Τα 4 Στάδια Προστασίας της Περιουσίας των Οφειλετών στο πλαίσιο του Εξωδικαστικού Μηχανισμού

Του Γιώργου Ψαράκη*

Πολλά έχουν γραφτεί για τον νέο Εξωδικαστικό Μηχανισμό του νόμου 4738/2020. Για τη διαδικασία, τα υπαγόμενα χρέη, τα πρόσωπα που μπορούν να κάνουν χρήση κ.ο.κ. Ένα από τα ζητούμενα που ενδιαφέρει αρκετά τους πολίτες και τις επιχειρήσεις είναι το αν παρέχει προστασία η ένταξη στον μηχανισμό αυτό από πράξεις εκτέλεσης (πλειστηριασμούς κ.ο.κ.) εκ μέρους των πιστωτών και με ποιους όρους. Από τη στιγμή που υποβάλεις την αίτηση μέχρι τη στιγμή που υπογράφεις τη σύμβαση με τους πιστωτές σου ποια η προστασία που σου παρέχει η πλατφόρμα; 

Ο νόμος για το νέο εξωδικαστικό μηχανισμό προβλέπει (στο άρθρο 18) ότι οι οφειλέτες προστατεύονται αυτόματα από πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης, με τρεις όμως σημαντικότατες εξαιρέσεις:

α) Η προστασία δεν παρέχεται από τον χρόνο δημιουργίας της αίτησης αλλά από τον χρόνο οριστικοποίησής της (άρα απαιτείται μια προεργασία και δεν αρκεί απλώς η υποβολή της αίτησης που είναι υπόθεση δευτερολέπτων).

β) Η προστασία δεν καλύπτει την προδικασία του πλειστηριασμού που διεξάγεται από ενέγγυο πιστωτή (λ.χ. από την τράπεζα που έχει εγγράψει προσημείωση σε ακίνητο του οφειλέτη), δηλ. δεν καλύπτει πράξεις όπως κατάσχεση, τυχόν δήλωση συνέχισης πλειστηριασμού κ.λπ. αλλά καλύπτει μόνο την ίδια την πράξη του πλειστηριασμού.

γ) Η προστασία δεν καλύπτει τον πλειστηριασμό που έχει προγραμματιστεί μέσα στο επόμενο τρίμηνο από την υποβολή της αίτησης.

Ακόμα όμως και να μην εντάσσεται ο οφειλέτης στις προϋποθέσεις του νόμου για να πάρει την παραπάνω αυτόματη προστασία, είναι δυνατή η προσφυγή στη δικαστική εξουσία με αίτημα τη χορήγηση ειδικότερης προστασίας. Και μάλιστα ανεξάρτητα του αν τελικά συμφωνήσουν ή όχι οι πιστωτές στην πρόταση που θα εξάγει ο αλγόριθμος. 

Πολύ συνοπτικά, έχουμε 4 στάδια προστασίας του οφειλέτη στο πλαίσιο του εξωδικαστικού μηχανισμού:

