Πρέπει να καταργηθεί το άρθρο 86 κι αν ναι, πώς θα κυβερνηθεί η χώρα;

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Η επίσκεψη της Ευρωπαίας Εισαγγελέα, Λάουρα Κοβέσι, άνοιξε ξανά τη συζήτηση για αναθεώρηση ή κατάργηση του άρθρου 86 του Συντάγματος περί ποινικής ευθύνης υπουργών.

Είχαμε παρουσιάσει την τοποθέτηση του πρώην υπηρεσιακού πρωθυπουργού και πρώην Προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, κ. Σαρμά, ότι χωρίς το άρθρο 86, που απαγορεύει στους εισαγγελείς να ασκούν διώξεις εναντίον υπουργών, θα είναι αδύνατον να κυβερνηθεί η χώρα. Υπερθεματίζοντας τις επιμέρους διαπιστώσεις του κ. Σαρμά, διαφωνούσαμε στο συμπέρασμά του, προκειμένου να μην διαιωνιστεί η κακή απονομή της Δικαιοσύνης. Η Ελλάδα επιβάλλεται να έλθει κάποτε αντιμέτωπη θεσμικά με την πραγματικότητα του πώς απονέμεται η Δικαιοσύνη.

Βέβαια, το να υποχρεωθεί η χώρα να πέσει απευθείας στα βαθιά της πλήρους εφαρμογής του δικαίου όπως ισχύει και εφαρμόζεται για κάθε πολίτη, αισιοδοξώντας ότι "θα μάθει να κολυμπά" διότι διαφορετικά "θα πνιγεί", όντως είναι υπέρμετρα αισιόδοξη προσδοκία. Διότι το πολιτικό σύστημα δεν έχει την ηθική και πνευματική δυνατότητα να εφαρμόσει πλήρως το δίκαιο ούτε για το συμφέρον αυτού του ιδίου, ούτε για το συμφέρον της χώρας.

Για να δεχθεί το πολιτικό σύστημα να εφαρμοστούν οι νόμοι στον εαυτό του όπως εφαρμόζονται για τους λοιπούς πολίτες, απαιτούνται τρεις προϋποθέσεις.

Πρώτον: Το πολιτικό σύστημα να μην είναι διεφθαρμένο, ώστε να μην φοβάται εγγενώς την πλήρη εφαρμογή των νόμων.

Δεύτερον: Οι εισαγγελείς και οι δικαστές να μην είναι ενεργούμενα αντιπάλων πολιτικών ή άλλων παραγόντων του δημοσίου βίου.

Τρίτον: Να συμφωνούν στοιχειωδώς νομικός κόσμος (νομικές σχολές, δικαστές, δικηγόροι, δημόσιοι υπάλληλοι) και κοινωνία σε ενιαίο περιεχόμενο, αντίληψη και εφαρμογή των νόμων.

Αν ίσχυε η τρίτη συνθήκη, θα επιτυγχανόταν ευκολότερα και οι άλλες δύο. Είναι εφικτή; Πώς τα κατάφεραν άλλες χώρες;

Ιδιαίτερα διδακτικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, υπό το πρίσμα των αντιτιθέμενων θέσεων που εξέφρασαν το 1814, οι δύο κορυφαίοι Γερμανοί νομομαθείς της εποχής, Τιμπώ και Σαβινύ.

Ο Τιμπώ, διεκτραγωδώντας την οικτρή κατάσταση απονομής της Δικαιοσύνης στα τότε γερμανικά κράτη (περιέγραφε περίπου τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα!), απαιτούσε εκπόνηση γερμανικού Αστικού Κώδικα, "όπως των Γάλλων του 1804".

Ο Σαβινύ διαφωνούσε, θεωρώντας ότι νόμοι που θα επιβάλλονταν στην κοινωνία από πάνω, δεν θα γίνονταν ποτέ κτήμα της. Υποστήριζε την ανάπτυξη της γερμανικής νομικής επιστήμης, ώστε να παραχθούν "οργανικά" νόμοι, "που θα ήταν εφικτό να γίνουν κοινό κτήμα του όλου έθνους". 

Η γνώμη του Σαβινύ επικράτησε. Όπως οραματίστηκε, η γερμανική νομική επιστήμη γέννησε τελικά δικό της ποινικό (1871) και αστικό κώδικα (1900). Ο τελευταίος είναι ίσως το τελειότερο δημιούργημα της ανθρώπινης νομικής σκέψης.

Η διαφωνία Τιμπώ και Σαβινύ είναι ιδιαίτερα επίκαιρη για την Ελλάδα. Ο Τιμπώ επιζητούσε πιθηκισμό της πιο προοδευμένης, τότε, Γαλλίας. Ο Σαβινύ, ήθελε αυτοδύναμη, οργανική ανάπτυξη των νόμων μαζί με την κοινωνία και όχι ερήμην της.

Η Ελλάδα ακολούθησε μεν σε μεγάλο βαθμό το γερμανικό νομικό σύστημα, αλλά καθόλου την οδό νομοπαραγωγής που υπέδειξε ο Σαβινύ. Αντί για νόμους κτήμα της κοινωνίας, αντιγράφαμε διαρκώς γερμανικούς, γαλλικούς και άλλους νόμους, αντικαθιστώντας εντελώς, το 1946, το ρωμαϊκό δίκαιο. Το τελευταίο ήταν όμως γέννημα κυρίως της ελληνικής ‘βυζαντινής’ αυτοκρατορίας. Ήταν κτήμα της κοινωνίας μας, που όμως απορρίψαμε για να πιθηκίσουμε ξένους νόμους.

