Ο σκιώδης στόλος των ρωσικών πετρελαιοφόρων

Του Νικήτα Σίμου

Στις 11 Σεπτ. μετά από μια επιχείρηση των ειδικών ουκρανικών δυνάμεων στο ρωσικό λιμάνι του Πριμόρσκ, στην Βαλτική, δυο ρωσικά δεξαμενόπλοια επλήγησαν σύμφωνα με στρατιωτικές ουκρανικές πηγές, γράφει το Reuters (13/9).  

Αυτά τα πλοία ανήκουν στον "σκιώδη ρωσικό στόλο". Η επίθεση διεξάχθηκε με drones και οδήγησε στην αναστολή των εργασιών του λιμένα, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος για εξαγωγές προϊόντων πετρελαίου στην Β. Βαλτική.

Δεν είναι γνωστό αν προκλήθηκαν ζημιές και στις αντλητικές εγκαταστάσεις.  Σύμφωνα με ειδικούς, η αξία των ημερησίων διακινήσεων ρωσικού πετρελαίου από το Πριμόρσκ είναι της τάξης των $100 εκατομ.

Διακίνηση LNG

Ο Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της ΕΕ, κάλεσε τα κράτη μέλη να μειώσουν σταδιακά τις εισαγωγές και ρωσικού LNG, το οποίο επίσης διακινείται με πλοία του "σκιώδους στόλου", ξεκινώντας με τις συναλλαγές spot.

Ωστόσο οι εισαγωγές της Ένωσης αυξήθηκαν κατά 18% το 2024 και το 31% αυτών των όγκων ήταν συναλλαγές spot, παρά την σχετική οδηγία για μείωση αυτού του τύπου των συναλλαγών.

Οι εισαγωγές από τις, Γαλλία, Ισπανία και Βέλγιο αντιπροσώπευαν το 85% περίπου των εισαγωγών ρωσικού LNG το 2024. Η Γαλλία και η Ολλανδία αύξησαν έντονα τις εισαγωγές ρωσικού υγροποιημένου αερίου κατά 81%, ενώ η Ισπανία και το Βέλγιο μείωσαν οριακά τις δικές τους.

Οι ευρωπαϊκοί τερματικοί σταθμοί που εισήγαγαν το μεγαλύτερο μέρος του ρωσικού LNG το 2024, ήταν η Δουνκέρκη (Γαλλία), το Μπιλμπάο (Ισπανία), το Ζεερμπρουγκ (Βέλγιο), η Γκέητ (Ολλανδία) και άλλα 2 λιμάνια στην Ισπανία και 1 στην Γαλλία. Θα μπορούσε να σημειωθεί, ότι ο αντίστοιχος δημόσιος τομέας των χωρών, όπου είναι τα λιμάνια, συμμετέχει εν μέρει στις εκεί εταιρείες διαχείρισης των σταθμών εισαγωγής.

Είναι αξιοσημείωτο, όπως έδειξε μια έρευνα των Financial Times, ότι ναυπηγεία της ΕΕ επισκευάζουν  αρκτικού τύπου ρωσικά δεξαμενόπλοια – ειδικά σχεδιασμένα για πλου υπό αρκτικές συνθήκες - και τους προσφέρουν δυνατότητες ελλιμενισμού, βοηθώντας την Μόσχα να διακινεί αέριο μέσω της Αρκτικής παρά τις δυτικές κυρώσεις.

Χωρίς τις εργασίες συντήρησης και επισκευής αυτών των πλοίων σε ναυπηγείο της Βρέστης στην Γαλλία  και ομόλογο στη Δανία, η κοινοπραξία Υamal LNG δεν θα μπορούσε να τροφοδοτήσει αγορές κατά την διάρκεια του χειμώνα, όταν οι τιμές στο νότιο ημισφαίριο φθάνουν στο υψηλότερο επίπεδό τους. Η Yamal LNG (2017) συμπεριλαμβάνει πλην της Total, ρωσικές και κινεζικές εταιρείες και προωθεί σιβηρικό αέριο από το ομωνυμο λιμάνι.