Α. Πρώτον, έχουμε το στάδιο από την υποβολή της αίτησης μέχρι την οριστικοποίηση αυτής. Η υποβολή λαμβάνει χώρα με την έναρξη της διαδικασίας (υπόθεση άρα κάποιων δευτερολέπτων), ενώ η οριστικοποίηση με την άντληση όλων των απαραίτητων στοιχείων από το σύστημα (υπόθεση άρα μερικών εβδομάδων). Στο στάδιο αυτό ενώ δεν έχει προλάβει να οριστικοποιήσει ο οφειλέτης ή ο σύμβουλός του την αίτηση, ενδέχεται ο δανειστής να προχωρήσει σε κατάσχεση ακίνητης περιουσίας κοκ. Στην περίπτωση αυτή, έχουν υπάρξει δικαστικές αποφάσεις που έχουν κάνει δεκτή την αίτηση προστασίας του οφειλέτη λόγω καταχρηστικής συμπεριφοράς του δανειστή, ιδίως όταν α) οι διαδικασίες της αναγκαστικής εκτέλεσης ξεκίνησαν μετά την υποβολή της αίτησης και άρα δεν μπορεί ευχερώς να υποστηριχθεί ο προσχηματικός χαρακτήρας της τελευταίας και β) η καθυστέρηση οριστικοποίησης συνδέεται αποκλειστικά με παραλείψεις των δανειστών. Βλ. λ.χ. τα όσα χαρακτηριστικά αναφέρει η υπ’ αριθμ. 10589/2024 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης: "η δε επιβολή κατάσχεσης αποδεικνύεται, από τα παραπάνω πραγματικά περιστατικά, ότι έγινε αιφνιδιαστικά και με τη σκοπιμότητα να μην προηγηθεί η εξέταση της πιθανότητας ρύθμισης κατά τις διατάξεις του ως άνω νόμου των οφειλών του αιτούντος, για την απόρριψη μάλιστα της οποίας η καθ’ ης η ανακοπή ήταν υποχρεωμένη να αιτιολογήσει την καθ’ οιονδήποτε τρόπο μη συναίνεσή της σύμφωνα με τη ανωτέρω διάταξη, ενώ αποδεικνύεται και ότι η καθ’ ης επιδίωξε να προλάβει να επιβάλει κατάσχεση πριν την οριστική υποβολή της αίτησης, προκειμένου να μην τύχει εφαρμογής η διάταξη του άρθρου 18 παρ.1 του νόμου…".

Β. Δεύτερον, έχουμε το στάδιο από την οριστικοποίηση της αίτησης και μετά όπου παρέχεται η ως άνω αυτόματη προστασία του νόμου. Ενδεικτικά αναφέρουμε την υπ’ αριθμ. 211/2025 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λαμίας: "Όσον αφορά όμως τον πρώτο ανακόπτοντα, αποδείχθηκε ότι με την με αριθμό ......../11-10-2024 Βεβαίωση της Γενικής Γραμματείας Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, υπέβαλε προσωπική αίτηση με αριθμό πρωτοκόλλου ....... και με ημερομηνία οριστικής υποβολής την 11η- 10-2024, προκειμένου να ρυθμιστεί η οφειλή του στο πλαίσιο του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης οφειλών, κατά τις διατάξεις του ν. 4738/2020. Πάρα ταύτα, η καθ ’ ης την 31η-10-2024, ήτοι μόλις είκοσι ημέρες αργότερα και ενώ η εν λόγω αίτηση βρισκόταν ακόμη στο στάδιο της αξιολόγησης από τους πιστωτές, προέβη στην επίσπευση της προσβαλλόμενης πράξης εκτέλεσης σε βάρος του πρώτου ανακόπτοντος, χωρίς να αναμένει την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας, προκειμένου να εξετασθεί η δυνατότητα ικανοποίησης της ένδικης απαίτησής της, επιλέγοντας έτσι το επαχθέστερο για τον πρώτο ανακόπτοντα μέσο, προς είσπραξη της απαίτησής της". Η περίπτωση αυτή είναι η πιο ξεκάθαρη, εφόσον προκύπτει η προστασία απευθείας από το γράμμα του νόμου.