Εύλογα συνεπώς οι πολιτικοί, που έχουν εξουσία να αποφασίζουν για την εφαρμογή των νόμων, επιλέγουν αυτοί οι νόμοι, που και οι ίδιοι δεν αισθάνονται ως κτήμα της κοινωνίας, να μην εφαρμόζονται σε αυτούς.

Γι’ αυτό δεν θα εφαρμοστούν εύκολα οι παραινέσεις της κας. Κοβέσι, ούτε οι μεγαλόστομες διακηρύξεις πολιτικών που υποστηρίζουν κατάργηση του άρθρου 86, χωρίς να αναλογίζονται την πιθανότητα να εκτεθούν οι ίδιοι στην εφαρμογή κακών νόμων και της ακόμη χειρότερης δικαιικής νοοτροπίας του ελλαδικού κράτους.

Η αναντιστοιχία κοινωνικών παραδοχών και νομικών κινδύνων για τους υπουργούς από την πλήρη εφαρμογή του δικαίου, καταδεικνύεται από το ακόλουθο φανταστικό παράδειγμα:

Έστω επιχείρηση, την οποία ο υπουργός που εποπτεύει το πεδίο δράσης της, παρακαλεί να προσλάβει κάποια "δικά του παιδιά". Η επιχείρηση κάνει το χατίρι του υπουργού και προσλαμβάνει τα "δικά του παιδιά". Έκανε ο υπουργός κάτι κακό ή παράνομο; Εκ πρώτης όψεως όχι. Η πράξη του μάλιστα ανταποκρίνεται στις ελλαδικές (ρουσφετολογικές) κοινωνικές συνθήκες.

Έστω δεύτερη επιχείρηση, ανταγωνιστική της πρώτης, την οποία ο ίδιος υπουργός παρακαλεί να προσλάβει άλλα "δικά του παιδιά". Η δεύτερη επιχείρηση απορρίπτει όμως τους υποδειχθέντες ως ακατάλληλους.

Κάποια στιγμή και οι δύο επιχειρήσεις ζητούν από το υπουργείο όπου προΐσταται ο εν λόγω υπουργός, να τους εκδώσει συγκεκριμένες άδειες. Για την πρώτη, παρεμβαίνει ο υπουργός στους αρμοδίους υπαλλήλους, η γραφειοκρατία διεκπεραιώνεται ταχέως και οι άδειες εκδίδονται αμέσως. Στη δεύτερη δεν παρεμβαίνει ο υπουργός, η γραφειοκρατία εκτελείται στο ακέραιο και οι άδειες εκδίδονται μετά από πολλούς μήνες.

Η δεύτερη επιχείρηση που δεν έκανε τα χατίρια του υπουργού, είναι φανερό δεν έχει καμία ελπίδα να ανταγωνιστεί την πρώτη.

Το σενάριο είναι φανταστικό, διότι στην Ελλάδα απλά δεν υπάρχουν μεγάλες επιχειρήσεις όπως η δεύτερη. Ουδείς τολμά να χαλάσει τέτοια υπουργικά χατίρια. Προσλαμβάνουν υπουργικά ‘βύσματα’ διαπραγματευόμενοι ενδεχομένως αριθμό προσλήψεων, ίσως και τυπικά προσόντα.

Έχει διαπράξει παράβαση καθήκοντος ο υπουργός του παραδείγματος; Εντέλει ναι, διότι έβλαψε με πρόθεση τα οικονομικά συμφέροντα της δεύτερης επιχείρησης που, στο παράδειγμα, δεν του έκανε το χατίρι.

Το δικαιικό πρόβλημα του παραδείγματος είναι ότι η κρατούσα κοινωνική νοοτροπία περί το δίκαιο δεν θεωρεί παράνομη ούτε την πρώτη (διορισμοί), ούτε τη δεύτερη (παρέμβαση υπέρ μιας επιχείρησης) συμπεριφορά του υπουργού. Άρα, ο υπουργός θα ήταν και χωρίς το άρθρο 86 ασφαλής; Όχι. Διότι επειδή όντως διέπραξε το αδίκημα, μπορεί ανά πάσα στιγμή κάποιος εισαγγελέας να κινήσει την ποινική δίωξη.

Η ασφαλής λύση για τον υπουργό θα ήταν, να μην ζητούσε πρόσληψη δικών του παιδιών, ώστε να μην είχε λόγο να ευνοήσει μια επιχείρηση έναντι της άλλης. Ολική απάρνηση της πελατειακότητας είναι όμως ακόμη, υπό τις κρατούσες συνθήκες, μη ρεαλιστική για το πολιτικό σύστημα.

Το οποίο παραμένει αδίστακτο όπως την εποχή της επανάστασης, όταν διακινδύνευσε και αυτή την επιβίωση του νεότευκτου κράτους, προξενώντας εμφυλίους πολέμους για να επικρατήσει. Το άρθρο 86 είναι γνήσιο παιδί εκείνου του διαχρονικού πολιτικού συστήματος.

Θα χρειαστούν λοιπόν νέοι εμφύλιοι για να αλλάξει; Όχι, διότι το αίτημα για ισονομία έχει πια ωριμάσει υπερβολικά για να αγνοηθεί. Το πιθανότερο είναι να μην καταργηθεί το άρθρο 86 άμεσα, παρά σε επόμενη φάση αλλαγών.

Καταργώντας όμως το άρθρο 86, πρέπει να φτιάξουμε και δίκαιο. Δίκαιο εφαρμόσιμο, αποτελεσματικό και αποδεκτό από την κοινωνία.

*Δ.Ν., Δικηγόρος