Το νερό δεν ζητά. Θυμίζει

Του Γιώργου Κουμπαράκη*

Μάλλον ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για την μνήμη. Μάλλον έρθει η ώρα να αναφερθούμε σε κείνη τη φωνή που ταξιδεύει από τα βάθη της γης ως τα βλέφαρα ενός παιδιού που διψά.

Ήρθε μάλλον η στιγμή να πούμε για αυτήν την πρώτη λέξη του κόσμου και για την τελευταία προσευχή μιας γιαγιάς. Ρέει όπως οι ιστορίες των παππούδων μας — μέσα από ποτάμια που ξεχάσαμε και πηγές που δεν ακούγονται πια.

Το νερό δεν ζητά - θυμίζει. Μας θυμίζει ποιοι ήμασταν όταν στεκόμασταν με δέος μπροστά στη βρύση. Μας καλεί να ξαναμάθουμε την ευγνωμοσύνη. Γιατί εκεί που λείπει το νερό, λείπει πρώτα η επίγνωση. 

Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ (UN World Water Development Report 2023), περισσότεροι από 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν έλλειψη νερού για τουλάχιστον έναν μήνα ετησίως — αριθμός που προβλέπεται να φτάσει τα 5 δισεκατομμύρια έως το 2050. Παράλληλα, η ζήτηση για νερό αυξάνεται με ρυθμό 20–25 % την επόμενη 25ετία, ενώ οι διαθέσιμοι υδατικοί πόροι μειώνονται λόγω ρύπανσης, υπεράντλησης και κλιματικής αλλαγής.

Περισσότερο από το 50 % της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων απειλείται άμεσα από τις υδατικές ελλείψεις. Το νερό έχει πλέον καταστεί παγκόσμιο γεωπολιτικό αγαθό — όχι μόνο φυσικό.

Η Ελλάδα κατατάσσεται 19η παγκοσμίως στον δείκτη κινδύνου λειψυδρίας (World Resources Institute, 2025). Η κατανάλωση νερού έχει αυξηθεί ραγδαία τις τελευταίες δύο δεκαετίες, λόγω τουριστικής ανάπτυξης, γεωργικών απαιτήσεων και ανεπαρκούς διαχείρισης.

• Σχεδόν το 50 % του πόσιμου νερού χάνεται λόγω διαρροών ή παλαιών δικτύων.

• Η γεωργία καταναλώνει πάνω από το 85 % του νερού, συχνά με ξεπερασμένα και σπάταλα συστήματα άρδευσης.

• Οι υποδομές ύδρευσης παρουσιάζουν γήρανση, ιδίως στα νησιά και τις αγροτικές περιοχές.

• Η εξάρτηση από τα υπόγεια ύδατα επιταχύνει την ερημοποίηση σε κρίσιμες λεκάνες (Θεσσαλία, Αργολίδα, Κρήτη).

Η κλιματική αλλαγή λειτουργεί ως επιταχυντής: οι βροχοπτώσεις μειώνονται και γίνονται πιο ακανόνιστες, τα καλοκαίρια πιο ξηρά και θερμά, ενώ η συχνότητα των περιόδων ξηρασίας αυξάνεται. Οι επιπτώσεις πλήττουν ιδιαίτερα τις ευάλωτες περιοχές: Θεσσαλία, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Κεντρική Ελλάδα.

Η λειψυδρία στην Ελλάδα δεν είναι μόνο τεχνικό πρόβλημα. Είναι πολιτισμικό, θεσμικό και στρατηγικό.

Η χώρα μας έχει ιστορικά διδαχθεί από το νερό — όχι μόνο ως ανάγκη, αλλά ως ταυτότητα. Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας έφεραν μαζί τους όχι μόνο μνήμες, αλλά και πρακτικές: τη συλλογή βρόχινου νερού, την οικονομία στη χρήση, τον σεβασμό στη ροή.

Αυτό που σήμερα λείπει δεν είναι μόνο το νερό. Είναι η κουλτούρα διαχείρισης. Η πρόνοια. Το μακροπρόθεσμο σχέδιο. 

Η αντιμετώπιση της λειψυδρίας δεν μπορεί να γίνει αποσπασματικά. Απαιτεί οριζόντιες παρεμβάσεις, που συνδυάζουν υποδομές, τεχνολογία, θεσμικό πλαίσιο και αλλαγή συμπεριφοράς:

• Εκσυγχρονισμός των δικτύων ύδρευσης

Μεγάλο μέρος του προβλήματος εντοπίζεται στις διαρροές. Χρειάζονται επενδύσεις σε έξυπνα δίκτυα (smart grids), ανίχνευση απωλειών, νέες σωληνώσεις και συστήματα τηλεμετρίας.

• Αναδιάρθρωση της γεωργίας

Στήριξη στους αγρότες για μετάβαση σε συστήματα έξυπνης άρδευσης, χρήση αισθητήρων υγρασίας και ανάπτυξη νέων υδρο-βιώσιμων καλλιεργειών. Κίνητρα για μειωμένη κατανάλωση.

• Ενίσχυση της αφαλάτωσης και της ανακύκλωσης νερού

Ειδικά στα νησιά, απαιτούνται μικρής κλίμακας μονάδες αφαλάτωσης με χρήση ΑΠΕ. Επίσης, η ανακύκλωση γκρίζου νερού (π.χ. από ντους) για πότισμα ή χρήση WC μπορεί να εξοικονομήσει έως και 30% κατανάλωσης.

• Διακυβέρνηση και διαφάνεια

Ενιαία υδατική πολιτική με εποπτικό φορέα, καθολική εφαρμογή των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής, δυναμική τιμολόγηση του νερού. Ενημερωμένες αποφάσεις χρειάζονται αξιόπιστα δεδομένα — όχι εικασίες.

• Εκπαίδευση και ενεργοποίηση κοινωνίας

Από την εκπαίδευση στα σχολεία έως τις τοπικές κοινότητες, η αλλαγή αντίληψης πρέπει να γίνει καθημερινή πράξη. Κάθε σταγόνα που σώζεται, είναι επένδυση στο μέλλον.

Κλεινοντας η λειψυδρία δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Είναι το συνολικό αποτέλεσμα της αμέλειας: ελλείψεων σε υποδομές, αδράνειας στην πρόληψη, ατομικής αδιαφορίας και κρατικής καθυστέρησης.

Σήμερα η Ελλάδα έχει μπροστά της μια σπάνια ευκαιρία: να μετατρέψει την υδατική πρόκληση σε μοχλό τεχνολογικής και θεσμικής αναγέννησης. Οι επενδύσεις που ανακοινώθηκαν (άνω των 5,9 δισ. ευρώ για υδατικά έργα) είναι κρίσιμες. Αλλά δεν αρκεί το κονδύλι. Απαιτείται στρατηγική, διαφάνεια, συντονισμός.

Η νέα πατρίδα που πρέπει να χτίσουμε δεν είναι εκείνη της μνήμης, αλλά εκείνη της ανθεκτικότητας. Εκείνη που δεν θεωρεί το νερό δεδομένο. Που το τιμά. Και το προστατεύει — για τις επόμενες γενιές.

Γιατί τελικά, δεν διψάμε μόνο για νερό. Διψάμε για επίγνωση. Και για μια χώρα που να αξίζει να τη φροντίζεις.

*Ο Γιώργος Κουμπαράκης είναι CCO του ομίλου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