Τα παραπάνω ναυπηγεία, έχουν εξυπηρετήσει  14 από τα 15 ειδικού αρκτικού τύπου Arc7 ρωσικά πλοία μεταφοράς LNG, σύμφωνα με εικόνες δορυφόρων και αναλύσεις ειδικών. 

Γερασμένα σκάφη

Υπάρχουν εκατοντάδες γερασμένα δεξαμενόπλοια, ηλικίας άνω και των 50 ετών, με αμφιλεγόμενο αξιόπλοο, τα οποία απαρτίζουν τον λεγόμενο σκιώδη στόλο.

Τα πλοία αυτά συνήθως έχουν αδιαφανείς δομές ιδιοκτησίας και πλέουν χωρίς κάποια αναγνωρισμένη δυτική ασφάλιση, ή κάλυψη πιστοποίησης της ασφάλισης. Συχνά έχουν άγνωστους ασφαλιστές ή εκτιμητές της αξιοπλοΐας τους, σύμφωνα με πηγές του  ναυτιλιακού και ασφαλιστικού κλάδου.

Πολλά από αυτά τα δεξαμενόπλοια πλέουν στη Βαλτική θάλασσα και μεταφέρουν το πετρέλαιο μέσω του Φινλανδικού κόλπου, σε μια κρίσιμη διαδρομή για τις εξαγωγές  ενέργειας από την Ρωσία.

Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ αναφέρουν, ότι παρακολουθούν τον στόλο, καθώς οι νέες κυρώσεις στοχοποιούν πλοία που έχουν ήδη συμπεριληφθεί στην μαύρη λίστα.

Δώδεκα δυτικές χώρες – οι, Βρετανία, Γερμανία, Πολωνία, Ολλανδία, πέντε σκανδιναβικές χώρες και οι τρεις της Βαλτικής- συμφώνησαν τον Δεκ. 2024 να "αποτρέπουν" τα πλοία αυτού του στόλου, ως απάντηση σε αρκετές ανεξήγητες περικοπές καλωδίων και υποθαλάσσια περιστατικά, γύρω από κρίσιμες υποδομές στη Βαλτική Θάλασσα.

Οι, Βρετανία, Δανία, Σουηδία, Πολωνία, Φινλανδία και Εσθονία δηλώνουν, ότι εξετάζουν τα έγγραφα ασφάλισης πλοίων στη Μάγχη, στα Δανικά στενά, στον κόλπο της Φινλανδίας και στο στενό μεταξύ Σουηδίας και Δανίας, γεγονός το οποίο επιτρέπει την καταγραφή των πλοίων αυτών, αν και οι μεταβολές των στοιχείων τους είναι σύνηθες φαινόμενο.

Πώς λειτουργεί ο σκιώδης στόλος

Τα πλοία του στόλου αυτού χρησιμοποιούν τακτικές όπως, μεταφορά φορτίου από πλοίο σε πλοίο εν πλω σε διεθνή ύδατα, πλαστογράφηση εγγράφων, συμπεριλαμβανομένων πλαστών αριθμών αναγνώρισης πλοίων, και χρήσης χωρών σημαίας με μειωμένη εποπτεία, όπως ανέφεραν η Loyd’s List intelligence και η Ακτοφυλακή της Φινλανδίας.

Επιπλέον, τα περισσότερα από αυτά τα πλοία ανήκουν σε εικονικές εταιρείες και σε κρατικές δικαιοδοσίες, όπου οι γρήγορες αγορές και πωλήσεις από ανώνυμες ή νεοσύστατες εταιρείες περιπλέκουν περαιτέρω την λογοδοσία.  Ο στόλος αποτελείται κυρίως από πολύ παλαιά δεξαμενόπλοια, τα οποία είναι ασφαλισμένα σε μη δυτικές ή ακόμη και ανύπαρκτες ασφαλιστικές εταιρείες, σύμφωνα με τις νορβηγικές αρχές, γεγονός το οποίο εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τα πρότυπα ασφάλειας.  

Ορισμένα δεξαμενόπλοια έχουν χάσει την ασφαλιστική τους κάλυψη μετά από ύποπτες παραβιάσεις κυρώσεων, αλλά πολλά συνεχίζουν να λειτουργούν με εναλλακτικές ασφαλιστικές εταιρείες ή κρατικές δικαιοδοσίες, οι οποίες είναι πρόθυμες να αναλάβουν τον κίνδυνο.

