Η ελληνική παράδοση στην Ενωμένη Ευρώπη και στον κόσμο

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Πόσο αρχοντική η εικόνα του Κάρολου της Αγγλίας με την παραδοσιακή σκωτσέζικη φούστα (κιλτ). Πόσο γραφική θα ήταν, αντίστροφα, η εικόνα ενός Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας να φορά φουστανέλα. Θα προξενούσε μάλλον ειρωνικά σχόλια, που μάταια θα προσπαθούσαν να τιθασεύσουν αυτόκλητοι κήρυκες εθνικής πολιτικής ορθότητας.

Αλλά και ο Ναρέντρα Μόντι φορά υπερηφάνως την εθνική φορεσιά της Ινδίας. Ομοίως τη δική τους, οι ηγέτες της αραβικής χερσονήσου.

Οι πολιτικοί μας αισθάνονται την ανάγκη να αναφέρονται σε "νέο" πατριωτισμό. Υπονοούν τον "παλιό", τον κανονικό πατριωτισμό σαν κάτι τάχα κατακριτέο και απαξιωμένο. Δεν προβληματίζει ότι παντού στην Ευρώπη (πλην Δυτικής Γερμανίας που έως το 1999 επέβαλλε στον εαυτό της ‘αντιπατριωτική’ πλύση εγκεφάλου) και στον πλανήτη ουδεμία ανάγκη αναχαρακτηρισμού του πατριωτισμού τους αισθάνονται. Δεν αναφερόμαστε καν στον αρρωστημένο εθνικισμό γειτονικών μας χωρών. Μόνον εμείς έχουμε βιωματικά και άνευ λόγου ενοχοποιήσει και τον πατριωτισμό και την παράδοσή μας.

Λίγα χρόνια πέρασαν από τότε που ο Ελύτης έβλεπε ότι, έως την απελευθέρωση, "τὸ παραμικρὸ κεντητὸ πουκάμισο, τὸ πιὸ φτηνὸ βαρκάκι τὸ πιὸ ταπεινὸ ἐκκλησάκι, τὸ τέμπλο, τὸ κιούπι, τὸ χράμι, ὅλα τους ἀποπνέανε μίαν ἀρχοντιὰ κατά τι ἀνώτερη των Λουδοβίκων". 

Και συνέχιζε απογοητευμένος: "Τί σταμάτησε αὐτὰ τὰ κινήματα ψυχῆς[…]; Ποιὸς καπάκωσε μιὰ τέτοιου εἴδους ἀρετή, ποὺ μποροῦσε μιὰ μέρα νὰ μᾶς ὁδηγήσει σ᾿ ἕνα ἰδιότυπο, κομμένο στὰ μέτρα τῆς χώρας πολίτευμα; […] Τί ἔγινε ἡ φύση ποὺ μαντεύουμε ἀλλὰ δὲν τὴ βλέπουμε; ὁ ἀέρας ποὺ ἀκοῦμε ἀλλὰ δὲν τὸν εἰσπνέουμε;" (Ελύτη, Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά).

Οι εγχώριες μανταμ-σουσούδες ξιπάστηκαν, όπως η μυθιστορηματική ηρωΐδα του Ψαθά όταν μπήκε σε ρετιρέ, επειδή οι Γερμανοί τις αποδέχτηκαν ως δήθεν "ισότιμες" στην Ευρώπη. Παροξυσμός αυτοθαυμασμού και μεγαλείου. Δεν ανήκουν πια στην ψωροκώσταινα, έγιναν Ευρωπαίες.

Τις ενοχλεί δε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο η θρησκεία μας. Πώς θα είμαστε Ευρωπαίοι, με αυτή τη ‘χαζο-θρησκεία’. Με το Σύνταγμα στο όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος. Με ‘σκοταδιστικές’ εικόνες στα δικαστήρια. Θα προσβληθούν, λέει, οι άθεοι. Και λησμονούν ότι ο Κάρολος –αυτός που φορά υπερηφάνως το κιλτ και ηγείται της χώρας που εφηύρε τον φιλελευθερισμό– είναι αυτοδικαίως επικεφαλής της Αγγλικανικής εκκλησίας, ως βασιλιάς της χώρας του.

Μας ενοχλεί η θρησκεία μας, αλλά όχι ο καθολικισμός του αλάθητου Πάπα – ακούσαμε εγχωρίως επαίνους στον τελευταίο εκλιπόντα Πάπα που ουδέποτε ακούσαμε για Ορθόδοξο ιεράρχη. Ούτε ο προτεσταντισμός, η γενικευμένη επέκταση του επηρμένου παπικού αλαθήτου, ενοχλεί. Περνιούνται οι μανταμ-σουσούδες για "ισότιμες Ευρωπαίες", ενώ πουθενά στην Ευρώπη (και στον πλανήτη) δεν συναντάται η δική τους κοινωνική και διανοητική απαξίωση για την εκάστοτε τοπική θρησκεία.

Απαξίωση για τη θρησκεία μας, που ενσωμάτωσε ό,τι άξιζε από όλη την αρχαία ελληνική φιλοσοφία στη διδασκαλία των Πατέρων της.

Που πρώτη, δια του Μεγάλου Βασιλείου, προστάτεψε τις επιστήμες.

Που στο Βυζάντιο δεχόταν ως σχολικό αναγνωστικό την ‘ειδωλολατρική’ Ιλιάδα. Στο ομηρικό πρωτότυπο, παρότι καθομιλουμένη ήταν η Δημοτική ήδη από τον 10ο μ.Χ. αιώνα.

Τη θρησκεία της οποίας επιφανής εκπρόσωπος έγραφε πριν 120 χρόνια: "Ἡ φιλοσοφία εἶναι ἀληθῶς ἀναφαίρετον κτῆμα τοῦ Ἕλληνος· διαδιδομένη ἀνὰ τὰ ἔθνη προσηλυτίζει αὐτὰ καὶ καθιστᾷ αὐτὰ ἑλληνικά, οὐδέποτε δὲ παύεται οὖσα ἑλληνική· οἱ ὁπαδοὶ αὐτῆς, οἱ ὁμιληταὶ αὐτῆς ἀποβάλοντες τὸ ξένον καὶ βάρβαρον περιβάλλονται τὸ ἑλληνικὸν καὶ τὴν εὐγένειαν· ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία προώρισται ἵνα καταστήσῃ τοὺς πάντας Ἕλληνας· ἐγεννήθη ὑπὲρ τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ συνεταυτίσθη μετ᾿ αὐτοῦ, ὅπως ἐργασθῆ πρὸς σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπότητος.[…] Ὁ Ἕλλην ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φιλοσοφῇ· διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος." (Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, Περί της ελληνικής φιλοσοφίας ως παιδαγωγού των Ελλήνων προς τον Χριστιανισμόν).

Ιδού ελληνικό όραμα για την Ενωμένη Ευρώπη!

Το απόσπασμα αυτό του Αγίου Νεκταρίου θυμάμαι όποτε διαβάζω κάτι για τον Γιάννη Αντετοκούνμπο, τον Οικουμενικό Έλληνα που βαπτίστηκε Ορθόδοξος από επιλογή στα 17 του, καθιστώντας έτσι την Ελλάδα και ουσιαστικά δεύτερη πατρίδα του – πρώτη παραμένει η Νιγηρία, όπως υπερήφανα δηλώνει.

Αυτό που κατάλαβαν αμέτρητοι ξένοι που ήλθαν σε επαφή με τη γνήσια ελληνική παράδοση, από τον Ράνσιμαν και τον Ινδιάνο επίσκοπο Άσσου Τιμόθεο, μέχρι τον Αντετοκούνμπο και τον Τομ Χανκς, δυσκολεύονται να το αντιληφθούν οι εγχώριες μανταμ-σουσούδες. Θρηνούν γοερά, ποδηγετούμενες από την άθλια σχολική μας ιστορία, την πνευματική ήττα του Βαρλαάμ από τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά τον 14ο αιώνα. Παρερμηνεύουν δε σκόπιμα το "καλύτερα τούρκικο σαρίκι παρά τιάρα παπική" του Λουκή Νοταρά.

Ενοχλεί τις μανταμ-σουσούδες κυρίως ότι η δική μας θρησκεία έχει τέτοια λογική και ηθική τελειότητα, που η προσεκτική και χωρίς προκαταλήψεις μελέτη της, εξαναγκάζει τον καθένα να αποδεχθεί αυτήν την τελειότητα. Ζηλεύει τις προφανείς λογικές και ηθικές αστοχίες του καθολικισμού και του προτεσταντισμού, διότι αυτές όχι απλά επιτρέπουν στο μυαλό να ασπαστεί την αθεΐα, αλλά προσδίδουν στην αθεΐα έως και ηθική υπεροχή.

Εδώ όσο μελετάς τη θρησκεία μας, τόσο πιο πιστός γίνεσαι. Ενώ στην Ευρώπη όσο μελετάς τις θρησκείες της, τόσο πιο άθεος γίνεσαι.

Εδώ τηρούμε πλήρως το "ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου […] ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου" (Μαρκ. ιβ΄, 30). Εξ όλης της διανοίας σου. Να μην σου μένει ούτε ελάχιστη λογική αμφιβολία.

Εδώ γιορτάζουμε την Κυριακή του Θωμά το δικαίωμα του ανθρώπου στην έρευνα και στην αμφιβολία. Ο Χριστός δεν είπε στον Θωμά "δεν ντρέπεσαι λιγάκι που δεν πιστεύεις", αλλά: "Έλα να βάλεις ο ίδιος το χέρι σου στα σημάδια Μου από τα καρφιά". Και ψάλλουμε: "Χαίρεις ερευνώμενος. Διό, Φιλάνθρωπε, προς τούτο προτρέπεις τον Θωμάν".

Εντούτοις ντρεπόμαστε εμείς για τη λογικά και ηθικά τέλεια θρησκεία μας. Καθόλου οι οπαδοί του αλάνθαστου Πάπα. Καθόλου οι προτεστάντες γεννήτορες του αλάνθαστου – και ήδη καταρρέοντος – υπερεγώ του σύγχρονου ανθρώπου. Καθόλου οι Μουσουλμάνοι, που θεωρούν τις γυναίκες πράγμα. Καθόλου οι Ινδοί, που θεωρούν θρησκευτική επιταγή την άτεγκτη διαίρεση της κοινωνίας σε τέσσερις οιονεί απαραβίαστες κοινωνικές κάστες.

Δεν είναι θέμα πίστης. Από μια θρησκεία μπορούν να αντλούνται τα φιλοσοφικά της στοιχεία, χωρίς να υιοθετείται το μεταφυσικό στοιχείο. Όπως ακριβώς αντλούσαν τα Βυζαντινόπουλα τα απαράμιλλα φιλοσοφικά στοιχεία της ‘ειδωλολατρικής’ Ιλιάδας.

Η ντροπή για τη θρησκεία μας, για αυτό που πραγματικά είμαστε, βρίσκεται πίσω από την υπαρκτή κοινωνική αδυναμία του Έλληνα Προέδρου της Δημοκρατίας να ενδυθεί ελληνική παραδοσιακή φορεσιά. Όπως και πίσω από την ηθική αδυναμία των πολιτικών να μιλούν, χωρίς να γίνονται γραφικοί, για τον έναν, τον κανονικό πατριωτισμό.

Αλλά να που ίσως, λίγο, κάπως, μπορεί και να συγκινούνται τελικά οι πολυπληθείς εγχώριες μανταμ-σουσούδες στο πανηγύρι της Παναγίας, Δεκαπενταύγουστο στο χωριό.

Δεν έχουν χαθεί όλα. Καλό Δεκαπενταύγουστο! Καλή Παναγιά!

*Δ.Ν., Δικηγόρος