Το Βασικό Καθολικό Εισόδημα στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Του Ηλία Ψυχογιού

Στην καρδιά του 21ου αιώνα, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια δυναμική και δίκαιη ερώτηση: Πώς θα διασφαλίσουμε την οικονομική δικαιοσύνη και την κοινωνική σταθερότητα σε έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ αναλαμβάνουν να εκτελούν όλο και περισσότερες εργασίες; Η ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας, αν και φέρνει αδιαμφισβήτητα οφέλη, ταυτόχρονα απειλεί να διαλύσει το παραδοσιακό μοντέλο εργασίας, αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους με την αβεβαιότητα του εργασιακού τους μέλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια του Βασικού Καθολικού Εισοδήματος (UBI) εμφανίζεται όχι μόνο ως ένα δυναμικό εργαλείο αντιμετώπισης των προκλήσεων, αλλά και ως μια φιλόδοξη προοπτική για ένα πιο δίκαιο μέλλον.

Η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής έχει ήδη αρχίσει να ανατρέπει ολόκληρους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας. Από τις γραμμές παραγωγής των εργοστασίων έως και πιο εξειδικευμένες εργασίες, όπως η νομική ανάλυση ή η ιατρική διάγνωση, τα αυτοματοποιημένα συστήματα αποδεικνύονται ικανά να εκτελούν τις επαναλαμβανόμενες εργασίες με μεγαλύτερη ταχύτητα, ακρίβεια και χαμηλότερο κόστος. Αυτή η μετατόπιση του τρόπου παραγωγής πλούτου, ενώ αυξάνει την παραγωγικότητα, δημιουργεί μια παράδοξη κατάσταση: όσο πιο αποδοτική γίνεται η οικονομία, τόσο περισσότεροι άνθρωποι να κινδυνεύουν να μείνουν στο εργασιακο περιθώριο.

Οι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι, χωρίς παρεμβάσεις, αυτή η τάση θα οδηγήσει σε μια κοινωνία όπου ο πλούτος θα συγκεντρωθεί στα χέρια μιας μικρής ελίτ που θα ελέγχει την τεχνολογία της ΑΙ, ενώ η ευρεία πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού θα αντιμετωπίζει μειωμένες ευκαιρίες εργασίας και οικονομική αστάθεια. Εδώ ακριβώς εισέρχεται το Βασικό Καθολικό Εισόδημα, ως ένας μηχανισμός που μπορεί να αποτελέσει τη γέφυρα μεταξύ της τεχνολογικής προόδου και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ως οικονομική έννοια, το Βασικό Καθολικό Εισόδημα δεν είναι απλώς μια οικονομική μεταβίβαση χρημάτων αλλά ούτε και νεοτερίστικος όρος. Είναι μια φιλοσοφία που αναγνωρίζει ότι, σε έναν κόσμο όπου η εργασία δεν είναι πλέον ο μοναδικός τρόπος δημιουργίας αξίας, όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να μοιράζονται τους καρπούς της τεχνολογικής προόδου. Παρέχοντας ένα εγγυημένο εισόδημα, το UBI μπορεί να εξασφαλίσει ότι κανείς δεν θα μένει πίσω, ανεξάρτητα από το πόσο θα μετασχηματιστεί η αγορά εργασίας. Θυμάται κανείς το μότο της ΕΣΣΔ: "Από όλους ανάλογα με την ικανότητά τους, σε όλους ανάλογα με τις ανάγκες τους”. Ε, το UBI δεν αποκλείεται να είναι ό,τι πιο κοντά στην κομμουνιστική ουτοπία, ανεπτυγμένο βέβαια με καπιταλιστικούς πόρους. Ευτυχώς, το UBI δεν ισοδυναμεί με κομμουνισμό, καθώς δεν περιλαμβάνει κρατικοποίηση των μέσων παραγωγής, αλλά λειτουργεί εντός καπιταλιστικών πλαισίων.

Περισσότερο όμως από ασφάλεια, το UBI μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο ελευθερίας. Εκείνοι που απασχολούνται σε θέσεις χαμηλόμισθης ανειδίκευτης εργασίας θα έχουν τη δυνατότητα να επενδύσουν στην προσωπική τους εξέλιξη και βελτίωση, να αλλάξουν καριέρα ή να αφοσιωθούν σε δημιουργικές και κοινωνικά ωφέλιμες δραστηριότητες. Με άλλα λόγια, το UBI δεν είναι μόνο ένα μέτρο επιβίωσης των πολιτών, αλλά και μια επένδυση στην προσωπική δυναμική κάθε ανθρώπου.

Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα γύρω από το UBI είναι το πώς θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί βιώσιμα. Εδώ, η ίδια η τεχνολογία που δημιουργεί την ανάγκη για το UBI μπορεί να γίνει και η πηγή της χρηματοδότησής του.