Υπάρχουν και οι περιπτώσεις, όπου νέα σκάφη, της ίδιας λειτουργικής κατάστασης και δυνατοτήτων, αντικαθιστούν εκείνα τα οποία βρίσκονται στην μαύρη λίστα και ο "σκιώδης στόλος" συνεχίζει να αυξάνεται. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παράλληλα παρατηρείται αύξηση και των ρωσικών ασφαλιστικών εταιρειών. 

Ποιος κερδίζει

Η Ρωσία είναι ο κύριος ωφελημένος, πραγματοποιώντας εξαγωγές πετρελαίου και LNG, παρά τις δυτικές κυρώσεις, εξασφαλίζοντας σταθερά έσοδα για την διεξαγωγή του πολέμου στην Ουκρανία.

Υπάρχει η αδρή εκτίμηση, ότι τα έσοδα της Ρωσίας από αυτές τις εξαγωγές, χρηματοδοτούν περίπου το 75% των δαπανών του πολέμου. Άλλωστε, η άνοδος των παγκοσμίων τιμών του πετρελαίου, η οποία ακολούθησε την ενεργειακή κρίση λόγω του πολέμου, επέτρεψε στην Ρωσία να αντισταθμίσει τις όποιες αρχικές οικονομικές απώλειες, και στον σκιώδη στόλο να αυξηθεί και να λειτουργεί με ελάχιστες διαταραχές.

Εύκολα νοείται ο λόγος, για τον οποίο η ΕΕ επιμένει στην υποκατάσταση αυτών των εισαγωγών της με την ενίσχυση της παραγωγής ενέργειας από φυσικές πηγές, και με εισαγωγές από εναλλακτικούς μη ρωσικούς προορισμούς, πχ Αλγερία.

Επίσης, εύκολα γίνεται αντιληπτή, στο πλαίσιο αυτό, η ιδιαίτερη σημασία την οποία έχουν και οι ερευνητικές εργασίες για υδρογονάνθρακες σε χώρους κρατών μελών της Ένωσης, όπως οι σχεδιαζόμενες, με ταχεία έναρξη, σε θαλάσσιες ζώνες  ελληνικής κυριαρχίας πχ νότια της Πελοποννήσου και νότια της Κρήτης.

Κίνδυνοι

Δεν είναι σαφές, πως θα λειτουργούσε η καταβολή αποζημιώσεων για οποιαδήποτε πετρελαιοκηλίδα θα δημιουργείτο από τα πλοία αυτά, δεδομένου ότι υπάρχουν και τραπεζικές κυρώσεις, όπως αναφέρουν δυτικές ασφαλιστικές πηγές.

Ο σκιώδης στόλος μπορεί να δημιουργήσει σοβαρούς περιβαλλοντικούς κινδύνους, καθώς τα μεγάλης ηλικίας δεξαμενόπλοιά είναι επιρρεπή σε διαρροές, μηχανικές βλάβες και την δημιουργία πετρελαιοκηλίδων, απειλώντας άμεσα τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η λειτουργεία του στόλου αυτού  έχει κατεξοχήν υποστηρίξει την χρηματοδότηση της Ρωσίας για την συνέχιση του ουκρανικού πολέμου, δημιουργώντας ερωτηματικά για την βούληση της Ευρώπης να καταργήσει τις εισαγωγές ρωσικών υδρογονανθράκων.    

Η εξάρτηση της ηπείρου από την Ρωσία, για κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της είναι μεγάλη και ενισχύθηκε την 10ετία προ της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Είναι αξιοπερίεργη η τότε υποεκτίμηση από τους Ευρωπαίους του ρωσικού κινδύνου, ενώ είχε υπάρξει η προσάρτηση της Κριμαίας. Οπωσδήποτε οικονομικοί λόγοι, αλλά και ενδεχομένως κακώς εκτιμηθέντα γεωπολιτικά συμφέροντα ορισμένων χωρών, έχουν συντείνει στην όλη κατάσταση. 

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής