον πόλεμο δασμών. Την πρωτοβουλία είχε τώρα η Κίνα, που προέβη σε κίνηση σχεδόν ανοικτά εχθρική προς τις ΗΠΑ, γνωρίζοντας ότι θα ακολουθήσουν οι υπέρογκοι δασμοί. Το σοκ στις αγορές δεν το επέφερε λοιπόν ο Τραμπ, αλλά η Κίνα. Άρα πρόκειται για σοκ εξωγενές και όχι ενδογενές, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.

Τρίτη παράμετρος: Η επιβολή δασμών καθαυτή δεν επιλύει τα σημαντικά προβλήματα που προξενεί η Κίνα στο σύνολο του πιο προηγμένου κομματιού της δυτικής βιομηχανίας υπολογιστών. Είναι μια άσχετη επί της ουσίας, γενική τιμωρητική ενέργεια. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν μεν και άλλα αντίμετρα, σχετικότερα με το επίμαχο, όπως οι περιορισμοί εξαγωγών λογισμικού προς την Κίνα (αν και το λογισμικό αναπτύσσεται πολύ ταχύτερα από ό,τι η τεχνογνωσία εξόρυξης και επεξεργασίας ορυκτών). Καθαυτή όμως η, άσχετη με το επίδικο ζήτημα, επιβολή δασμών μοιάζει ως σπασμωδική αντίδραση. Φανερώνει περισσότερο αδυναμία αντίδρασης και έλλειψη αποτελεσματικών αντιμέτρων, φανερώνει μειονεκτική και όχι πλεονεκτική θέση στο προκείμενο.

Τέταρτη παράμετρος: Η κινεζική επίκληση της στρατιωτικής χρήσης των σπανίων γαιών είναι η πρώτη επίσημη κινεζική κίνηση, που δείχνει να προετοιμάζει έμπρακτα και στρατιωτική ακόμη αναμέτρηση με τις ΗΠΑ. Είναι όμοια ως διατύπωση με τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία για το ουκρανικό, αντιγράφοντας εν πολλοίς όμοιους αμερικανικούς και ευρωπαϊκούς περιορισμούς εξαγωγής αγαθών και τεχνογνωσίας.

Οι έμμεσες επιπτώσεις των κινεζικών περιορισμών θα επηρεάσουν αναπόφευκτα και το ουκρανικό μέτωπο. Οι ΗΠΑ θα καταστούν, βραχυπρόθεσμα, πιο φειδωλές στην παροχή προηγμένων οπλικών συστημάτων εκτός του εδάφους τους. Αν μάλιστα ο έλεγχος της στρατιωτικής χρήσης των dual use βιομηχανικών υλικών από την Κίνα επεκταθεί, οι επιπτώσεις θα είναι μεγάλες. Π.χ.: Ουκρανοί και Ρώσοι κατασκευάζουν καθημερινά χιλιάδες, απολύτως αναγκαία για τα σύγχρονα πολεμικά πεδία FPV drones με πάμφθηνους κινεζικούς κινητήρες. Τι θα συμβεί εάν η Κίνα αύριο αποφασίσει ότι οι κινητήρες αυτοί, που σαφώς έχουν dual use, υπαχθούν σε καθεστώς όμοιο με τις σπάνιες γαίες; Η πλευρά που δεν θα λαμβάνει πια τέτοιους κινεζικούς κινητήρες θα ηττηθεί ολοκληρωτικά, ενδεχομένως και σε διάστημα εβδομάδων. Η πλευρά αυτή δεν θα είναι η ρωσική.

Οι ΗΠΑ πρέπει να αντιδράσουν σωστά σε αυτό που συμβαίνει. Να αντιληφθούν καταρχάς τα λάθη τους. Ο άκρατος προστατευτισμός είναι εξίσου λάθος με την άκρατη παγκοσμιοποίηση. Οι δασμοί δεν θα αντιστρέψουν μόνοι τους την τάση αποβιομηχάνισης. Χρειάζεται συνολική αλλαγή πορείας, αλλαγή κοινωνικών προτεραιοτήτων, σαρωτικές αλλαγές στην εκπαίδευση και στην ανατροφή των νέων γενιών. Χρειάζεται απαλλαγή από την αποικιοκρατικού χαρακτήρα αλαζονεία που δώρισε τη "βρώμικη" βιομηχανική παραγωγή στα κάποτε φτωχά κράτη της ανατολικής Ασίας, υπό την πλάνη ότι τα κράτη αυτά θα ήταν τάχα υποχρεωμένα να παραδίδουν εσαεί προς τη Δύση τα προηγμένα αγαθά που αυτή έχει ανάγκη.

Η Δύση πρέπει επίσης να απαλύνει το κλίμα αντιπαράθεσης με τον λεγόμενο "παγκόσμιο Νότο" και, ταυτόχρονα, να κερδίσει χρόνο για να αυτονομηθεί στρατηγικά από την Κίνα. Ο αναγκαίος χρόνος μπορεί να χρειαστεί ακόμη και παραχωρήσεις.

Η Δύση οφείλει στον εαυτό της να κερδίσει την τεχνολογική κούρσα. Αν χαθεί αυτή, χάνεται όλη η δυτική πολιτική και πολιτισμική ηγεμονία των τελευταίων 600-700 ετών, από την Αναγέννηση και μετέπειτα. Χάνεται το υπόβαθρο της, έως χθες, ακατανίκητης έλξης του δυτικού πολιτισμού.

Οι άλλες επιλογές για τη Δύση είναι οδυνηρές: Αφενός η αποδοχή της επικείμενης μελλοντικής ήττας της από τον, υπό κινεζική ηγεμονία, "παγκόσμιο Νότο". Αφετέρου μια τεχνολογική "παγίδα Θουκυδίδη", που θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη, παγκόσμια στρατιωτική αναμέτρηση με απρόβλεπτη έκβαση.

*Δ.Ν., Δικηγόρος