Πρώτον, η επιβολή ειδικών φόρων σε εταιρείες που βασίζονται στη χρήση ρομπότ και στην τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αποτελέσει μια δίκαιη πηγή εσόδων. Όπως πρότεινε και ο Bill Gates, ένας "φόρος στα ρομπότ" θα μπορούσε να αναδιανείμει ένα μέρος των τεράστιων κερδών που δημιουργούνται από την αυτοματοποίηση.

Δεύτερον, η δημιουργία ενός Παγκόσμιου Ταμείου Πλούτου, παρόμοιου με τα κρατικά ταμεία πετρελαίου όπως αυτό της Νορβηγίας, θα μπορούσε να εξασφαλίσει ότι τα υπερκέρδη από την υπερβάλλουσα παραγωγικότητα της σύγχρονης τεχνολογίας θα επιστρέφουν στο κοινό. Αν τα AI και τα ρομπότ παράγουν πλούτο, τότε μια μερίδα αυτού του πλούτου θα πρέπει να ανήκει στη κοινωνία ως σύνολο.

Τρίτον, η αύξηση της παραγωγικότητας μέσω της τεχνολογίας σημαίνει ότι η οικονομία ως σύνολο γίνεται πιο πλούσια. Το UBI θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας μηχανισμός που διασφαλίζει ότι αυτή η αύξηση δεν ωφελεί μόνο τους μετόχους των εταιρειών που χρησιμοποιούν την ΑΙ, αλλά όλους τους πολίτες.

Τέταρτον, όπως και σε όλες τις προηγούμενες οικονομικές και τεχνολογικές επαναστάσεις, η οικονομία από μόνη της βρίσκει τις λύσεις: Ο αριθμός των θέσεων εργασίας που χάθηκαν στους αραμπατζήδες με την έλευση του τραίνου μετατράπηκε σε τεχνικούς μηχανών και οι δακτυλογράφοι μετατράπηκαν σε σχεδιαστές ιστοσελίδων και προγραμματιστές web.   

Φυσικά, η εφαρμογή του UBI δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το κόστος του θα είναι απαγορευτικό, ενώ άλλοι εκφράζουν ανησυχίες ότι θα μειώσει τα κίνητρα εργασίας ή θα οδηγήσει σε υπερπληθωρισμό.

Ωστόσο, πειράματα που έχουν διεξαχθεί τοπικά, σε πόλεις όπως το Στόκτον της Καλιφόρνια έχουν δείξει ότι, αντί να αποθαρρύνει τη διάθεση για εργασία, το UBI ενίσχυσε την ψυχολογική ευεξία και τις οικονομικές ευκαιρίες των δικαιούχων του. Όσον αφορά τον πληθωρισμό, εάν το UBI συνοδεύεται από αύξηση της παραγωγής (κάτι που η τεχνολογία κάνει εφικτό), τότε οι κίνδυνοι περιορίζονται.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι πειράματα όπως του Στόκτον δεν προκάλεσαν αξιοσημείωτο πληθωρισμό, αλλά το μικρό ποσό επιδότησης και η τοπική τους κλίμακα δεν επιτρέπει ασφαλή συμπεράσματα για εθνικά ή παγκόσμια προγράμματα. Οικονομολόγοι όπως ο Milton Friedman (ναι, ναι, ο νεοφιλελεύθερος Friedman είχε ασχοληθεί με το Βασικό Παγκόσμιο Εισόδημα) έχουν προειδοποιήσει ότι μεγάλες μεταφορές εισοδήματος χωρίς δημοσιονομική πειθαρχία μπορεί να πυροδοτήσουν πληθωριστικές πιέσεις.

Σε ένα μέλλον όπου η τεχνολογία μπορεί να παράγει αφθονία με ελάχιστη ανθρώπινη εργασία, το UBI δεν είναι απλώς μια πολιτική επιλογή – είναι μια ηθική αναγκαιότητα. Αν θέλουμε να ζήσουμε σε μια κοινωνία όπου η πρόοδος ωφελεί όλους και όχι μόνο τους λίγους, τότε το UBI μπορεί να είναι το κλειδί για μια νέα οικονομική δικαιοσύνη.

Δεν πρόκειται για μια ουτοπική φαντασίωση, αλλά για μια λύση που ήδη δοκιμάζεται σε διάφορες μορφές ανά τον κόσμο και θα παρακολουθούμε την εξέλιξή της. Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η πραγματική καινοτομία δεν βρίσκεται μόνο στα ρομπότ, αλλά κυρίως στο πώς θα χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να χτίσουμε ένα πιο δίκαιο μέλλον για την ανθρωπότητα.

ilpsychogios@gmail.com