Γ. Τρίτον, έχουμε το στάδιο μετά την παρέλευση του διμήνου από την οριστικοποίηση της αίτησης, όπου όμως δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η διαδικασία για λόγους που δεν αφορούν στον οφειλέτη. Τούτο διότι κατ’ αρχήν, όπως προβλέπει ο νόμος, η διαδικασία θεωρείται περαιωμένη αν δεν υπογραφεί σύμβαση αναδιάρθρωσης εντός 2 μηνών. Επομένως, έχουν δημοσιευτεί δικαστικές αποφάσεις που δεν παρέχουν προστασία στον οφειλέτη επειδή παρήλθε το δίμηνο χωρίς να έχει υπάρξει συμφωνία, όπως υπάρχουν και αντίθετες αποφάσεις που διατάσσουν την αναστολή/ακύρωση των πράξεων εκτέλεσης. Βλ. λ.χ. την υπ’ αρ. 762/2024 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών όπου το δικαστήριο προέβη στην ακύρωση κατάσχεσης που επιβλήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 ενώ η οφειλέτρια είχε υποβάλει οριστικώς αίτηση τον Μάρτιο του 2023 (και άρα είχε παρέλθει το δίμηνο). Ειδικότερα, το δικαστήριο έκρινε ότι "η καθ’ ης η ανακοπή προέβη παράνομα και καταχρηστικά στην άσκηση του ένδικου δικαιώματος της, καθ` υπέρβαση των ορίων της καλής πίστης και των χρηστών ηθών. Ειδικότερα, ενώ έχει υποβληθεί οριστικά η αίτηση περί εξωδικαστικής ρύθμισης των οφειλών της ανακόπτουσας, ώστε να τυγχάνει εφαρμογής η διάταξη του άρθρου 18 ν. 4821/2021, περί αναστολής της λήψης των αναγκαστικών μέτρων, η καθ’ ης επισπεύδει την προσβαλλόμενη πράξη εκτέλεσης σε βάρος της ανακόπτουσας, χωρίς να αναμένει την περάτωση της σχετικής διαδικασίας του ν. 4738/2020, προκειμένου να ικανοποιηθεί η ένδικη απαίτησή της, επιλέγοντας το επαχθέστερο μέσο για την ανακόπτουσα για την είσπραξη της ως άνω οφειλής, προξενώντας της ανεπανόρθωτη βλάβη". 

Δ. Τέταρτον, έχουμε το τελευταίο στάδιο όπου είτε καταρτίζεται συμφωνία ρύθμισης (σύμβαση αναδιάρθρωσης) είτε απορρίπτεται η πρόταση από τους πιστωτές. Στην πρώτη περίπτωση είναι αυτονόητο ότι σταματάνε όλες οι πράξεις εκτέλεσης αφού πλέον έχουμε ρυθμισμένη οφειλή. Στη δεύτερη περίπτωση μπορεί και πάλι να προστατευτεί ο οφειλέτης, εφόσον ισχυριστεί και αποδείξει ότι η άρνηση των πιστωτών του να δεχτούν την πρόταση του αλγορίθμου ήταν καταχρηστική. Βλ. για παράδειγμα την υπ’ αρ. 367/2024 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πατρών όπου κρίθηκε καταχρηστική η συμπεριφορά Servicer, λόγω συστηματικής και επί μακρόν παρακώλυσης της ολοκλήρωσης της διαδικασίας υπαγωγής των οφειλετών στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών. Συγκεκριμένα, κρίθηκε πως ο Servicer υπέβαλλε συνεχόμενα αιτήματα διόρθωσης των εγγραφών στην πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού προς δικές του εσωτερικές υπηρεσίες, και όταν οι αιτούντες τον όχλησαν προκειμένου να ολοκληρώσει τις απαντήσεις στα εν λόγω αιτήματα για να ολοκληρωθεί η διαδικασία, ο τελευταίος προέβη στην έκδοση και δεύτερης διαταγής πληρωμής, δυνάμει της οποίας, μάλιστα, προχώρησε σε εκτέλεση. Τελικώς, ο συγκεκριμένος Servicer απέρριψε και την αίτηση των αιτούντων για ρύθμιση των οφειλών τους. Η συνολική του συμπεριφορά κρίθηκε καταχρηστική και άρα ο οφειλέτης έτυχε προστασίας από το δικαστήριο.

Επομένως παρατηρούμε ότι η πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού προβλέπει περιορισμένη αυτόματη προστασία των οφειλετών από πλειστηριασμούς και για την πλήρη αξιοποίηση του συγκεκριμένου νομοθετικού εργαλείου θα πρέπει να παρέμβει η δικαιοσύνη, μετά από προσφυγή του οφειλέτη. 

* Ο Γιώργος Ψαράκης, ΜΔΕ, LL.M. (LSE), PgCert, είναι δικηγόρος Αθηνών